Dzharaonyx
Dzharaonyx eski is een theropode dinosauriër, behorende tot de Maniraptora, die tijdens het late Krijt leefde in het gebied van het huidige Oezbekistan.
Vondst en naamgeving bewerken
Tussen 1977 en 1994 vond Lew Nesow bij Dzharakoedoek, in het midden van de Kyzylkoemwoestijn, fossielen van dinosauriërs. Tussen 1997 en 2006 voerde de URBAC (Uzbekistan/Russian/British/American/Canadian)-expeditie er ook opgravingen uit. Zo'n 3500 botten werden in totaal gevonden en zeven daarvan bleken van Alvarezsauridae. Die werden beschreven in 2017.
Hierna werd uitgebreider materiaal geïdentificeerd waarop geconcludeerd werd dat het om een nieuwe soort ging.
In 2022 werd de typesoort Dzharaonyx eski benoemd en beschreven door Alexandr Olegowitsj Awerianow en Hans-Dieter Sues. De geslachtsnaam verbindt een verwijzing naar Dzhara met het Oudgrieks ὄνυξ, onyx, "klauw". De soortaanduiding betekent "de oude" in het Oezbeeks.
Het holotype, ZIN PH 2616/16, is gevonden in een laag van de Bissektiformatie die dateert uit het Turonien, ruim negentig miljoen jaar oud. Het bestaat uit een rechteropperarmbeen. Verder nieuw materiaal werd toegewezen waaronder ruggenwervels, een ellepijp, een schaambeen en middenvoetsbeenderen. Er werden geen schedelbeenderen aangetroffen.
Ook de in 2017 beschreven specimina zijn toegewezen. Het betreft ZIN PH 2441/16 (CBI-4e): twee achterste staartwervels; ZIN PH 2442/16 (CBI-14): een achterste staartwervel; ZIN PH 2440/16 (CBI-14): een rechtercarpometacarpus; ZIN PH 2443/16 (CBI-4): een linkercarpometacarpus; ZIN PH 2444/16 (CBI-14): een eerste kootje van een tweede linkervinger; ZIN PH 2445/16 (CBI-): de tweede klauw van de rechterhand; en ZIN PH 2446/16 (CBI-4): een tweede handklauw.
Beschrijving bewerken
De beschrijvers stelden enkele typerende kenmerken vast. De achterste ruggenwervels zijn opisthocoel, met een bol wervellichaam vooraan en een hol achteraan. Deze wervels missen uithollingen onder de achterste gewrichtsuitsteeksels. De achterste staartwervels zijn procoel, dus met een holle voorkant, en hebben een lengtegroeve in de wervelboog. Het opperarmbeen houdt het in vorm tussen dat van Patagonykus en Mononykus door het bezit van een kleine bovenste binnenhoek, onderste gewrichtsknobbels die even groot zijn, een knobbel voor het contact met het spaakbeen die distaal uitsteekt en een sterk gereduceerde binnenste beenstijl. De ellepijp heeft een extreem ontwikkelde processus olecrani, een bolvormig gewrichtsvlak aan de zijde van de pols en een facet voor de bult van de verbeende pees naar het spaakbeen. In de carpometacarpus ligt het distale gewrichtsvlak van het derde middenhandsbeen op één lijn met het gewrichtsvlak van het tweede middenhandsbeen. Bij het eerste kootje van de tweede vinger zijn de richels die de pees van de buigende spieren geleiden even sterk ontwikkeld en ontbreekt een haakvormig uitsteeksel aan de onderste buitenzijde. De bloedgroeven van de tweede handklauw zijn of gedeeltelijk open of volledig overkapt om onderste foramina te vormen. De middenvoet is arctometatarsaal, met een toegeknepen derde middenvoetsbeen. Het tweede middenvoetsbeen vormt een richel aan de buitenste achterzijde. Het eerste kootje van de vierde teen heeft een uitsteeksel aan de bovenste binnenzijde, een inkeping aan de bovenste achterzijde en asymmmetrische onderste gewrichtsknobbels. Bij de voetklauwen zijn de bulten voor de pezen van de buigende spier klein.
Fylogenie bewerken
Dzharaonyx werd binnen de Alvarezsauridae in de Parvicursorinae geplaatst, in een polychotomie of "kam". Dat maakte hem in 2022 tot de oudste bekende parvicursorine en de oudste alvarezsauride van het Noordelijk Halfrond.
De positie in de evolutionaire stamboom volgens het beschrijvende artikel toont het volgende kladogram
| Alvarezsauridae |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Literatuur bewerken
- Averianov A. and Sues H-D. 2017. "The oldest record of Alvarezsauridae (Dinosauria: Theropoda) in the Northern Hemisphere". PLoS ONE 12(10): e0186254. DOI:10.1371/journal.pone.0186254
- Averianov A.O. & Sues H.D. 2022. "New material and diagnosis of a new taxon of alvarezsaurid (Dinosauria, Theropoda) from the Upper Cretaceous Bissekty Formation of Uzbekistan". Journal of Vertebrate Paleontology: e2036174. DOI:10.1080/02724634.2021.2036174