Koninklijke N.V. Texels Eigen Stoomboot Onderneming

veerbootmaatschappij die verbinding onderhoudt tussen Texel en Den Helder

De Koninklijke N.V. Texels Eigen Stoomboot Onderneming (TESO) is de exploitant van de veerboot tussen Den Helder en 't Horntje op Texel. De NV is in 1908 opgericht als bedrijf zonder winstoogmerk, door eilanders die ontevreden waren over de veerdienst die op dat moment in de vaart was.

Koninklijke N.V. Texels Eigen Stoomboot Onderneming
Het Koninklijke TESO-logo onder het brughuis van de Dokter Wagemaker
Oprichting 22 januari 1908
Sleutelfiguren mr. drs. C.H.S. de Waal, directeur
drs. F.M. van den Broeck, president-commissaris
dr. A. Azn. Wagemaker, oprichter
Land Vlag van Nederland Nederland
Hoofdkantoor Pontweg 1
1797 SN Den Hoorn (Texel)
Werknemers ±130 (2013)
Producten Veerdienst
Industrie vrachtvervoer
Omzet/jaar Gestegen € 21.149.000,- (2010-2011)[1]
Winst/jaar Gestegen € 2.744.000,- (2010-2011)[1]
Website www.teso.nl
Portaal  Portaalicoon   Economie
Model van SS De Dageraad (1908-1934), het eerste eigen schip van de TESO.
Veerboot 'Marsdiep' (1963-1992); 18 maart 1964.
Veerboot 'Texelstroom' (1966-1992) in de haven van Den Helder; 20 september 1967.
Een bus van de AOT (uit 1972), thans museumbus.
Veerboot 'Molengat' (1980-2008) in de haven van Texel; 1 november 2004.
Veerboot 'Schulpengat' (1990-2018) tussen Den Helder en Texel; 2 jul 2011.
Veerboot 'Dokter Wagemaker' (2004); 2 jul 2011.
interieur van de 'Dokter Wagemaker', zoals dit was tot 2017.
Veerboot 'Texelstroom' (2016), tussen Den Helder en Texel; 6 juli 2016.

Geschiedenis bewerken

Halverwege de negentiende eeuw werd het vervoer van en naar de Waddeneilanden sterk verbeterd. Dat had te maken met de beschikbaarheid van stoomschepen, maar ook met de Postwet van 1850, die eisen stelde aan de bereikbaarheid van Nederlandse gemeenten.[2] Vanaf 1882 werd een veerdienst op Texel onderhouden door de Alkmaarse rederij Alkmaar Packet van Cornelis Bosman. Onder de eilanders bestond grote ontevredenheid over prijs en kwaliteit van de verbinding. In 1907 kwam het conflict tot een hoogtepunt en in augustus van dat jaar werd de vereniging Nieuwe Texelsche Stoombootdienst opgericht, op initiatief van de Texelse huisarts Adriaan Wagemaker (1863-1933). Reeds twee weken later kon men de van de Gebr. De Groot uit Kampen gehuurde Baron Rengers in de vaart brengen.[3]

Op 22 januari 1908 werd de vereniging omgezet in de N.V. Texels Eigen Stoomboot Onderneming, met een hoofdzakelijk door Texelaars bijeengebracht startkapitaal van 75.000 gulden. De TESO bestelde dat jaar haar eerste eigen schip, de SS Dageraad, waarmee vanaf medio augustus een veerdienst werd onderhouden. Vanwege een boycot door de Texelaars van Alkmaar Packet, moest deze vervolgens met praktisch lege boten tussen Den Helder en Texel varen. Tariefverlaging en adverteren[4] mochten niet meer baten: in 1909 moest Alkmaar Packet zich terugtrekken.[2]

In de jaren vijftig en zestig onderhield de TESO kortstondig ook veerdiensten op Vlieland en Harlingen. Tussen 1942 en 1989 verzorgde het bedrijf tevens het busvervoer op het eiland.

De moderne veerhaven in 't Horntje ligt er pas sinds 1962. Voor die tijd kwam de veerboot aan in de haven van Oudeschild. Een overtocht duurde toen nog een stuk langer. In het midden van de jaren vijftig kwam het massatoerisme op gang en was het zaak meer toeristen in minder tijd over te zetten. Aansluitend ging het wegennet van Texel op de schop, voornamelijk met de aanleg van de N501 (Pontweg). Extreem lange wachttijden bleven desondanks, vooral in de jaren zeventig, een groot probleem. In de jaren tachtig werden daarom dubbeldeksschepen aangeschaft. Vanwege bezwaarschriftenprocedures kon de laadbrug voor het tweede dek pas in 1986 in gebruik genomen worden.

Ter gelegenheid van het 100-jarig jubileum van de veerdienst werd in 2007 het predicaat Koninklijk verleend.

In Den Helder wordt reeds enige jaren gestudeerd op en gewerkt aan de mogelijkheid de aanlanding te verplaatsen. Dit om de verkeersstroom door de stad naar de veerhaven te verleggen.[5]

Het bedrijf bewerken

De TESO is in de eerste plaats opgericht voor de eilanders en zij zijn veelal ook aandeelhouder. De 3.650 aandelen, die in 1907 voor vijf of 25 gulden werden verkocht, zijn eigendom van zo'n 3.100 (voornamelijk Texelse) aandeelhouders.[6] Sinds de oprichting zijn er nooit nieuwe aandelen uitgegeven en om ze zo veel mogelijk in handen van Texelaars te houden, wordt er geen dividend uitgekeerd, maar kunnen de aandeelhouders een aantal gratis overtochten maken.

De veerdienst bewerken

Om praktische redenen worden er alleen retourkaarten verkocht en is er alleen kaartverkoop in Den Helder. Dat betekent dat iedereen die op Texel geboren is en voor het eerst de boot naar Den Helder neemt zonder vervoerbewijs reist. Maar ook de toeristische eilandhopper, komende van Vlieland op doorreis naar Den Helder, komt vanaf Texel gratis de boot op.
Standaard is er aan beide kanten elk uur een afvaart. De boot steekt het Marsdiep over in zo'n twintig minuten. Normaal gesproken wordt de veerdienst uitgevoerd met de Texelstroom. De Dokter Wagemaker doet dienst als reserveschip. Dat schip wordt gebruikt bij grotere drukte - er wordt dan een halfuursdienst gevaren - of wanneer de Texelstroom buiten dienst is voor bijvoorbeeld onderhoud. De Schulpengat stond sinds 2016 te koop, en is in januari 2018 definitief buiten dienst gesteld. In oktober 2018 is de Schulpengat naar Gent gevaren om daar gesloopt te worden.[7]

Busvervoer bewerken

De TESO had sinds 1942 ook al het busvervoer op het eiland in handen. Van en naar de veerhaven in Oudeschild, later 't Horntje, reden de TESO-bussen in aansluiting op de veerboten. Omdat het busvervoer een verlieslatende onderneming was geworden, werd het in 1971 losgemaakt van de bootdiensten en ondergebracht in de nieuw opgerichte N.V. Autobusonderneming Texel (AOT). Daardoor kon het met subsidieregelingen in bedrijf worden gehouden. De AOT werd in 1989 ingelijfd door de NZH (sinds 1999 Connexxion).

Waterfabriek/centrale bewerken

Texel exploiteerde van 1973 tot begin jaren negentig een eigen elektrische centrale annex waterfabriek, waar aan de IJsdijk zeewater geschikt werd gemaakt voor consumptie. De fabriek had een capaciteit om per dag 700 miljoen liter zout water om te zetten in zoet water. Aan het water werden stoffen toegevoegd om het op smaak te brengen. De fabriek werd gesloten vanwege de hoge kosten. Texel wordt sindsdien via de in 1988 gereedgekomen twee zinkers vanaf het vasteland van water voorzien. De stroomvoorziening komt ook van het vasteland.

In de voormalige centrale/waterfabriek staat nu een vaarsimulator. Daarop kunnen de kapiteins van de veerboten zich voorbereiden op het varen met de nieuwe veerboot.

Vlootlijst bewerken

Naam Bouwjaar In dienst Afgevoerd Max. passagiers Max. auto's Huidige status
De Dageraad (1) 1908 1908 1934 450 Geen Gesloopt in 1934
Ada van Holland 1878 1910 1922 200 Geen Gesloopt in 1922
Marsdiep (1) 1926 1926 1956 600 4 Gesloopt in 1996
Dokter Wagemaker (1) 1934 1934 1963 (verkocht naar Doeksen) 800 (1000 vanaf 1952) 8 (16 vanaf 1952) Gesloopt in 1975
Voorwaarts 1940 1940 1967 (verkocht naar ADM) 330 Geen Gesloopt in 1981
Twee Gebroeders 1894[8] 1942 1956 Onbekend Geen Onbekend
Zeemeeuw 1937 1947 1965 (verkocht naar Duitsland) 90 Geen Onbekend
De Dageraad (2) 1955 1955 1965 (verkocht naar Doeksen, 1974 verkocht naar Angola) 1000 25 Gezonken in 2004 als Kalua
Koningin Wilhelmina 1927 1960 1967 750 40 Gesloopt in 1967
Marsdiep (2) 1963 1963 1992 (verkocht naar Malta) 750 70 Gesloopt in 2002
Texelstroom (1) 1966 1966 1992 (verkocht naar Malta) 750 70 Gesloopt in 2002
Molengat 1979/1980 1980 2008 (verkocht naar Singapore) 1250 190 Gesloopt in 2019[9]
Schulpengat 1990 1990 2018 1750 242 Gesloopt in 2018
Dokter Wagemaker (2) 2004/2005 2006 1750 300 In de vaart
Texelstroom (2)[10] 2015/2016 2016 1750 340 In de vaart[11]

Fotogalerij bewerken

Externe links bewerken

Zie de categorie Teso van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.