Gal (plantkunde)

Een (planten-) gal is een woekering van een plant, ontstaan door een parasiet of symbiont, meestal een insect (een galwesp, galmug, gewone vijgenwesp, vlieg, bladluis of galmijt) dat zijn eieren in de plant legt. De gal, waarvan de vorm specifiek is voor een bepaalde parasiet, dient als behuizing en voedsel voor de larve. Er bestaan ook gallen die door schimmels worden veroorzaakt. De tak van wetenschap die zich met gallen bezighoudt wordt cecidologie genoemd. De algemeenste en best onderzochte galwesp is de Cynips quercusfolii die de bekende galappels veroorzaken.

Een sluipwesp legt een ei in de larve die zich in deze gal op een eikenblad bevindt.

Naargelang de vorm van de gal spreekt men over een beursgal (bijv. op ereprijs), blaasgal (bijv. op els), buidelgal (bijv. op iep), hoorngal, knobbelgal, spiraalgal (bijv. op Italiaanse populier).

Talloze soorten insecten zijn in staat om het ontstaan van een gal op een plant te induceren; daarnaast zijn er ook veel insecten die specifiek op de in de gal groeiende larven parasiteren door hun ei in de larve binnen in de gal te leggen. Het insect dat uit het gal komt, is dus niet per se de veroorzaker van dat gal.

Er zijn gallen van stengels, bladeren, en bloemen bekend. Men spreekt dan van bladgal, bloemgal, knopgal, meeldraadgal, schorsgal, stengelgal of wortelgal. Ze hebben lang niet allemaal de karakteristieke bolvorm van de bekende inktgallen op eikenbladeren. Bij de gewone zomereik, een populaire plant voor galvormend insecten, zijn tientallen soorten gallen aangetroffen.

InktBewerken

Uit de galappels van eikenbladeren werd in het verleden inkt gemaakt door toevoeging van ijzer(II)sulfaat. Deze techniek was al bekend in de Romeinse tijd. De galappels bevatten veel looizuur dat een verbinding maakt met ijzer(II)sulfaat. Deze verbinding is in het begin kleurloos, maar wordt zwart door blootstelling aan de lucht (oxidatie tot ijzer(III)sulfaat). In oude inkten werd daarom een extra kleurstof toegevoegd, een extract van blauwhout, zodat tijdens het schrijven de letters ook leesbaar waren. Deze kleurstof is niet lichtecht en verdwijnt dan ook op den duur.

De gallusinkt is zuur en tast op termijn het papier aan. Dit verschijnsel wordt inktvraat genoemd, die vooral ernstig is als er dik met inkt geschreven is. Bovendien verkleurt de inkt na verloop van eeuwen tot bruin.

FotogalerijBewerken

Ananasgal van galwesp Andricus foecundatrix op zomereik
Eikenstuitergal van galwesp Cynips longiventris op zomereik
Galappels van galwesp Cynips quercusfolii
Brandnetelroest gal van de schimmel Puccinia urticata
Schietwilgwratmijt gal van galmijt Aculus tetanothrix
Gal veroorzaakt door bramentakgalwesp Diastrophus rubi
Gal veroorzaakt door rozenmosgalwesp Diplolepis rosae
Satijnen knoopgal van galwesp Neuroterus numismalis
Lensgallen van galwesp Neuroterus quercusbaccarum
Gal van pruimenhoorntjesmijt Phyllocoptes eupadi
Gal van blaasgalbladwesp Pontania proxima
Gal van distelgalboorvlieg Urophora cardui
Gal van iep-gras luis Tetraneura ulmi
Knoppergal van de galwesp Andricus quercuscalicis op Quercus (eik)
Ramshoorngal van de galwesp Andricus aries op Quercus
Melkdistelpokgal van de galmug Cystiphora sonchi op melkdistel
Plaatjesgal van de plaatjesgalwesp Neuroterus albipes op Quercus
Gal van de gewone boerenwormkruidgalmug Rhopalomyia tanaceticola
Gal van beukengalmug Mikiola fagi
Gal van de beukenhaargalmug Hartigiola annulipes
Gal van frambozentakgalmug Lasioptera rubi op braam
Gal op bergroos

Externe linkBewerken

Plantengallen.com Nederlandstalige site over plantengallen
Gallen in Nederland
Dr. Willem N. Ellis (2020) Bladmineerders en plantengallen van Europa

LiteratuurBewerken

Roskam, J.C., W.M. Docters van Leeuwen (2009) Gallenboek. Overzicht van door dieren en planten veroorzaakte Nederlandse gallen KNNV. ISBN 9789050112956

Zie de categorie Galls van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.