Wikipedia

Gebruiker:BoH/Pseudowetenschap

< Gebruiker:BoH

Hoe wetenschap te onderscheiden van pseudowetenschap?

Inleiding bewerken

In de meeste artikelen worden stellingen als feiten gepresenteerd, in sommige worden hierbij kanttekeningen geplaatst – vaak een kenmerk van de betere artikelen. Hoe is er onderscheid te maken tussen een juiste en onjuiste stelling?

Er zijn verschillende soorten foute stellingen. Foute stellingen kunnen voortkomen uit onkunde, verkeerd geïnformeerd zijn, maar ook doordat men een standpunt kostte wat het kost wil onderbouwen, waarbij dus meer of minder moedwillig foutieve informatie wordt verstrekt. Ook dit laatste gebeurt in verschillende gradaties.

Religieuze opvattingen, complottheorieën, esoterie en geloof in alternatieve geneeswijzen zijn een aantal van de zienswijzen die eeuwenlang hebben bestaan zonder wetenschappelijke onderbouwing. De opkomst van de wetenschap zorgde er echter voor dat er bij steeds meer mensen een cognitieve dissonantie optrad, een tegenstelling tussen de persoonlijke opvattingen en het waargenomen wereldbeeld. Eén van de oplossingen is zich afsluiten voor deze wetenschappelijke bevindingen. Dit wordt echter steeds lastiger in de moderne wereld. Een andere oplossing is de wetenschappelijke bevindingen te weerleggen. Dit gebeurt op verschillende manieren. Als men hierbij pretendeert wetenschappelijke weerleggingen te presenteren, maar geen of verkeerd gebruik maakt van de wetenschappelijke methode, spreekt men van pseudowetenschap. Hieronder valt bijvoorbeeld ook de parawetenschap. De exacte grens tussen wetenschap en pseudowetenschap is niet te geven, maar er zijn wel een aantal kenmerken, zie ook het demarcatiecriterium.

Axioma's en stellingen bewerken

Om iets te kunnen stellen, moet uitgegaan worden van een aantal grondstellingen. Dit zijn de axioma's. Deze zijn vooralsnog onbetwist. Van daaruit kan de stelling of hypothese logisch onderbouwd worden. Vervolgens kan die hypothese getest en aan anderen voorgelegd worden. Die kunnen deze dan eventueel logisch tegenspreken of door zelf te testen onderuithalen. Als daarna blijkt dat de hypothese overeind blijft, kan men spreken van een model of zelfs van een wet. Die kan naar aanleiding van latere bevindingen verfijnd of zelfs verworpen worden, maar geeft aan wat op dat moment de beste benadering is.

Duidelijk is dat het bestaan van bijvoorbeeld God of een complot geen axioma is. Door hier wel vanuit te gaan, is men dus niet wetenschappelijk bezig.

Verschillende verschijnselen bewerken

Werken vanuit de eindsituatie bewerken

  1. In een aantal gevallen wordt terug gewerkt vanuit de eindsituatie, retrorsum causa et effectus. Zo begint creationisme met de stelling dat de aarde 6000 jaar oud is en zoekt daar vervolgens bewijs bij. Een ander voorbeeld is de bijbelcode. Gebeurtenissen zouden met deze code uit de bijbel te halen zijn, zoals de moord op John F. Kennedy. Veel van deze voorspellingen zijn echter achteraf gedaan met zeer willekeurig gekozen codes, zodat duidelijk blijkt dat men naar een antwoord toewerkt.

Gebruik maken van vage, overdreven of niet toetsbare theorieën bewerken

  1. Theorieën met wetenschappelijke pretentie die eerder vaag dan precies zijn en waarbij specifieke metingen ontbreken.
  2. Het niet afbakenen van de grenzen waarin de metingen geldig zijn.
  3. Geen gebruik maken van parsimonie of spaarzaamheid, waarbij overbodige tussenstappen moeten worden weggelaten als er meerdere verklaringen zijn, het zogenaamde scheermes van Ockham.
  4. Gebruik van obscurantistisch taalgebruik en misbruik van schijnbaar wetenschappelijk of technisch jargon om stellingen meer gewicht te geven.
  5. Complottheorieën zijn per definitie niet toetsbaar.
    Complottheorieën stellen dat alles moet zijn bedacht door iets (God, imperialisten, communisten, joden) om een doel (veelal: wereldheerschappij) te bereiken. Als alles bedoeld is om een bepaald doel te bereiken, zijn ook tegenstrijdige handelingen wellicht een 'zet' in het spel om bijvoorbeeld wereldheerschappij te bereiken. Het is daarom onmogelijk om uit een complottheorie uitspraken af te leiden die in strijd zouden zijn met de werkelijkheid; een theorie die in alle gevallen 'waar' is, is in feite geen theorie maar een overtuiging.

Waarschijnlijkheid en relevantie bewerken

  1. In pseudowetenschap worden theorieën vaak verdedigd puur op het feit dat deze mogelijk zijn. Vergeten wordt dat dit het mogelijk maakt dat hiermee meerdere theorieën tegelijk geldig zijn, wat het nut van de theorie wegneemt.
  2. Vaak zijn er meerdere theorieën. Niet iedere theorie verdient het echter genoemd te worden. Een theorie die een stevig theoretisch fundament heeft en veel beproefd is in experimenten, verdient meer ruimte dan een recente hypothese en zeker meer dan een slecht onderbouwde proefballon.

Meer vertrouwen op bevestiging dan op weerlegging bewerken

  1. Wetenschappelijke stellingen die niet toetsbaar, onjuist, onnauwkeurig of irrelevant zijn.
  2. Stelling dat een theorie verschijnselen voorspelt waarvan niet is aangetoond dat deze werkelijk voorspeld worden.
  3. Aanname dat stellingen waarvan niet bewezen is dat ze foutief zijn daarom waar zijn, en andersom, een drogreden die argumentum ad ignorantiam wordt genoemd.
  4. Te veel steunen op getuigenissen en anekdotes. Deze kunnen bruikbaar zijn om een hypothese te vormen, maar niet om deze te bewijzen.
  5. Selectief gebruik van bewijs, waarbij bevestigende data wel wordt gebruikt en ontkennende data niet.
  6. Omgekeerde bewijslast, waarbij aan de criticus wordt gevraagd om het tegenovergestelde te bewijzen.

Gebrek aan openheid en medewerking aan testen van anderen bewerken

  1. Ontwijken van collegiale toetsing (peer review) en wetenschap-per-persconferentie.
  2. Het niet delen van informatie die het mogelijk maakt voor anderen om het resultaat te reproduceren.

Gebrek aan vooruitgang bewerken

  1. Een theorie die vrijwel niet verandert en waarvoor in de loop der tijd geen aanvullend bewijs wordt gevonden. Zo is astrologie niet wezenlijk veranderd in de afgelopen twee millennia.
  2. Niet in staat tot zelfcorrectie, ondanks tegenbewijs.

Verpersoonlijking van kwesties bewerken

  1. Hechte sociale groepen, waarin de leider een autoritaristische persoonlijkheid is, en waarin meningsverschillen onderdrukt worden en groepsdenken overheerst, kunnen versterkend werken in de aanname van een geloof zonder rationele basis. Andersdenkenden worden door de groep als vijanden afgeschilderd.
  2. De wetenschap wordt beschuldigd van samenzweren zodra de theorie wordt afgewezen. Ook wordt op de man gespeeld (Argumentum ad hominem).

Verschillende stadia stellingen bewerken

De waarneming van een fenomeen kan leiden tot het opstellen van een hypothese. Dit is een stelling die (nog) niet bewezen is en dient als het beginpunt van een theorie, een verklaring of een afleiding. Een hypothese kan ook volgen uit bestaande wetten, theoriën en andere hypothesen zonder dat daar waarnemingen aan vooraf zijn gegaan.

Hieronder is weergegeven welk gewicht aan de verschillende stadia toegekend kan worden. Een hypothese kan door waarnemingen ook onhoudbaar blijken te zijn. Negeren van uitblijvende bevestiging van een hypothese kan leiden tot wat Robert L. Park voodoo science noemt. Hij onderscheidt:

  • pathological science (dwaalwetenschap) waarbij wetenschappers zichzelf voor de gek houden,
  • Junk science wat speculatief getheoriseer is dat eerder verwart dan verheldert,
  • pseudoscience (pseudowetenschap) werk dat valselijk claimt een wetenschappelijke basis te hebben en
  • fraudulent science waarbij bad science wordt gebruikt voor fraude.

Tabel bewerken

Verschillende stadia
Stadium Gewicht Voortgang Beschrijving in artikel
Waarneming fenomeen Laag Kan bij voldoende aantal aanleiding zijn tot verder onderzoek, waarbij gespecificeerd moet worden wat de waarnemingen zijn en in welke omstandigheden deze zijn gedaan Geef aan dat er een aantal opmerkelijke waarnemingen zijn, die echter nog niet onderzocht zijn en nog geen theoretische onderbouwing hebben. Geef ook aan of de waarnemingen in tegenspraak zijn met bestaande kennis
Specificatie De waarnemingen moeten gespecificeerd worden, zodat verschillen duidelijk worden en eventuele meerdere oorzaken onderscheiden kunnen worden
Hypothese Laag tot gemiddeld Kan aanleiding geven tot verder onderzoek bij ondersteunende waarnemingen, of een duidelijke aanleiding in de onderliggende theorie Geef aan of de hypothese gebaseerd is op een theorie, waarnemingen of een "gevoel" en vermeld dat het vooralsnog slechts een hypothese is. Geef ook aan of de hypothese in tegenspraak is met bestaande theorieën
Voorspelling Een hypothese van een verschijnsel heeft pas nut als er voorspellingen gedaan kunnen worden
Test voorspelling Verdere waarnemingen voldoen in meer of mindere mate aan de voorspelling, waarbij de hypothese aangescherpt kan worden. Indien de voorspellingen geheel niet uitkomen, zal men de hypothese moeten verlaten
Evalueer testen
Theorie Hoog Als de theorie blijvend getest wordt en overeind blijft, kan deze uiteindelijk als wet beschouwd worden Geef aan hoe ver de theorie ontwikkeld is
Wet Zeer hoog (maar niet absoluut!)

Zie ook bewerken

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gebruiker:BoH/Pseudowetenschap&oldid=25530884"