De Gulden Adelaar is de culturele prijs van de Nederlandse gemeente Deventer, ingesteld bij besluit van de gemeenteraad op 23 september 1957.

Penning Gulden Adelaar

De prijs is bedoeld voor de meest uitblinkende prestatie op het gebied van beeldende kunsten, literatuur, muziek, toneel of wetenschap, geleverd door iemand die in de gemeente Deventer woont, daarmee gelijk te stellen is of waarvan de prestatie betrekking heeft op Deventer of daarmee heel nauw is verbonden.

Toekenning bewerken

De prijs wordt toegekend bij besluit van burgemeester en wethouders op advies van een commissie waarin deskundigen op de verschillende terreinen zijn vertegenwoordigd. Het is gebruikelijk ook experts van buiten Deventer te raadplegen. De prijs bestaat uit een vergulde penning, een oorkonde en een geldbedrag, dat in 1957 duizend gulden bedroeg en in 2010 vijfduizend euro.

Moment van uitreiking bewerken

De Gulden Adelaar werd eerst in beginsel jaarlijks toegekend, waarbij werd gekeken naar de prestaties in de twee voorafgaande jaren. Vanaf 1959 werden de vijf voorafgaande jaren in ogenschouw genomen. De prijs wordt niet toegekend als er onvoldoende aansprekende prestaties zijn. Sinds 2004 wordt de prijs om de twee jaar uitgereikt.

De prijs wordt uitgereikt op of nabij 10 april, de dag waarop Deventer in 1945 werd bevrijd. Al vanaf de eerste burgemeester die de prijzen uitreikte, Nicolaas Bolkestein, is het gebruik erop te wijzen dat juist de vrijheid uitingen van cultuur, kunst en wetenschap mogelijk maakt. De prijsuitreiking biedt zo ruimte de bevrijding van de stad te gedenken zonder in het gedrang te komen met Koninginne- of Koningsdag, Dodenherdenking en Bevrijdingsdag.

Naam bewerken

Aanvankelijk lagen er voorstellen om de prijs te vernoemen naar Geert Grote of Alexander Hegius. Toen geen van deze namen brede instemming kreeg, is nog overwogen de prijs naar het Athenaeum Illustre te noemen, maar viel de keus ten slotte op "Gulden Adelaer". Dit verwijst naar het tot 1795 bestaande gebruik om jaarlijks voorafgaand aan de benoeming van het stadsbestuur de voornaamste bepalingen van het stadsrecht voor te lezen, de "Uittreksels uit den Gulden Adelaer". De adelaar staat in het wapenschild van Deventer. Vanaf 1963 is de schrijfwijze met "ae" verlaten.

Winnaars bewerken

In de hieronder niet vermelde jaren is de prijs niet toegekend.

Jaar Naam winnaar Prestatieveld
1959 R.J. (Jo) Pessink beeldend kunstenaar
1960 J.A. (Jan) Rispens dichter, literatuurhistoricus
1962 M.E. (Maria Elisabeth) Kronenberg bibliografe van oude drukken
1963 C. (Cees) Wilkeshuis dichter, schrijver
1965 L. (Ludwig) Otten muziekpedagoog, componist
1966 B. (Berend) Dubbe kunsthistorisch publicist
1968 J. (Jan) Kamerbeek jr. neerlandicus
1971 A.P. (Anton) de Bont publicist over dialect
1974 G.M. (Godelieve Maria; Lieve) de Meyer historica
1975 M. (Mimi) Peters beeldend kunstenares
1978 H.F.A. (Harry) Rademaker architect
1983 H.D. (Herman) Korteling literator
1984 J. (Jón) Kristinsson architect
1985 J.W. (Jan) Kleinbussink musicus
1986 C. (Klaus) Versteegen beeldend kunstenaar
1988 H.C. de Bruijn kunsthistorisch publicist
1989 H. (Henk) Luymes musicus
1991 A.C.F. (Anton) Koch (postuum) historicus
1992 Deventer Ziekenhuis opleiding medisch specialisten
1993 A.R. (Roel) Smit musicus, beiaardier
1994 NV Bergkwartier stadsherstel
1995 J. (Jan) Slijkhuis beeldend kunstenaar
1996 F. (Frits) Grimmelikhuizen papieren theater, componist
1998 Cords musici
1999 Loes & Reinier International Ceramics keramisten
2000 H.J. (Henk) Nalis historisch publicist
2001 M.H. (Michiel) Bartels archeoloog
2004 K. (Klaas) Stok musicus
2006 Nefit BV ontwikkeling hoogrendementsketel
2008 D.T. (Daan) Josee architect
2010 A. (Arno) Kramer tekenaar
2012 TAMTAM objektentheater objectentheatergezelschap
2014 C.M. (Clemens) Hogenstijn historicus
2016 Specialistisch Centrum voor Ontwikkelingsstoornissen van Dimence autisme en ADHD
2018 Özcan Akyol schrijver, televisiemaker, columnist
2020 Loes ten Anscher beeldend kunstenaar
2022 Koninklijke Auping onderneming