Kopstation

Een kopstation is een spoorwegstation met uitsluitend kopsporen, waar treinen, in tegenstelling tot in doorgangsstations, niet meer verder kunnen rijden. Treinen die dit type station binnenrijden, kunnen het station alleen in de tegenovergestelde richting weer verlaten.

De Belgische kustplaats Knokke heeft een kopstation.

Een kopstation is niet altijd een eindstation. Zo werd Antwerpen-Centraal, toen het voor de treinen van en naar Nederland een kopstation was, in het weekend bediend door de doorgaande Beneluxtrein Amsterdam – Brussel, die dan vanuit Centraal terugkeerde en een spoorlijn om de stad heen volgde, en kende tot 13 december 2008 Den Haag Centraal een doorgaande nachtnet-verbinding.

Kopstations ontstonden, behalve in kustplaatsen, vooral in grote steden. Vaak was het vanwege de dichte bebouwing niet mogelijk spoorlijnen door het stedelijke centrum aan te leggen. Daardoor vormden zich kopstations aan de rand van het centrum. In een enkel geval, zoals in Brussel, werd later alsnog een doorgaande verbinding aangelegd. Meestal werden de verschillende stations door een ringspoorbaan om de stad met elkaar verbonden. Vaak worden onder de kopstations in de grote steden ondergrondse stations gebouwd, waar de voorstadstreinen wel kunnen doorrijden. Bekende voorbeelden zijn Gare du Nord en Gare de Lyon in Parijs.

In veel grote steden is deze verbinding er echter niet voor elk kopstation. Bekende voorbeelden zijn Parijs, Londen en Moskou. Hier dient men met de metro naar een kopstation aan de andere kant van de stad reizen om de treinreis voort te zetten. Dit wordt acceptabel gevonden omdat er vrij weinig doorgaande reizigers zijn, de meeste reizigers hebben de grote stad als begin- of eindpunt. In andere steden, bijvoorbeeld in München, lopen de spoorlijnen uit alle richtingen naar hetzelfde kopstation, zodat men niet naar een ander station hoeft te reizen.

Bij een kopstation zijn meestal alle perrons gelijkvloers bereikbaar, een tunnel, brug of overpad is niet nodig. Vaak worden er echter loopbruggen of tunnels aangelegd ver van de 'kop' kant om overstappen te vergemakkelijken en om het voetgangersverkeer te spreiden naar andere in- of uitgangen van het station.

Treinongeval op Gare Montparnasse, Parijs, 1895

Station Kyle of Lochalsh

Dubbel kopstationBewerken

Stations die uit twee richtingen bereikt kunnen worden, maar waar geen (regulier) doorgaand treinverkeer kan plaatsvinden, worden aangeduid als dubbel kopstation. Sinds de heropening van de lijn Enschede - Gronau in 2001 is Enschede een dubbel kopstation, aangezien de verbinding tussen de sporen naar Hengelo en naar Gronau verbroken is. Er zijn plannen om de verbinding te herstellen en een doorgaande treindienst in te voeren.

Soms laat de infrastructuur doorgaand treinverkeer wel toe, maar is er geen doorgaand (reizigers)verkeer. Ook dit noemt men een dubbel kopstation. In de huidige praktijk bijvoorbeeld de stations Groningen, Leeuwarden, Tiel en Winterswijk.

Een voorbeeld uit het verleden is het Amsterdamse Centraal Station. Hoewel er op alle perrons doorlopend spoor was, van treinen uit het westen en noorden, moest er worden overgestapt van het westelijke gedeelte naar het oostelijke gedeelte voor treinen naar het zuiden en oosten. Inmiddels zijn er wél doorgaande oost/westverbindingen, o.m. Zwolle-Den Haag Centraal v.v. Het station Zwolle werd in de 19e eeuw lange tijd samen met station Zwolle NCS en station Zwolle Veerallee als kopstation geëxploiteerd.

OngevallenBewerken

Er zijn verschillende gevallen bekend waarin een trein niet op tijd wist te stoppen bij nadering van een kopstation. In Nederland is dit voorgekomen in Den Haag Centraal, Rhenen, Groningen, Vlissingen, Maastricht en Stavoren. Bekende soortgelijke ongevallen vonden plaats op Gare Montparnasse in Parijs (waarbij de trein door de voorgevel van het station reed en een verdieping lager op het stationsplein terechtkwam) in 1895 en Harcourt Street(en) in Dublin (toen de trein eveneens door de voorgevel reed maar daar bleef hangen) in 1900.

Lijst van kopstationsBewerken

(incompleet) Stations die het einde vormen van de treindienst, maar waar de sporen na het station doorlopen, zijn strikt genomen geen kopstations en zijn daarom niet in de lijst opgenomen. Bij sommige kopstations zijn er ondergrondse stations waar lokale treinen wel kunnen doorrijden. Deze ondergrondse stations worden niet met het kopstation meegerekend.

* stationsgebouw staat loodrecht op de sporen
** kopstation sinds opbraak van doorgaande spoorlijn
*** dubbel kopstation

BelgiëBewerken

Gedeeltelijke kopstationsBewerken

Antwerpen Centraal * (alleen niveau 2 heeft vier doorgaande sporen)

Voormalige kopstationsBewerken

DenemarkenBewerken

DuitslandBewerken

Bad Harzburg
Bad Münstereifel
Bergisch Gladbach
Bocholt **
Borken (Westf) **
Brocken
Cuxhaven *
Dalheim
Frankfurt (Main) Hbf (niet voor S-Bahn)
Hamburg-Altona (niet voor S-bahn)
Harzgerode
Hattingen (Ruhr) Mitte
Heidelberg Hbf (1844-1955)
Heimbach
Heinsberg
Hellenthal
Kassel Hbf (niet voor Regio Tram)
Kempten (Allgäu) Hbf (1852-1969)
Kiel Hbf
Kleve **
Leipzig Hbf (niet voor S-Bahn)
Lindau Hbf
München Hbf (niet voor S-bahn)
Neuenrade
Stolberg Altstadt
Stuttgart Hbf (niet voor S-Bahn)
Traben-Trarbach
Vetschau ** (eindpunt Nederlandse museumspoorlijn ZLSM)
Westerland (Sylt)
Wiesbaden Hbf
Wilhelmshaven Hbf *
Winterberg (Westf) **

FrankrijkBewerken

HongarijeBewerken

IerlandBewerken

ItaliëBewerken

NederlandBewerken

Boekelo ** (museumstation)
Delfzijl
Emmen (sinds 1972)
Enkhuizen *
Enschede ***
Den Haag Centraal * - grootste kopstation van Nederland
Eemshaven
Haaksbergen ** (museumstation)
Harlingen Haven
Den Helder *
Kampen
Medemblik (museumstation)
Rhenen */** (sinds 1945)
Stavoren
Utrecht Maliebaan/Het Spoorwegmuseum ** (sinds 2012)
Veendam (sinds 1 mei 2011)
Vlissingen *
Zandvoort *

Gedeeltelijke kopstationsBewerken

Amsterdam Centraal: Spoor 1 ligt alleen aan de westkant van het station.
Groningen: Spoor 7 en 8 zijn de enige doorgaande sporen, waarvan alleen spoor 7 een perronspoor is. Eigenlijk een dubbel kopstation: er zijn normaliter geen doorgaande treinen.
Haarlem: Spoor 4 in westelijke richting t.b.v de sprinter naar Leiden. Spoor 6 in noordelijke richting t.b.v. de sprinter naar Alkmaar.
Heerlen: Spoor 2 is sinds 2022 een kopspoor in noordelijke richting.
Kerkrade Centrum: Spoor 1 in noordelijke richting is een kopspoor door de plaatsing van een stootblok. De rails lopen wel verder, maar kunnen niet meer bereikt worden.
Maastricht: Spoor 1, 2 en 3 aan de westzijde van het station. Aanvankelijk was er slechts één doorgaand spoor (naar Luik); sinds 1984 zijn dat er drie.
Maastricht Randwyck: Spoor 3 is een kopspoor in noordelijke richting, gebruikt voor de stoptrein naar Roermond.
Rotterdam Centraal: Spoor 16 ligt aan de noordwestkant van het station, ten behoeve van treinen richting Utrecht (en Schiedam).
Sittard: Spoor 20 ligt aan de oostzijde van het station, aan het gedeelde perron met spoor 1. Dit spoor wordt voornamelijk 's avonds gebruikt door de intercity naar Heerlen, die dan niet verder rijdt dan Sittard. Aan het einde van het spoor ligt het nulpunt van de lijn naar Heerlen, hoewel ook de lijn naar Maastricht bereikt kan worden vanaf spoor 20.
Venlo: Spoor 6 ligt aan de noordzijde van het station.
Zwolle: Spoor 12 ligt aan de noordwestkant van het station t.b.v de trein naar Kampen, spoor 14,15 en 16 aan de noordoostkant voor de stoptreinen naar Groningen en Leeuwarden en voor de treinen naar Emmen.