Jacobus Ludovicus Conradus Schroeder van der Kolk

Jacobus Ludovicus Conradus Schroeder van der Kolk (Leeuwarden, 14 maart 1797 – Utrecht, 1 mei 1862) was hoogleraar anatomie en fysiologie aan de Hogeschool Utrecht en stond als psychiater aan de wieg van de krankzinnigenwet van 1841.

Jacobus Schroeder van der Kolk
J.L.C. Schroeder van der Kolk (1856)
Persoonlijke gegevens
Volledige naam	Jacobus Ludovicus Conradus Schroeder van der Kolk
Geboren	Leeuwarden, 14 maart 1797
Overleden	Utrecht, 1 mei 1862
Nationaliteit	Nederlands
Werkzaamheden
Vakgebied	anatomie fysiologie
Universiteit	Hogeschool Utrecht
Beroep	hoogleraar psychiater
Bekend van	krankzinnigenwet
Dbnl-profiel
Portaal    Onderwijs

Levensloop

Schroeder van der Kolk werd op 14 maart 1797 in Leeuwarden geboren. Zijn vader was Hendrik Willem van der Kolk, die als arts in Leeuwarden werkte en later secretaris van de grietenij Wommels was. Wilhelmina Philippina Catharina Schroeder was zijn moeder. Zij was de dochter van Lodewijk Conradus Schroeder, die hoogleraar rechten in Groningen was. Zijn beide ouders verloor hij al op jonge leeftijd. Eerst zijn moeder toen hij nog een kind was, zijn vader overleed vlak voor zijn promotie.

Schroeder van der Kolk ging op 15-jarige leeftijd geneeskunde studeren in Groningen. Hij studeerde op 17 juni 1820 af op de dissertatie Sanguinis circulantis historia cum experimentis ad eam illu strandum institutis. Na enkele maanden als praktiserend arts in Hoorn gevestigd te zijn geweest, werd hij "inwonend geneesheer" in het Buitengasthuis in Amsterdam. In 1827 werd Schroeder van der Kolk als hoogleraar in de anatomie en fysiologie benoemd aan de hogeschool in Utrecht, als opvolger van professor Bleuland. In die tijd bestond de geneeskundestudie uit waarneming aan het ziekbed (klinisch onderzoek) en het bestuderen van klassieke medische teksten. Schroeder van der Kolk benadrukte het belang van de wetenschappelijke methode in de geneeskunde sterk, waarvoor hij veel waardering oogstte. Zijn eigen onderzoek was met name anatomisch van aard, maar in 1845 ontdekte hij dat aanwezigheid van elastinevezels in sputum een belangrijke aanwijzing waren voor vernietiging van longweefsel bij tuberculosepatiënten.

Ook de behandeling van psychiatrische patiënten, in die tijd krankzinnigen genoemd, en het onderwijs in de psychiatrie werd door Schroeder van der Kolk volledig vernieuwd. In het Buitengasthuis te Amsterdam had hij al de gelegenheid om kennis te maken met de toenmalige situatie in de psychiatrische zorg en ook een van zijn eerste geschriften (1825) laat reeds interesse in deze patiënten zien. Toen hij, in 1827, in Utrecht kwam, nam hij plaats in het bestuur van het daar aanwezige krankzinnigengesticht. Zoals elders in Nederland was van een geneeskundige behandeling van krankzinnigen geen sprake. De lijders werden in 'het dolhuis' opgeborgen, uiterst gebrekkig verpleegd, niet zelden mishandeld, bij feestelijke gelegenheden voor het publiek, ter bespotting, tentoongesteld en wel als beklagenswaardig, maar niet als ziek beschouwd. Schroeder van der Kolk overtuigde zijn medebestuurders dat krankzinnigen als zieken beschouwd en behandeld moesten worden en dat dus een hervorming van het gesticht noodzakelijk was.

Na bij verschillende partijen geld geworven te hebben en met financiële ondersteuning van de provincie werd het gesticht hervormd en stond het binnen korte tijd als een vooraanstaande en succesvolle inrichting bekend. Dit leidde ertoe dat de regering aan Schroeder van der Kolk vroeg om advies te geven over de behandeling van psychiatrische patiënten in Nederland, wat uiteindelijk resulteerde in de krankzinnigenwet van 1841. Opvallend maar niet verbazingwekkend is zijn stellingname tegen straf en lichamelijk geweld. Al in een rede van 1827 laat hij daarover geen misverstanden bestaan: "Alle lichamelijke straf als slagen en wat dies meer zij moet op het strengste verboden worden, zodat het als een onherroepelijke wet moet worden aangemerkt, dat een knecht of dienstmeid, welke overtuigd wordt, een krankzinnige geslagen te hebben, ogenblikkelijk het huis moet verlaten".

Duitstalig handboek van Schroeder van der Kolk

Behalve in de strijd voor de toestand van psychiatrische patiënten zette Schroeder van der Kolk zich ook in voor alcoholverslaafden, als lid van de Nederlandsche Vereeniging tot Afschaffing van Sterken Drank. Hij liet de wetenschappelijke wereld een veelheid aan boeken na die in hun tijd toonaangevend genoemd mochten worden. Ook over zijn psychiatrische inzichten zijn we goed geïnformeerd, omdat hij daarover een leerboek naliet, dat postuum in 1863 werd uitgegeven. Enkele van de beste kenmerken van de latere Nederlandse psychiatrie zijn er in te vinden. De oorspronkelijke Nederlandse uitgaven zijn zeer zeldzaam, maar er zijn nog enige Duitse exemplaren.

In 1830 trouwde Schroeder van der Kolk met Cornelia Templeman van der Hoeven (1809 - 17 september 1832) en in 1835 met Geertruid Elisabeth Schröder (2 augustus 1813 - 12 februari 1853), dochter van hoogleraar J.F.L. Schröder in Utrecht en Margaretha Anthonia Heemskerk. Uit beide huwelijken werden zeven kinderen geboren. Na een korte ziekte overleed hij onverwacht op 1 mei 1862. In 1865 werd op de Begraafplaats Soestbergen te Utrecht, onder grote belangstelling, een monument ter ere van zijn nagedachtenis onthuld, met een toespraak van prof. C.W. Opzoomer.

Literatuur

• De sanguinis circulantis historia cum experimentis ad eam illustrandam. Dissertatie (Groningen 1825);
• Een merkwaardig voorbeeld van herstelling eener krankzinnige met eenige algemeene daarbij verkregen resultaten in Geneesk. Bijdr. door Pruys v.d. Hoeven 1825;
• Observationes anatomico-pathologici et practici argumenti. Fasc. I (Amst. 1826);
• Oratio de anatomiae pathologicae praecipue subtilioris studio utilissimo et ad morborum naturam investigandam maxime commendando (Traj. ad Rhen. 1827);
• An inquiry into the medical properties of jodine, more particularly in dropsy; also an account of the utility of local-bloodletting in hydrothorax and bronchitis. Partly translated from the latin by C.J.B. Aldis(London 1832);
• Over het verschil tusschen doode natuurkrachten, levenskrachten en ziel (Utrecht 1835);
• Over de verwaarloozing der vereischte zorg ter leniging van het lot der krankzinnigen in ons vaderland (Utrecht 1837, redevoering in de latijnsche taal uitgesproken op 26 Maart 1837);
• Levensschets van G.D. Schröder in Ned. Lancet 1838; Marretje Moonen van brandstichting beschuldigd en wegens brandstichtingszucht vrijgesproken (Utrecht 1840);
• Toespraak aan zijne leerlingen, na het afsterven van A.C.G. Suerman (Utrecht 1840);
• Over chorioiditis als oorzaak van glaucoma in Verh. Gen. t.b.v. genees- en heelk. (Amst. 1841);
• Bijdrage tot de anatomie van den Stenops Kukang (Nycticebus javanicus) in Tijdschr. v. Nat. Gesch. en Physiol. VIII (1841);
• Antwoord op eenige aanmerkingen welke op deszelfs bijdrage tot de anatomie van den Stenops Kukang door den Hoogleeraar W. Vrolik gemaakt zijn, Ibid. XI (1844);
• Drie voorlezingen over het verband tusschen lichaamsen zielskrachten bij mensch en dier (Utrecht 1843);
• Natuurkundige nasporingen over de meerdere of mindere waarschijnlijkheid, dat het menschelijk geslacht van eenen stam afkomstig zij in Waarheid in Liefde 1845, 1;
• Over het aanwezen van veerkrachtige longvezelen in sputa van phthisici, als een zeker teeken van het bestaan eener vomica in Ned. Lancet. 1845;
• Eenige aanmerkingen op de voorloopige aanteekeningen van den Heer Gobée, omtrent het voorkomen van veerkrachtige vezelen in de sputa van tuberculeuse longlijders, Ibid.1845;
• Mémoire sur l'anatomie et la physiologie du Gastrus Equi in Kon. Ned. Inst. 1845;
• Over ziekten en ontaardingen der lever in Aant. Utr. Gen. 1845;
• Over het nut van de onderscheidene deelen der hersenen en over de wijze waarop de verschillende werktuigen van grijze stof door de witte stof of mergdraden onderling verbonden en als tot eenheid gebragt worden, Ibid. 1846;
• Over Mala parasitica in het algemeen en Scirrhus, Carcinoma, Fungus medullaris en haematodes in Aant. Utr. Gen. 1847;
• Over het verband tusschen de gevoels- en bewegings-zenuwen in Kon. Ned. Inst. 1847;
• Over het fijnere maaksel van het zenuwstelsel en wel bijzonder van de grijze stof in Aant. Utr. Gen. 1848;
• Recherches d'anatomie comparée sur le genre Stenops d. Illiger, (met W. Vrolik) in Bijdr. t.d. dierk. uitgeg. door Natura Artis Magistra 1848;
• Ontleedkundige nasporingen over de hersenen van den Chimpansé (met W. Vrolik) in Kon. Ned. Inst. 1849;
• Over den invloed van sterken drank op het lichaam (Utrecht 1850);
• De mijlpaal, of wat hebt gij als afschaffers van sterken drank in 1850 gedaan? (Amst. 1851);
• Nasporingen omtrent vaatvlechten bij onderscheidene diervormen (met W. Vrolik) in Gen. Natura Artis Magistra 1848; en in het Frans Ann. d. Sc. nat. 1851;
• Over het maaksel der menschelijke placenta en van haren bloedsomloop in Kon. Ned. Inst. 1851;
• Waarneming betreffende eene melancholica met neiging tot suicidium in Ned. Lancet 1851;
• 'Over de zelfstandigheid der ziel, gestaafd door eene beschouwing van den mensch in zijne verschillende ontwikkelingsperioden' in: Album der Natuur 1852, p. 129–158;
• Over den oorsprong en de vorming van tubercula pulmonum in Ned. Lancet 1852;
• Waarneming van eene atrophie van het linker halfrond der hersenen in Kon. Ned. Inst. 1852;
• Uras calcis in de rokken der slagaderen bij knobbeljicht in Ned. Lancet 1853;
• Vernauwing van het darmkanaal nabij de valvula coli veroorzaakt door ingeslikte kersensteenen, Ibid. 1853;
• Verblijf van groote doorgeslikte voorwerpen in het darmkanaal, zonder belangrijke nadeelige gevolgen, Ibid. 1853;
• Over de vorming en verspreiding van kankercellen in den omtrek van kanker en het gewicht hiervan bij het doen eener operatie, Ibid 1853;
• Merkwaardig geval van broedermoord ten gevolge van krankzinnigheid, Ibid. 1853;
• Anatomisch onderzoek over het fijnere samenstel en de werking van het ruggemerg in Kon. kad. v. Wet. 1854;
• Over de verandering in den bloedsomloop bij het kind na het beginnen der ademhaling in Aant. Utr. Gen. 1855;
• Waarneming eener chronische maagkramp in Ned. Lancet. 1855;
• Myelitis met verschijnselen van borstaandoening, Ibid. 1855;
• Moederliefde in de natuur in Album der Natuur 1858;
• Over het fijnere maaksel en de werking van het verlengde ruggemerg en over de naaste oorzaak van epilepsie en hare rationele behandeling in Kon. Akad. v. Wet.1858;
• Verslagen over den staat der gestichten voor krankzinnigen in Nederland (7 deelen, 1844-1859);
• Over de allantois en hare vorming en veranderingen in den mensch. in Kon. Akad. v. Wet. 1860;
• Bijdrage over het eigenaardig maaksel van de lever bij den olifant in verband tot het gemis eener galblaas, Ibid. 1861;
• Note sur l'encéphale de l'orang-outan (met W. Vrolik) Ibid. 1861;
• Handboek van de pathologie en therapie der krankzinnigheid. Uitgegeven door jhr. F.A. Hartsen (Utrecht en Amst. 1863); vertaald in het Duits door Theile (Braunschweig 1863) en in het Engels door Rudall (Melbourne 1869).

Externe link

• Pagina over Schroeder van der Kolk op Het Oude Gesticht (gearchiveerd)

Mediabestanden

Zie de categorie Jacobus Ludovicus Conradus Schroeder van der Kolk van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties

---