Gebruiker:Känsterle/Plaatsnamenvoorstel

Hieronder een voorstel voor een alternatief op het Taalunie-systeem betreffende buitenlandse plaatsnamen (dus búiten het gebied waar er plaatsen een officiële Nederlandstalige naam hebben). Graag geen wijzigingen aanbrengen op deze pagina. Commentaar is zeer welkom op de overlegpagina.

NB: dit voorstel gaat slechts over plaatsnamen. Voor algemene spellingskwesties geldt als vanouds het Groene Boekje, voor algemene taalkwesties de adviezen van de Taalunie.

Inleiding

Sinds enige jaren gebruiken we voor toponiemen (geografische namen) buiten Nederland en België de richtlijnen van de Nederlandse Taalunie zoals te vinden op taalunieversum.org. De basisregel is: gebruik de Nederlandse vorm van een naam (exoniem) als de Taalunie dit voorschrijft. Zo niet, gebruik dan de plaatselijke, officiële vorm (endoniem). De volledige regelgeving zoals die nu geldt is te vinden op Wikipedia:Buitenlandse geografische namen.

Hoewel het aanwijzen van een externe autoriteit op dit gebied bedoeld was om discussie te voorkomen, wordt de autoriteit van de Taalunie hoe langer hoe vaker ter discussie gesteld. Het gaat hierbij om in veler ogen wereldvreemde adviezen als "Kales" (Calais), "Robaais" (Roubaix) en "Insterburg" (Tsjernjachovsk), om vermeende fouten als "Beierse Hoogvlakte" (Alpenvorland), om het ontbreken van gangbare exoniemen als "Maagdenburg" (Magdeburg) en om de als knellend ervaren beperktheid van de lijst.

Het onderstaande alternatief, waarvoor ik verder de naam Leipzig-systeem gebruik, lost veel van deze problemen op. Het is gebaseerd op de daadwerkelijke Nederlandstalige praktijk, niet op de denkbeelden van een beperkte groep mensen als de Taalunie. Bovendien is het Leipzig-systeem flexibeler, zodat ook bij obscuurdere toponiemen kan worden aangesloten op de praktijk.

Deze flexibiliteit brengt mogelijk het risico op een vergroting van het aantal discussies over toponiemen met zich mee. Ik denk echter dat dit niet het geval zal zijn. Juist het gebruik van het Taalunie-systeem wordt de laatste tijd zéér veel ter discussie gesteld vanwege verschillende bovengenoemde controversiële beslissingen. Precies van deze merkwaardige Taalunie-adviezen zijn we met het Leipzig-systeem echter verlost. Deze discussies zijn dus verleden tijd.

Een tweede mogelijk bezwaar tegen het Leipzig-systeem is dat het ingewikkelder zou zijn dan het huidige systeem. Dat lijkt maar zo. Voor 90% van de plaatsnamen is het Leipzig-systeem even eenvoudig te gebruiken als het Taalunie-systeem. De aanvullende regels gelden voor twijfelgevallen, waarbij met het Leipzig-systeem een op een officiële richtlijn gebaseerde keuze kan worden gemaakt. Het Taalunie-systeem biedt in dit opzicht geen enkele keuzemogelijkheid.

De basisregel

De hier voorgestelde nieuwe richtlijn gaat niet meer uit van de lijst van de Taalunie, maar van het corpus Nederlandstalige kranten- en internetartikelen van de Universiteit Leipzig, te doorzoeken op corpora.informatik.uni-leipzig.de. Dit systeem is te vergelijken met dat van de Duitstalige Wikipedia (de:Wikipedia:Namenskonventionen#Geografische_Namen). [NB: Idealiter zouden we de grotere database van LexisNexis Academic gebruiken, maar deze is alleen voor betalende abonnees en studenten toegankelijk. Dat lijkt me niet te stroken met het principe van Wikipedia.]

Voor elke zoekterm stelt de Universiteit Leipzig een "frequentieklasse" (Häufigkeitsklasse, class of frequency) vast. Deze is gebaseerd op het aantal keer dat het meest voorkomende woord, "de", váker voorkomt dan de zoekterm. Bijvoorbeeld: het woord "Peking" heeft een klasse van 14. Dit betekent dat "de" 2¹⁴ maal vaker voorkomt dan "Peking". "Beijing" heeft een klasse van 16. "De" komt dus 2¹⁶ maal vaker voor dan "Beijing". "Peking" (14) is dus gebruikelijker dan "Beijing" (16).

Basisregel: de basisregel van het Leipzig-systeem is als volgt: wanneer het exoniem een klasse van 17 of minder heeft, gebruiken we het exoniem. Bijvoorbeeld: we gebruiken de exoniemen "Parijs" (klasse 9) en "Neurenberg" (klasse 17). De klasse van het endoniem doet in deze gevallen niet terzake: het gaat om absolute cijfers, niet om de verhouding exoniem/endoniem.

Wanneer het exoniem een klasse van meer dan 17 heeft, gebruiken we het alleen als het endoniem een even hoge of hogere klasse heeft en dus kennelijk niet gebruikelijker is dan het exoniem. Bijvoorbeeld: we gebruiken het endoniem "Piemonte" (klasse 16), niet het exoniem "Piëmont" (klasse 20).

Hieronder volgt een tabel met de naamgeving van enkele "controversiële" plaatsnamen die volgt uit het hier voorgestelde Leipzig-systeem tegenover de richtlijn van het huidige Taalunie-systeem:

Exoniem (klasse)	Endoniem (klasse)	Dus we gebruiken	Richtlijn Taalunie
Bolivië (19)	Bolivia (16)	Bolivia	Bolivia
Florence (14)	Firenze (13)	Florence	Florence
Istanboel (16)	Istanbul (14)	Istanboel	Istanbul
Kaaimaneilanden (17)	Caymaneilanden (19)	Kaaimaneilanden	Caymaneilanden
Kales (--)	Calais (15)	Calais	Kales
Krakau (15)	Kraków (19)	Krakau	Krakau [tot voor kort: Kraków]
Maagdenburg (17)	Magdeburg (18)	Maagdenburg	Magdeburg
Noordrijn-Westfalen (16) Noord-Rijnland-Westfalen (18)	Nordrhein-Westfalen (16)	Noordrijn-Westfalen	Noord-Rijnland-Westfalen
Peking (12)	Beijing (13)	Peking	Peking
Piëmont (20)	Piemonte (16)	Piemonte	Piemonte
Rijsel (13)	Lille (14)	Rijsel	Rijsel
Robaais (--)	Roubaix (16)	Roubaix	Robaais

In veel gevallen heeft het toepassen van het Leipzig-systeem hetzelfde resultaat als het volgen van de Taalunie. Juist bij enkele controversiële adviezen van de Taalunie wijken de Leipzig-resultaten, die voortkomen uit daadwerkelijk gebruik, echter af: ongebruikelijke vernederlandsingen als "Robaais", "Toerkonje" en "Kales" komen te vervallen, terwijl gebruikelijke maar door de Taalunie niet voorgeschreven Nederlandse vormen als "Maagdenburg" en "Kaaimaneilanden" in het Leipzig-systeem wel worden gebruikt.

Problemen en oplossingen

Het gebruik van het Leipzig-systeem brengt de volgende problemen met zich mee:

• De beperkte grootte van het corpus: in sommige gevallen komen zowel endoniem als exoniem niet voor.
• Besmetting van zoekresultaten: het endoniem "Lazio" (klasse 11) komt vaker voor dan het exoniem "Latium" (klasse 18). Uit de context blijkt echter dat de meeste resultaten voor "Lazio" over de voetbalclub Lazio Roma gaan en dus niet over de landstreek. Hetzelfde geldt voor "Calabria" (17) versus "Calabrië" (20): de resultaten bij het endoniem "Calabria" gaan grotendeels over de stad Reggio di Calabria en zijn dus niet bruikbaar.

In dergelijke gevallen zijn op basis van het Leipzig-corpus dus geen conclusies te trekken. Iets vergelijkbaars treedt op wanneer zowel exoniem als endoniem erg weinig voorkomen (beide scoren 17 of hoger) en het resultaat in strijd is met het taalgevoel. Bijvoorbeeld: het endoniem "Puglia" heeft een klasse van 17, de Nederlandse vorm "Apulië" van slechts 20.

Voor deze twijfelgevallen gelden de volgende aanvullende regels:

• Kijk op de lijst van de Taalunie. Als deze een exoniem vermeldt, kan dit worden overgenomen, tenzij dit exoniem bewijsbaar ongebruikelijk of incorrect is. Bijvoorbeeld: de keuze tussen "Puglia" en "Apulië" wordt beslist in het voordeel van "Apulië", want de Taalunie schrijft dit exoniem voor en het is bovendien gebruikelijk en niet onjuist.
• Biedt ook dit geen soelaas, ga dan te rade bij andere Nederlandstalige bronnen. Bijvoorbeeld de krantendabase van LexisNexis Academic (niet vrij toegankelijk, wel voor studenten), de Taaldatabank van de VRT, atlassen, encyclopedieën, boeken, enz. Ook een zoektocht in Google kan informatief zijn, maar de resultaten in deze zoekmachine zijn zeker niet zaligmakend.

Aanvullende regels bij gebruik van het endoniem

Valt de keuze na toepassing van de bovenstaande regels op het endoniem, neem dan nog de volgende regels in acht (die grotendeels ook nu al gelden):

• Gebruik bij namen in talen die geen Latijns alfabet gebruiken (Russisch, Arabisch, Chinees enz.) de correcte transliteratie zoals voorgeschreven in de Transliteratie- en transcriptiegids. In enkele gevallen kan een afwijkende (verouderde) transliteratie gelden als exoniem.
• Spel namen in talen die wel het Latijnse alfabet gebruiken inclusief bijzondere tekens (diakritische tekens, ligaturen, toegevoegde letters enz.) die hierin voorkomen, tenzij voor de betreffende taal in de Transliteratie- en transcriptiegids andere afspraken zijn gemaakt. In enkele expliciet genoemde gevallen maken we hierop een uitzondering: het gaat hier om algemeen bekende toponiemen met een Nederlandse uitspraak die sterk afwijkt van de plaatselijke (dus: een exoniem dat niet in de spelling tot uitdrukking komt). Vooralsnog geldt deze uitzonderingsregel voor: "Mexico" (niet "México") en "Riga" (niet "Rīga"). De veelbesproken kwestie "Istanbul"/"İstanbul" is niet aan de orde omdat het Leipzig-systeem de vorm "Istanboel" voorschrijft.
• Voor sommige meertalige gebieden bestaan specifieke afspraken over de voorkeurstaal:

1. Plaatsen in Zuid-Tirol noemen we bij de Duitse naam, tenzij het Ladinisch ter plaatse de meerderheid heeft, dan geldt de Ladinische naam. Zie verder Overleg:Lijst van gemeenten in Zuid-Tirol.
2. Voor Frans-Vlaanderen, waar Nederlands wordt gesproken, geldt net als voorheen dat we de lijst Nederlandse namen voor plaatsen in Frans-Vlaanderen van de Taalunie gebruiken. [NB: deze uitzonderingscategorie mag wat mij betreft ook komen te vervallen als er veel bezwaar tegen bestaat.]

• Gebruik voor plaatsen die van naam zijn veranderd in principe de thans geldende naam: "Goesev" (niet "Gumbinnen"). In enkele gevallen kan een verouderde benaming gelden als exoniem.

Daarnaast geldt nog:

• Maak redirects aan voor alternatieve benamingen en voor varianten zonder bijzondere tekens.
• Deze gehele richtlijn geldt voor hedendaagse toponymie, niet voor historische geografie. In een historische context kunnen afwijkende keuzes worden gemaakt (bijvoorbeeld "Breslau", "Koningsbergen" en "Batavia" i.p.v. de huidige namen "Wrocław", "Kaliningrad" en "Jakarta") maar doe dit niet als het niet nodig is.