Lijst van Italiaanse muziektermen

Veel termen in de muziek zijn afkomstig uit het Italiaans, aangezien Italië de bakermat van de geschreven muziek is.

A-Z-lijst Dit is een van-A-tot-Z-lijst van op Wikipedia aanwezige artikelen die iets te maken hebben met dit onderwerp. Als u een artikel aantreft dat hier ook thuishoort maar nog niet op deze lijst staat, dan mag u dit vrijelijk toevoegen. Het is echter niet de bedoeling om hier links naar ontbrekende artikelen te plaatsen. A · B · C · D · E · F · G · H · I · J · K · L · M · N · O · P · Q · R · S · T · U · V · W · X · Y · Z

Term	Betekenis
15ma (quindecima)	speel twee octaven hoger dan genoteerd
15ma bassa	speel twee octaven lager dan genoteerd
8va (ottava)	Speel een octaaf hoger dan genoteerd. Soms wordt een 8 boven de sleutel toegevoegd: 𝄟
8va bassa	Speel een octaaf lager dan genoteerd. Soms wordt een 8 onder de sleutel toegevoegd: 𝄤
A
A battuta	zie 'a tempo'
A capella	gezongen zonder instrumentale begeleiding
A piacere	naar believen
A prima vista	op het eerste gezicht (ook wel aangeduid met de Franse term à vue)
A tempo	terug in het normale tempo spelen
Abbandonatamente	vrij
Accarezzévole	liefkozend
Accelerando	versnellend
Acceso	ontvlamd
Acciaccato	gebroken, wanneer de noten in een akkoord niet tegelijk moeten klinken, maar vanuit de bastoon omhoog (zie ook 'arpeggio')
Acciaccatura	korte voorslag
Accompagnato	begeleid, waarin de begeleiding de solist moet volgen
Ad libitum	of 'ad. lib.', naar believen, in vrijheid, veel vrijheid voor uitvoerende(n)
Adagietto	tamelijk rustig
Adagio	langzaam en gevoelvol
Adagissimo	zeer langzaam en gevoelvol (langzamer dan adagio)
Affannato	of 'affannoso', angstig
Affettuoso	gevoelig/hartelijk
Affrettando	gehaast
Agile	vlug, beweeglijk
Agitato	snel, opgefokt
Alla breve	halve noot als teleenheid
Alla misura	streng in de maat
Allargando	verbredend (vertragend)
Allegretto	behoorlijk opgewekt
Allegrezza	opgewekt
Allegro	snel, levendig
Allegro agitato	snel en onrustig
Allegro con brio	snel en met glans
Allegro con fuoco	snel en vurig
Allegro con spirito	snel en geestdriftig
Allegro ma non troppo	levendig, maar niet te snel
Allegro moderato	matig snel
Allegro vivace	levendig en snel
Altissimo	zeer hoog
Amabile	aimabel, plezierig
Amoroso	liefdevol
Ancora più	nog meer
Andante	gaande, langzaam
Animando	levendiger wordend
Animandosi	geanimeerd, levendig
Animato	levendig
Aperto	open
Appassionato	hartstochtelijk
Appoggiatura	lange voorslag
Arco	met de strijkstok spelen (niet pizzicato)
Arpeggio	het na elkaar spelen van de tonen van een akkoord
Assai	zeer
Attacca	aanvallend inzetten, doorspelen zonder pauze
B
Ballabile	dansbaar spelen
Basso continuo	continue bas, vooral gebruikt in de barok
Battaglia	gevecht
Bellicoso	oorlogszuchtig, agressief
Bisbigliando	fluisterend
Bocca chiusa	met gesloten mond zingen (neuriën)
Brillante	schitterend
Brioso	met gloed
Bruscamente	bruusk
Burlesco	grappig (voordrachtsaanwijzing)
Burletta	grappig (operaterm)
C
Cadenza	Cadens (solistische passage vlak voor het einde)
Calando	afsluitend, afnemend (qua tempo en volume)
Calamando	rustiger wordend
Cambiare	veranderen, wisselen (van instrument)
Cantabile	of cantando, zangerig
Capriccio	grillig
Capriccioso	grillig
Capodastro	, kortweg capo, een klem waarmee de open snaren van een snaarinstrument in toonhoogte verhoogd kunnen worden
Chiuso	gesloten
Coda	staart, laatste deel van een muziekstuk (verkleind is codetta), aangegeven met
Col arco	met de strijkstok
Col legno	met het hout van de strijkstok
Collosale	groots
Coloratura	uitgebreid versieren van een zangpartij
Comodo	comfortabel
Comprimario	met de eerste (begeleidende rol)
Con	met
Con abbandono	met overgave
Con affretto	met emotie
Con amore	met liefde
Con anima	bezield
Con ardore	met passie
Con bravura	met glans
Con brio	met gloed
Con calore	met warmte, gloed
Con colore	met kleur
Con dolore	met smart
Con espressione	expressief
Con forza	met kracht
Con fuoco	met vuur, vurig
Con grazia	bevallig
Con larghezza	breed
Con moto	met beweging
Con ottava, quindecima bassa	zie 8va, 15ma
Con passione	met hartstocht
Con slancio	met enthousiasme
Con sordine	(of 'Con sordino') met demper
Con spirito	geestdriftig
Con variazioni	met variaties
Coperti	bedekt (de trom met doek afgedekt)
Crescendo	aanzwellend, luider wordend, groeiend
D
Da capo	vanaf het begin
Da capo al fine	vanaf het begin tot fine (uitbreiding van da capo)
Dal segno	herhalen vanaf het teken 𝄋
Deciso	beslist
Decrescendo	afnemend, zachter wordend
Delicato	breekbaar
Devoto	religieus, vroom
Diminuendo	zachter wordend
Dolce	lieflijk, teder, zacht
Dolente	klagend, weemoedig
Doloroso	smartelijk
Doppio movimento	dubbel zo snel
Dramatico	dramatisch
Due corde	piano: de dempingspedaal half indrukken viool: dezelfde toon op twee snaren spelen
E
Eguale	gelijkmatig
Energico	energiek
Enfatico	empathisch
Eroico	heroïsch
Espansivo	overdreven expressief
Espirando	wegstervend
Espressivo	expressief, tot nadruk gebracht
Estinguendo	uitdovend
Estinto	gedoofd, nauwelijks hoorbaar
F
Facile	gemakkelijk
Fermata	Aanpassing van het metrum
Feroce	Vurig
Festivamente	Feestelijk, vrolijk
Fieramente	Trots
Fine	Einde
Flautando	Als een fluit, ook als flautendo
Flebile	Met verdriet, rouw
Focoso	Vurig, met passie, ook als fuocoso of Con fuoco
Forte	Luid, sterk (afgekort tot f)
Fortepiano (fp)	Luid (sterk) en meteen daarna zacht (niet te verwarren met de fortepiano als instrument)
Fortissimo	Zeer luid (sterk) (afgekort tot ff)
Fortissimo possibile	Zeer, zeer luid (sterk) (afgekort tot fff)
Forza	Kracht (in muzikale zin), ook als con forza
Freddo	Koud, emotieloos
Fresco	Fris
Fuga	Muziekvorm die veel gebruikmaakt van contrapunt en waarbij alle stemmen een gelijkwaardige rol hebben (in tegenstelling tot melodie en begeleiding)
Furia	Woede
Furioso	Woedend
Funebre	Somber, treurig
G
Gaio	Vrolijk
Gaudioso	Met plezier
Gemendo	Kreunend
Gentile	Aardig, beheerst
Giocoso	Vrolijk, licht
Gioioso	Idem
Giusto	Juist, bijvoorbeeld in Tempo giusto
Glissando	Glijdend, vloeiend van een toonhoogte naar een andere glijden
Grandioso	Groots
Grave	Gedragen, serieus (langzaam tempo)
Grazioso	Gracieus, sierlijk
Gustoso	Met smaak
H
I
Imperioso	Heerszuchtig
Impetuoso	Onstuimig
Improvvisando	Met improvisatie
Improvvisato	Geïmproviseerd, of alsof geïmproviseerd
Incalzando	Dringend, verwant aan stringendo
Insistendo	Nadrukkelijk, aandringend
Intermezzo	Tussenspel, verbindende passage
Intimo	Intiem
Irato	Boos, met woede
J
K
L
Lacrimoso	vol tranen, verdrietig
Lamentevole	in een klagende stijl
Lamentando	met rouw, beklag
Lamentoso	met rouw, beklag
Largamente	tempo vergelijkbaar met largo
Larghetto	minder langzaam dan largo
Larghissimo	zeer, zeer langzaam (langzamer dan largo)
Largo	breed, langzaam
Legato	opeenvolgende noten niet los van elkaar spelen
Leggiero	licht, wordt ook wel als leggiermente, leggiadro of leggierezza geschreven
Leggierissimo	Zeer licht
Lentando	geleidelijk langzamer en zachter worden
Lentissimo	zeer langzaam, langzamer dan lento
Lento	slepend, langzaam tempo
Liberamente	vrij
Libero	vrij
L'istesso	of lo stesso, hetzelfde (in tempo, articulatie, etc.)
Loco	ter plaatse (na geoctaveerd te hebben)
Lontano	als van een afstand
Lo stesso tempo	of l'istesso tempo, hetzelfde tempo, hoewel de maatsoort verandert
Lugubre	luguber, rouwig
Luminoso	licht (als in licht t.o.v. donker)
Lunga	lang, vaak in combinatie met een fermate of rust
Lusingando	vleiend
M
Ma non troppo	...maar niet te veel (in combinatie met een andere aanwijzing)
Maestoso	statig
Magico	magisch
Maggiore	majeur (in een toonsoort)
Magnifico	groots, prachtig
Malinconico	melancholisch
Mancando	wegstervend
Mano destra	met de rechterhand (ook als MD of m.d.) of in het Frans: main droite
Mano sinistra	met de linkerhand (ook als MS of m.s.) of in het Frans: main gauche
Marcatissimo	zeer nadrukkelijk
Marcato	met nadruk, ook wel als marc. geschreven
Marcia	een mars, bijvoorbeeld in alla marcia, als een mars
Martellato	gehamerd, meestal op de piano
Marziale	plechtig en krachtig (krijgshaftig)
Melancolico	melancholisch
Medesimo tempo	zie l'istesso tempo
Meno	minder
Meno mosso	minder beweging
Messa di voce	in zang het gecontroleerd zwellen (door crescendo en diminuendo)
Mesto	treurig
Mezza voce	met halve stem, dus met gematigd volume
Mezzo	half, bijvoorbeeld in mezzosopraan of mezzo forte
Mezzo forte	of mf, matig luid in dynamiek
Mezzo piano	of mp, matig zacht in dynamiek
Mezzo-soprano	mezzosopraan
Misterioso	mysterieus
Mobile	flexibel
Moderato	matig of gematigd, tempo-aanwijzing
Modesto	bescheiden
Molto	zeer, sterk, meestal in combinatie met een andere aanwijzing
Morendo	wegstervend
Mosso	Beweging, altijd voorafgegaan door meno of piu, zie aldaar
Moto	beweging, bijvoorbeeld in con moto
muta [in...]	wanneer binnen een stuk een partij van geschreven toonsoort wisselt (bijvoorbeeld: passage 1 staat in E en passage 2 in Es, dan staat na passage 1 'muta in Es')
N
Narrante	alsof het verteld wordt
Naturale	ook als nat., als opheffing van een effect als col legno
Niente	niets, zachtste dynamiek, bijvoorbeeld al niente (naar niets, naar stilte)
Nobile	op nobele wijze
Nobilmente	zie 'nobile'
Notturno	nocturne
O
Obbligato	verplicht, onmisbaar
Omaggio	hommage, viering
Ordinario	gewoon, normaal, bijvoorbeeld in 'tempo ordinario'
Opera	lett. goede werken, drama op muziek voor zang en orkest
Opera buffa	vrolijke opera
Opera seria	serieuze opera, meestal met een klassiek thema
Ossia	alternatief in een partituur
Ostinato	zich herhalend motief
ottava, quindecima (bassa)	zie 8va, 15ma
P
Parlando	sprekend, spraak imiterend (bij zang, maar kan ook instrumentaal)
Partitura	Partituur
Passionato	met passie
Pastorale	vredig en eenvoudig (letterlijk: herderlijk of landelijk)
Pausa	rust
Pedale	of 'ped.', meest 'con ped.' of 'con pedale', bij een piano, met ingedrukt pedaal spelen tot de begeleidende lijn eindigt of een asterisk voorkomt
Penseroso	gedachtevol, meditatief
Perdendosi	wegstervend
Pesante	zwaar, overdenkend
Piacere	naar eigen goeddunken voordragen
Pianissimo	of pp, zeer zacht in dynamiek
Pianissimo possibile	of ppp, zeer, zeer zacht in dynamiek
Piano	of p, zacht in dynamiek
Piacevole	aangenaam
Piangevole	klagend
Piccolo	klein
Pietoso	meelijwekkend, vol medelijden
Più	meer, vaak i.c.m. een andere aanwijzing, zoals 'mosso'
Più mosso	beweeglijker
Piuttosto	tamelijk, zoals in 'allegro piutosto presto'
Pizzicato	geplukt, aanwijzing voor strijkers (t.o.v. 'arco', 'gestreken')
Placido	rustig, kalm
Pochettino	of 'poch.', een weinig (afzwakkende aanwijzing, i.c.m. een andere aanwijzing)
Poco	een beetje, maar meer dan bij 'pochettino'
Poco a poco	beetje bij beetje, indien iets geleidelijk plaats moet vinden
Poetico	poëtisch
Poi	dan, bijvoorbeeld in 'dal segno 𝄋 poi Coda' (naar het teken 𝄋 en dan Coda)
Pomposo	pompeus, pralend
Portamento	dragend, een glissando-achtige techniek, voor piano een lengte tussen staccato en legato
Portato	gedragen, breder dan staccato, maar niet gebonden
Posato	neergezet (gesetteld)
Precipitando	ijlend
Prestissimo	zeer snel tempo
Presto	snel tempo
Prima donna	belangrijkste vrouwelijke zangstem
Prima volta	de eerste keer (bij herhalingen, i.c.m. andere aanwijzing/tekst)
Primo	de eerste (bijvoorbeeld in 'tempo primo'), vrouwelijk: 'prima'
Q
Quasi	bijna als, ongeveer
Quasi forte	iets zachter dan forte
R
Rallentando	of 'rall.', vertragend en verbredend
Rapido	snel
Recitativo	recitatief
Religioso	plechtig (lett. 'religieus')
Repente	plotseling
Replica	herhaal
Ridicolosamente	met humor, grappig en vrij
Rinforzando	of 'rf.', 'rinf', versterkt, iets sterker aangezet
Ripieno	begeleidingsgroep in het concerto grosso (tutti)
Risoluto	resoluut
Ritardando	of 'ritard.', 'rit.', vertragend (t.o.v. 'accelerando')
Ritenuto	of 'riten.', 'rit.' plotseling langzamer
Ritmico	ritmisch
Ritmo	ritme, bijvoorbeeld in 'ritmo di x battute' (ritme van x maten)
Ritornello	herhalende passage voor koor of orkest
Rondo	muziekvorm en -schema
Rubato	flexibel in tempo, expressief (lett. 'gestolen')
Ruvido	ruig
S
Saltando	springend, strijktechniek
Scatenato	ongeremd
Scherzando	speels, als een scherzo
Scherzo	lichte, speelse muziekvorm, veel gebruikt in symfonieën en sonata's
Scordatura	alternatieve stemming voor snaarinstrumenten
Scorrendo	of 'scorrevole', van noot naar noot glijden
Secco	droog
Segno	zie dal segno
Segue	direct door met het volgende deel
Semplice	simpel
Sempre	altijd
Senza	zonder
Serioso	serieus
Sequens	een onmiddellijk op andere toonhoogten herhaalde melodie of harmonie
Sforzando	of sfz., specifiek accent (lett. 'luid gemaakt')
Sforzato	plotseling versterkt, geaccentueerd
Siciliana	dans uit Sicilië in 6/8 of 12/8 maat
Silenzio	stilte, zonder galm
Simile	op dezelfde manier, d.w.z. geen wijziging in speelstijl
Slargando	breder en/of langzamer
Slentando	langzamer wordend
Smorzando	of smorz., uitdovend (sowieso in dynamiek, vaak ook in tempo)
Soave	rustig, zachtaardig
Sopra	boven
Sognando	dromerig
Solenne	plechtig
Solo	(mv. soli), alleen, wanneer een instrument of een instrumentgroep een zeer belangrijke rol in het orkest vervult
Sonata	een gespeeld muziekstuk (sonare is 'klinken')
Sonatina	kleine sonate
Sonore	klinkend
Sonoro	krachtig klinkend (niet per se in dynamiek)
Sopra	boven, om de sopraanstem mee aan te duiden
Sordina	(mv. sordine) of sordino, een demper t.b.v. klank- of volumeverandering
Sospirando	zuchtend
Sostenuto	aangehouden, het aanhouden van een toon
Sotto voce	met zachte en/of lage stem
Spianato	egaal
Spiccato	duidelijk, helder (met een springende strijkstok iedere noot apart aanzetten)
Spinto	zangtechniek tussen lyrisch en dramatisch in
Spiritoso	geestdriftig
Staccato	gestoten, iedere noot relatief kort en gesepareerd aangezet
Stanza	met zachte en/of lage stem
Stornello	lijkend op improvisatie
Strascinando	of strascicante, een passage zeer gebonden spelen
Strepitoso	lawaaiig, krachtig
Stretto	krap, tevens een passage in een fuga
Stromenti	instrumenten
Stringendo	geleidelijke acceleratie en toename in spanning
Subito	plotseling
Sul ponticello	strijktechniek, dicht bij de kam
Sul tasto	strijktechniek, op de toets
T
Tacet	indien niet gespeeld moet worden (lett. zwijg) strikt genomen een latijnse term
Tasto solo	een enkele toets, indien geen harmonie plaats mag vinden
Tempo	snelheid
Tempo giusto	het juiste tempo
Tempo di Minuetto	in het tempo van een menuet, nogal traag en sierlijk
Tempo ordinario	het gewone tempo (in barokmuziek)
Tempo primo	Ook wel 'To Io' of 'Tempo uno', hervatten van het originele tempo
Tempo rubato	een zeer vrij tempo (lett. gestolen tijd)
Teneramente	teder
Tenerezza	tederheid
Tenor	hoge mannelijke zangstem
Tenuto	(vast)houden, een noot langer dan gebruikelijk vasthouden, met inachtneming van de notenwaarde
Tessitura	het beste of gemakkelijkste toonbereik voor zangers of instrumentalisten
Tosto	snel
Tranquillo	rustig, kalm, vredig
Tremolo	het snel herhalen van dezelfde noot
Tre corde	het demperpedaal loslaten (opheffing una corda)
Troppo	te veel, vaak als non troppo (niet te veel)
Tutte le corde	alle snaren
Tutti	iedereen (in het orkest)
U
Una corda	een snaar, bij piano met het oefenpedaal
Un poco	een beetje
Unisono	of 'unis.', het gezamenlijk spelen van dezelfde tonen/melodie (t.o.v. 'div.')
V
Veloce	met snelheid
Velocissimo	zo snel mogelijk, bijvoorbeeld in een cadenza
Vibrato	trillend, het (subtiel en/of gecontroleerd) laten fluctueren van een bep. toonhoogte
Vigoroso	krachtig
Vittorioso	als een overwinning
Vivo	levendig
Vivace	snel, levendig tempo
Vivacissimo	zeer snel, levendig tempo
Vivamente	snel en levendig
Volante	vliegend
Volti subito	of 'VS', sla de bladzijde snel om
W
X
Y
Z
Zelo	ijver
Zeloso	ijverig
Zelosamente	ijverig, met ijver