Het ponteveer

Het ponteveer is een schilderij van de Noord-Nederlandse schilder Nicolaes Berchem in het Rijksmuseum in Amsterdam.

Het ponteveer
Kunstenaar	Nicolaes Berchem
Jaar	Ca. 1655
Techniek	Olieverf op doek
Afmetingen	82,5 × 105,5 cm
Verblijfplaats	Rijksmuseum Amsterdam
Locatie	Amsterdam
Inventarisnummer	SK-A-31
RKD-gegevens
Portaal    Kunst & Cultuur

Voorstelling

Het stelt een rotsachtig landschap voor met een rivier. Op de voorgrond staan enkele herders en reizigers met hun kuddes koeien en schapen te wachten op een veerpont om de rivier over te steken. Een rijkgeklede vrouw op een schimmel lijkt aanwijzingen te geven aan de naderende veerman. Terwijl ze dit doet is haar paard aan het plassen. Een reiziger op de veerpont kijkt geamuseerd toe.

Naar Nicolaes Berchem. Het ponteveer. 18e eeuw. Amsterdam, Rijksmuseum Amsterdam.

De voorstelling is duidelijk op Italië geïnspireerd. Van de schilder Nicolaes Berchem wordt vermoed dat hij tussen 1651 en 1655 in Italië verbleef. Bewijs hiervoor ontbreekt echter. Wel ontwikkelende Berchem zich tot een van de productiefste Italianisanten in de Noordelijke Nederlanden. Het ponteveer is een van Berchems meest geliefde werken. Het werd in de 18e eeuw minstens twee keer gekopieerd. Eind 19e eeuw werd het in prent gebracht door de Nederlandse prentkunstenaar Johannes Arnoldus Boland.

Toeschrijving

Het schilderij is onder, links van het midden, gesigneerd ‘ NBerchem’.

Herkomst

Een ‘Landschap met Beesten aan een Rievier, daar een Pont overvaart’ van Nicolaes Berchem komt in de 18e eeuw verschillende keren voor in veilingcatalogi, waaronder die van een anonieme veiling in Amsterdam op 25 september 1743, de boedelveiling van Adriaan Swalmius, pensionaris van Schiedam, in Rotterdam op 15 mei 1747 en de veiling van Anthonie Sydervelt bij veilinghuis Hendrik de Winter in Amsterdam op 23 en 24 april 1766. Behalve de laatste veiling is het onduidelijk of het hier om Het ponteveer gaat. Het exemplaar in het Rijksmuseum werd op 19 juli 1809 in opdracht van koning Lodewijk Napoleon gekocht op een anonieme veiling (van de collecties Bicker en Wijckersloot) bij veilinghuis Philippus van der Schley in Amsterdam voor het Koninklijk Museum, de voorloper van het Rijksmuseum.

Externe links

• Webpagina Rijksmuseum Amsterdam (als Het ponteveer, ca. 1655).
• RKDimages, kunstwerknummer 3681 (als Het ponteveer, 1650-1683).
• Bildindex der Kunst und Architektur (als Die Viehfähre).

Literatuur

• Anoniem (1809) Catalogus der schilderijen, oudheden, enz. op het Koninklijk Museum te Amsterdam, Amsterdam: Gebroeders van Cleeff, p. 7-8, cat.nr. 24 (als ‘In een zeer fraai Italiaansch bergachtig Landſchap met eene Rivier doorſneden, ziet men eene Vrouw zittende op een wit Paard, zij ſchijnt in gesprek met eene andere Vrouw, over eenige lieden, welke met hun Vee in eene Pontſchuit gereed zijn over te varen; op den voorgrond een Man bij een’ beladen’ Ezel. Verder eenige Landlieden, ſtaande en liggende Koeijen, Bokken en Schapen’).
• Anoniem (1830) Aanwijzing der schilderijen, berustende op ’s Rijks Museum, te Amsterdam, [s.l.: s.n.], p. 9, cat.nr. 25 (als ‘In een zeer fraai italiaansch bergachtig landschap, met eene rivier doorsneden, ziet men eene vrouw zittende op een wit paard, zij schijnt in gesprek met eene andere vrouw, over eenige lieden, welke met hun vee in eene pontschuit gereed zijn over te varen; op den voorgrond een man bij een’ beladen ezel. Verder eenige landlieden, staande en liggende koeijen, bokken en schapen’).
• Anoniem (1839) Aanwijzing der schilderijen, berustende op ’s Rijks Museum te Amsterdam, [s.l.: s.n.], p. 8, cat.nr. 25 (als ‘In een zeer fraai Italiaansch bergachtig Landschap, met eene rivier doorsneden, ziet men eene vrouw zittende op een wit paard, zij schijnt in gesprek met eene andere vrouw, over eenige lieden, welke met hun vee in eene pontschuit gereed zijn over te varen, op den voorgrond een man bij een beladen ezel; verder eenige landlieden, staande en liggende koeijen, bokken en schapen’). Zie books.google.nl.
• Anoniem (1903) Catalogus der Schilderijen miniaturen, pastels, omlijste teekeningen, enz. in het Rijks-Museum te Amsterdam, Amsterdam: Boek- en kunstdrukkerij v/h Roeloffzen-Hübner en Van Santen, p. 45, cat.nr. 470 (als Het Ponteveer). Zie archive.org.
• Hoet, Gerard (1752) Catalogus of naamlyst van schilderyen, met derzelver pryzen [...], tweede deel, 's Gravenhage: Pieter Gerard van Baalen. Zie Google Boeken.
• Hoet, Gerard (1770) Catalogus of naamlyst van schilderyen, met derzelver prysen, Zedert den 22. Augusti 1752. tot den 21. November 1768. Zo in Holland, als Braband en andere Plaatzen in het openbaar Verkogt, 's Gravenhage: Johannes Gaillard. Zie Google Boeken.

Tentoonstellingen

• Nicolaes Pietersz. Berchem. In het licht van Italië, Frans Hals Museum, Haarlem, 16 december 2006-15 april 2007, Kunsthaus Zürich, Zürich, 27 april-19 augustus 2007, Staatliches Museum Schwerin, Schwerin, 1 september-2 december 2007, ISBN 9789055446377, p. 48, 140, cat.nr. 24.

Noten