Gebruiker:Melvinvk/Kladblok/Lijst van vestingwerken van Alkmaar
De vestingwerken van Alkmaar waren een systeem van fortificaties om de stad te beschermen tegen aanvallen van buitenaf. Alkmaar was, net zoals veel andere middeleeuwse steden, een vesting die beschikte over stadspoorten, stadsmuren, singels en bolwerken. Ook werden in Alkmaar aan het eind van de hoge middeleeuwen enkele burchten (her)gebouwd.
Burchten bewerken
Gedurende de hoge middeleeuwen en een deel van de late middeleeuwen kende Alkmaar drie adellijke burchten, die dicht nabij de stad waren gelegen. Alle drie de burchten, ook wel kastelen genoemd waren eigendom van de Graaf van Holland en waren strategisch gelegen om Kennemerland te verdedigen tegen de West-Friezen.
Torenburg bewerken
Zie Torenburg voor het hoofdartikel over dit onderwerp.De burcht Torenburg speelde dan ook een grote rol in de oorlog tegen de West-Friezen. Deze burcht lag ter hoogte van de Friesebrug en controleerde de toegang naar Alkmaar vanaf de Westfriese Omringdijk.
De Torenburg dateerd van voor 1200 en was opgetrokken uit tufsteen, een kostbaar materiaal afkomstig uit de Duitse Eifel. Rooms Koning Willem II heeft Torenburg in de periode 1254-1255 laten herbouwen in baksteen. Het was de residentie van de baljuw van Kennemerland, de hoogste grafelijke ambtenaar. In 1289 aanvaardde Graaf Floris V in Torenburg de onderwerping van de West-Friezen. Destijds gaf hij ook de opdracht om bij de Munnikenweg en Vroonermeer twee extra burchten bouwen, de Middelburg en de Nieuwburg. De baljuw van Kennemerland en inmiddels ook van West-Friesland verhuisde naar Nieuwburg, hierdoor raakte Torenburg in verval. Er wordt vermoed dat het in 1375 gesloopt is.
Hoe de burcht er uit gezien moet hebben is niet bekend, nimmer de precieze locatie ervan. Aan de burcht doen in de binnenstad een straat met de naam Torenburg nog aan de burcht denken.
Nieuwburg bewerken
De Nieuwburg werd aan het eind van de 13e eeuw gebouwd in de Ouddorperpolder, net zoals de Middelburg en was strategisch gelegen bij een smalle zandrug. De burcht werd omringd door een dubbele omgrachting. De burcht zelf was de groter dan Middelburg en bestond uit een bakstenen opgetrokken hoofdburcht met een woontoren. In deze zwaar uitgevoerde toren bevonden zich de voornaamste vertrekken. Verder had de hoofdburcht een zijvleugel aan een ommuurd binnenhof. Naast dit binnenhof bevindt zich een aparte voorburcht, onder andere bestemd voor manschappen en opslag. Het uiterlijk van deze burcht is dankzij opgravingen wel bekend.
De Nieuwburg werd de nieuwe residentie van de baljuw van Kennemerland en West-Friesland, de hoogste grafelijke ambtenaar nadat eerder Torenburg deze residentie vormde.
Middelburg bewerken
Zie Middelburg (burcht) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.De Middelburg was net zoals de Nieuwburg eind 13e eeuw gebouwd in de Ouddorperpolder. Deze burcht was echter veel kleiner en bestond uit een toren met een zijaanbouw en een ommuurd voorhof. Deze burcht kende evenals Nieuwburg een dubbele omgrachting.
De Middelburg was halverwege de Munnikenweg gesitiueerd, en bevond zich daarmee tussen Torenburg en Nieuwburg in. De burcht moest de landweg waaraan zij gelegen was beschermen, evenals een waterverbinding tussen de Vroonermeer en het Zwijnsmeer die ten zuiden van de Munnikenweg lag.
Opstand van het Kaas- en Broodvolk bewerken
Omstreeks 1490 heerst er grote onrust onder de bevolking in de noordelijke steden van Holland. Dit door armoede en misoogsten die er heersten. Toen de inning van het ruitergeld, een belasting ten behoeve van de oorlogsvoering, werd verhoogt was dit de aanleiding voor een opstand die bekend staat als de Opstand van het Kaas- en Broodvolk. Deze opstand werd in 1492 neergeslagen. Als vergelding raakte Alkmaar zijn stadsrechten kwijt, en daarmee het recht tot fortificatie. Alle vestingwerken werden gesloopt. Hierdoor werd de stad een kwetsbaar en zo viel de stad in 1517 ten prooi aan de beruchte Friese legeraanvoerder Grote Pier. Hij vernietigde in zijn plundertocht de burchten Middelburg en Nieuwburg, alsmede de stadsarchieven.
Stadspoorten bewerken
In totaal heeft Alkmaar negen stadspoorten gekend. Van deze stadspoorten is er geen enkele geheel meer in tact. Van de Schermerpoort resteren enkel de hamei van de poort toen deze in 1853 werd afgebroken. Het voormalig comiezenhuis, dat bij de poort was gelegen en diende ter inning van de stadsacijnzen, is bewaard gebleven.
De andere poorten zijn rond de negentiende eeuw op gemeentelijk besluit gesloopt om ruimte te maken voor stadsuitbreiding en toenemend verkeer. De poorten werden als overbodig gezien en stonden in de weg. Een ander overblijfsel is, zijn de beeldengroepjes uit 1725 die boven op de pijlers van de hamei van de Boompoort stonden. Deze zijn in het bezit van het Stedelijk Museum Alkmaar. De rest van de stadspoorten zijn volledig afgebroken, waarvan de meeste in de loop van de 19e eeuw.
- Boompoort (1581 - 1866)
- Friesepoort (1528 - 1835)
- Geesterpoort, ook wel Bergerpoort (gesloopt in 1863)
- Kennemerpoort (Alkmaar) (afgebroken in 1868)
- Nieuwlanderpoort (afgebroken in 1809)
- Poort bij de Pietertoren (verdwenen voor 1573)
- Schermerpoort (1639 - 1853)
- Waterpoort (1595 - 1821)
- Wortelpoort (verdwenen voor 1573)
Bolwerken bewerken
De verdedigingswerken van Alkmaar bestond uit een aantal bastions, te weten:
- Noorder- of Munnikenbolwerk
- Canisstraeter- of Clarissenbolwerk
- Kennemerbolwerk (later het Grote bolwerk genoemd)
- Kleine bolwerk
Bronnen, noten en/of referenties
|
