Diego Velázquez (kunstschilder)

	Velázquez
	Zelfportret van Diego Velázquez, geschilderd rond 1643 (Galleria degli Uffizi, Firenze).
	Persoonsgegevens
Volledige naam	Diego Rodríguez de Silva y Velázquez
Geboren	gedoopt 6 juni 1599, Sevilla
Overleden	6 augustus 1660, Madrid
Geboorteland	Spanje
Beroep(en)	Kunstschilder; Tekenaar; Beeldhouwer; Grafisch kunstenaar; Keramist
	Oriënterende gegevens
Stijl(en)	Barok
	RKD-profiel
Portaal	Kunst & Cultuur

Diego Rodríguez de Silva y Velázquez, of kortweg Velázquez (Sevilla, gedoopt 6 juni 1599 - Madrid, 6 augustus 1660) was een Spaanse kunstschilder die werkte als hofschilder van de Spaanse koning Filips IV, voor wie hij veel portretten van de koninklijke familie, evenals enkele religieuze schilderijen, genrestukken en andere werken maakte.

BiografieBewerken

In Madrid raakte hij geïnspireerd door de werken van Titiaan in de koninklijke verzameling en door Rubens, die hij in 1628 ontmoette. Hij was in Italië van 1629 tot 1631 en van 1648 tot 1651. Tijdens zijn tweede bezoek schilderde hij paus Innocentius X. Velázquez behoorde tot de ongetitelde, lage Spaanse adel en werd opgenomen in de Orde van Sint Jacob.

SchilderstijlBewerken

Zijn vroege werk in Sevilla toont uitzonderlijk realisme en waardigheid, plezier in het vastleggen van een aantal verschillende structuren, rijk kleurgebruik en contrasten van licht en schaduw.

Zijn overige werk is sterk gebaseerd op observatie, waarmee hij veel gemeen heeft met de Hollandse barok-schilderschool. Velázquez interesseerde zich voor alle facetten van het bestaan: voor het licht dat op een kruik, een stuk stof of een karaf met water valt, voor kleurnuances en schaduwen, maar vooral voor de blik in de ogen van mensen, voor de kleine trekjes rond hun mond, voor de lijnen in hun gezicht.

De mythe blijft in het werk van Velázquez nog steeds aanwezig, maar nooit zonder ironie of commentaar. Bacchus wordt geëerd door vrolijke, wijndrinkende boeren. Athene en Arachne moeten wijken naar de achtergrond, ten voordele van de eenvoudige arbeidsters van de spinnerij op de voorgrond van het schilderij.

De werken van Velázquez behoren tot de barok.

OeuvreBewerken

SchilderijenBewerken

Sevilla (tot 1622)Bewerken

Títel	Datum	Afmeting (cm)	Collectie	Opmerkingen	Catalogusnummer: Morán–Sánchez/López-Rey
Drie muzikanten	1617–1618	87 × 110	Staatliche Museen zu Berlin, Berlijn		1/1
De lunch	ca. 1618	108,5 × 102	Hermitage, Sint-Petersburg		2/3
Keukenscène met de maaltijd te Emmaüs ('La mulata')	ca. 1620	55 × 118	National Gallery of Ireland, Dublin	De datum is onzeker en ligt tussen 1617 en 1622.	3/17
Een oude vrouw die eieren bakt	1618	100,5 × 119,5	National Gallery of Scotland, Edinburgh		5/6
Christus in het huis van Maria en Martha	1618	60 × 103,5	National Gallery (Londen), Londen		6/7
Twee jongemannen aan een karige maaltijd	1622	65,3 × 104	Apsley House, Londen		9/24
De heilige Thomas	1619–1620	95 × 73	Musée des Beaux-Arts d'Orléans, Orléans		10/10
De onbevlekte ontvangenis	1619	135 × 101,6	National Gallery (Londen), Londen		11/11
Johannes op Patmos	1619	135,5 × 102,2	National Gallery (Londen), Londen		12/12
De aanbidding door de koningen	1619	204 × 126,5	Museo Nacional del Prado, Madrid	Datum in de steen onder de voet van de maagd.	13/13
De heilige Paulus	1619–1620	99 × 78	Museu Nacional d'Art de Catalunya, Barcelona		14/14
Hoofd van een apostel	1622	38 × 29	Museo Nacional del Prado, Madrid		15/15
De waterverkoper van Sevilla	1620	106,7 × 81	Apsley House, Londen		16/16
Don Cristóbal Suárez de Ribera	1620	207 × 148	Museo de Bellas Artes de Sevilla		17/19
De eerbiedwaardige moeder Jerónima de la Fuente	1620	162 × 107	Museo Nacional del Prado, Madrid	Gesigneerd en gedateerd "Diego Velazquez f. 1620".	18/20
De eerbiedwaardige moeder Jerónima de la Fuente	1620	162,5 × 105	Colección Fernández Araoz, Madrid	Gesigneerd en gedateerd "Diego Velazquez f. 1620".	19/21
De heilige Ildefonso ontvangt de kazuifel van de Maagd Maria	1620–1623	166 × 120	De stad Sevilla	In slechte conditie.	20/22
Portret van een heer (Francisco Pacheco)	1620–1622	40 × 36	Museo Nacional del Prado, Madrid		21/23

Madrid (1622–29)Bewerken

Títel	Datum	Afmeting (cm)	Collectie	Opmerkingen	Catalogusnummer: Morán–Sánchez/López-Rey
Portret van Don Luis de Gongora y Argote	1622	50,3 × 40,5	Museum of Fine Arts (Boston)		22/25
Portret van een man	1623–1624	55,5 × 38	Museo Nacional del Prado, Madrid		24/27
Filips IV	1623–1624	61,6 × 48,2	Meadows Museum, Dallas		25/28
Portret van een dame	1625	32 × 24	Voorheen in het Koninklijk Paleis van Madrid. Gestolen op 8 juli 2010.	Dit is een fragment van een groter portret dat waarschijnlijk werd beschadigd bij de brand van het Alcazar.^[1]	28/31
Kop van een hert	1626–1628	58 × 44,5	Museo Nacional del Prado, Madrid		31/33
Christus aanschouwd door de christenziel	1626–1628	165 × 206,4	National Gallery (Londen), Londen		32/35
Filips IV	1623–1628	198 × 101,5	Museo Nacional del Prado, Madrid		33/36
Portret van de infant Don Carlos	1626–1628	209 × 125	Museo Nacional del Prado, Madrid		34/37
Portret van Filips IV in wapenrusting	c. 1628	57 × 44,5	Museo Nacional del Prado, Madrid	Waarschijnlijk een fragment van een groter werk dat in twee fasen is geschilderd; in de tweede fase is de kleding gewijzigd en een rode sjerp toegevoegd.^[2]	35/38
Democritus (De geograaf)	1628–1629	101 × 81	Musée des Beaux-Arts de Rouen	Hoofd en hand zijn overschilderd rond 1640. Op de röntgenfoto is te zien dat de man in zijn linkerhand een drankje had, zoals het geval is op twee bewaarde kopieën.^[3]	37/40
De triomf van Bacchus ('Los borrachos')	1628–1629	165,5 × 227,5	Museo Nacional del Prado, Madrid		38/41
De maaltijd te Emmaüs	1628–1629	123,2 × 132,7	Metropolitan Museum of Art, New York	De voorgestelde dateringen variëren van 1619 (Lafuente Ferrari) tot enige tijd na de eerste reis naar Italië (Marias).^[4]	39/42

Eerste reis naar Italië (1629–30)Bewerken

Títel	Datum	Afmeting (cm)	Collectie	Opmerkingen	Catalogusnummer: Morán–Sánchez/López-Rey
Portret van Maria Anna	1630	59,5 × 45,5	Museo Nacional del Prado, Madrid		40/48
De mantel van Jozef	1630	223 × 250	Escorial, San Lorenzo de El Escorial		41/43
Apollo in de smidse van Vulcanus	1630	222 × 290	Museo Nacional del Prado, Madrid		42/44
Studie voor het hoofd van Apollo	1630	36 × 25	Privéverzameling, New York	Voorstudie voor het schilderij Apollo in de smidse van Vulcanus	43/45
Gezicht in de tuin van de Villa Medici in Rome (Het paviljoen van Cleopatra-Ariadne)	1630	44,5 × 38,5	Museo Nacional del Prado, Madrid		44/46
Gezicht in de tuin van de Villa Medici in Rome (De toegang tot de grot)	1630	48,5 × 43	Museo Nacional del Prado, Madrid		45/47

Madrid (1631–48)Bewerken

Títel	Datum	Afmeting (cm)	Collectie	Opmerkingen	Catalogusnummer: Morán–Sánchez/López-Rey
Een sibille (Juana Pacheco?)	1630–1631	62 × 50	Museo Nacional del Prado, Madrid		46/49
Portret van een jongeman	1630–1631	89,2 × 69,5	Alte Pinakothek, München		47/50
De verzoeking van de heilige Thomas van Aquino	1631–1632	244 × 203	Museum of the Orihuela Cathedral, Orihuela		48/130
Prins Balthasar Karel met een dwerg	1631	128,1 × 102	Museum of Fine Arts (Boston)		49/51
Koning Filips IV in bruin en zilver	1631–1632	199,5 × 113	National Gallery (Londen), Londen		50/52
Elisabeth van Frankrijk (Isabelle de Bourbon)	1631–1632	207 × 119	Private collection, New York		51/53
Don Diego del Corral y Arellano	1631–1632	205 × 116	Museo Nacional del Prado, Madrid		52/55
Doña Antonia de Ipeñarrieta y Galdós en haar zoon Don Luis	1631–1632	205 × 115	Museo Nacional del Prado, Madrid		53/54
Hand van een man	1630	27 × 24	Onbekend, voorheen in het Koninklijk Paleis van Madrid		54/56
Don Pedro de Barberana y Aparregui	1631–1632	198,2 × 111,8	Kimbell Art Museum, Fort Worth, Texas		55/57
Don Juan Mateos	1632	108 × 90	Gemäldegalerie Alte Meister, Dresden		56/58
De gekruisigde Christus	1632	250 × 170	Museo Nacional del Prado, Madrid		57/59
Portret van prins Balthasar Karel	1632	117,8 × 95,9	Wallace Collection, Londen		58/60
Filips IV	1632	127,5 × 86,5	Kunsthistorisches Museum, Wenen		59/61
Elisabeth van Frankrijk (Isabelle de Bourbon)	1632	132 × 101,5	Kunsthistorisches Museum, Wenen		60/62
De nar bijgenaamd Don Juan van Oostenrijk	1632–1633	210 × 124,5	Museo Nacional del Prado, Madrid		61/65
Ruiterportret van graaf-hertog Olivares	1634	314 × 240	Museo Nacional del Prado, Madrid		62/66
Het witte paard	1634–1635	310 × 245	Koninklijk Paleis van Madrid		63/67
Ruiterportret van Filips III	1634–1635	305 × 320	Museo Nacional del Prado, Madrid		64/68
Ruiterportret van Margaretha van Oostenrijk	1634–1635	302 × 311,5	Museo Nacional del Prado, Madrid		65/69
Ruiterportret van Elisabeth van Frankrijk	1634–1635	304,5 × 317,5	Museo Nacional del Prado, Madrid		66/70
Ruiterportret van Filips IV	1634–1635	305,5 × 317,5	Museo Nacional del Prado, Madrid		67/71
Ruiterportret van prins Balthasar Karel	1634–1635	209,5 × 174	Museo Nacional del Prado, Madrid		68/72
De overgave van Breda	1634–1635	307,5 × 370,5	Museo Nacional del Prado, Madrid	Spinola ontvangt de sleutels van de stad	69/73
Portret van Juan Martínez Montañés	1635–1636	110,5 × 87,5	Museo Nacional del Prado, Madrid		70/76
Filips IV als jager	1632–1633	189 × 124,5	Museo Nacional del Prado, Madrid		71/63
De kardinaal-infant Ferdinand van Oostenrijk als jager	1632–1633	191,5 × 108	Museo Nacional del Prado, Madrid		72/64
Prins Balthasar Karel als jager	1635–1636	191 × 102	Museo Nacional del Prado, Madrid		73/77
Prins Balthasar Karel in de manege	1636	144 × 96,5	Duke of Westminster Collection, Londen		74/78
Dame met een waaier	1635	95 × 70	Wallace Collection, Londen		75/79
De naaister	1635–1643	74 × 60	National Gallery of Art, Washington D.C.	Niet afgemaakt en datum onbekend.	77/81
Portret van Pablo de Valladolid	1636–1637	213,5 × 125	Museo Nacional del Prado, Madrid		78/82
De nar Calabacillas	1637–1639	105,5 × 82,5	Museo Nacional del Prado, Madrid		79/83
De nar Barbarroja	1637–1640	200 × 121,5	Museo Nacional del Prado, Madrid		80/84
De heiligen Antonius-Abt en Paulus, de eerste heremiet	1635–1638	261 × 192	Museo Nacional del Prado, Madrid		81/85
Portret van graaf-hertog Olivares (Gaspar de Guzmán y Pimentel)	1638	67 × 54	Hermitage, Sint-Petersburg		82/87
Francesco I d'Este	1638	68 × 51	Galería Estense, Módena		84/89
Prins Balthasar Karel	1639	128,5 × 99	Kunsthistorisches Museum, Wenen	Velázquez and workshop.^[5]	86/90
Portret van een man	1635–1645	76 × 64,8	Apsley House, Londen		87/91
Aesopus	1639–1641	179,5 × 94	Museo Nacional del Prado, Madrid		88/92
Menippus	1639–1641	178,5 × 93,5	Museo Nacional del Prado, Madrid		89/93
Mars rustend	1639–1641	181 × 99	Museo Nacional del Prado, Madrid		90/94
Zelfportret	1640	45,8 × 38	Museu de Belles Arts de València		91/96
Portret van een meisje	1640	51,5 × 41	Hispanic Society of America, New York		92/97
Portret van Francisco Lezcano	1643–1645	107,5 × 83,5	Museo Nacional del Prado, Madrid		93/99
Portret van Filips IV te Fraga	1644	129,8 × 99,4	Frick Collection, New York		94/100
De nar Don Diego de Acedo	1645	106 × 82,5	Museo Nacional del Prado, Madrid		96/102
Portret van Don Sebastián de Morra	1645	106 × 81,5	Museo Nacional del Prado, Madrid		97/103
De kroning van de Maagd	1645	178,5 × 134,5	Museo Nacional del Prado, Madrid		98/105
Venus voor de spiegel ('Rokeby Venus')		122,5 × 177	National Gallery (Londen), Londen		100/106
Sibille met tabula rasa	1644-1648	64 × 58	Meadows Museum, Dallas		101/108
De infante María Teresa	1648	48 × 37	Metropolitan Museum of Art, New York		102/109
Een ridder van de orde van Santiago	1645–1650	67 × 56	Gemäldegalerie Alte Meister, Dresden		103/110

Tweede reis naar Italië (1649–51)Bewerken

Títel	Datum	Afmeting (cm)	Collectie	Catalogusnummer: Morán–Sánchez/López-Rey
Portret van Juan de Pareja	1649–1650	81,3 × 69,9	Metropolitan Museum of Art, New York	104/112
Ferdinando Brandani (De zogeheten barbier van de paus)	1650	50,5 × 47	Museo Nacional del Prado, Madrid	105/113
Portret van paus Innocentius X	1650	140 × 120	Galleria Doria Pamphilj, Rome	106/114
Paus Innocentius X	1650	82 × 71,5	Apsley House, Londen	107/115
Camillo Massimi	1650	73,6 × 58,5	Kingston Lacy, Dorset	108/116
Kardinaal Astalli	1650–1651	61 × 48,5	Hispanic Society of America, New York	109/117

Madrid (1651–60)Bewerken

Títel	Datum	Afmeting (cm)	Collectie	Catalogusnummer: Morán–Sánchez/López-Rey
Maria Theresia, infante van Spanje	1651–1652	34,3 × 40	Metropolitan Museum of Art, New York	110/118
Portret van Maria Theresia, infante van Spanje	1651–1653	127 × 98,5	Kunsthistorisches Museum, Wenen	111/119
Portret van Filips IV	1653–1655	69 × 56	Museo Nacional del Prado, Madrid	112/120
Portret van Maria Anna van Oostenrijk, koningin van Spanje	1652–1653	234 × 131,5	Museo Nacional del Prado, Madrid	113/121
De infante Margaretha Theresia	1653	128,5 × 100	Kunsthistorisches Museum, Wenen	114/122
De infante Margaretha Theresia	1656	105 × 88	Kunsthistorisches Museum, Wenen	115/123
Las Meninas	1656–1657	318 × 276	Museo Nacional del Prado, Madrid	116/124
Las Hilanderas of De fabel van Arachne	c. 1657	167 × 252	Museo Nacional del Prado, Madrid	117/107
Koningin Maria Anna van Oostenrijk	1655–1656	46,5 × 43	Meadows Museum, Dallas	118/125
Mercurius en Argus	1659	128 × 250	Museo Nacional del Prado, Madrid	120/127
De infante Margaretha Theresia met blauwe jurk	1659	127 × 107	Kunsthistorisches Museum, Wenen	121/128
Portret van prins Filips Prospero	1659	128,5 × 99,5	Kunsthistorisches Museum, Wenen	122/129

Betwijfelde toeschrijvingenBewerken

Títel	Datum	Afmeting (cm)	Collectie	Opmerkingen	Catalogusnummer: Morán–Sánchez/López-Rey
De opvoeding van de Maagd	1617-1618		Yale University Art Gallery, New Haven	Authenticiteit onduidelijk.
De keukenmeid (La mulata)	1620	55 × 104,5	Art Institute of Chicago, Chicago	Volgens sommigen een kopie.	4/18
Hoofd van een jongeman in profiel	1618–1619	39,5 × 35,8	Hermitage, Sint-Petersburg	Waarschijnlijk origineel.	7/8
De boerenlunch	1618–1619	96 × 112	Museum of Fine Arts, Budapest	In slechte toestand en sterk overschilderd.	8/9
La Immaculada	1618–1620	142 × 98,5	Centro de Investigación Diego Velázquez, Fundación Focus-Abengoa Sevilla	Authenticiteit betwist.
De tranen van de heilige Petrus	1618–1619	132 × 98,5	Colección Villar-Mir, Madrid	Sinds 1999 beschouwd als het origineel van een werk dat van veel kopieën bekend is.
Johannes de Doper in de wildernis	1620	175,3 × 152,5	Art Institute of Chicago	Mogelijk door Velázquez.
Portret van een geestelijke	1622–1623	66.5 × 51	Colección Payá, Madrid	Mogelijk door Velázquez. Inscriptie: "AETATIS SVAE. 40-" ("Op 40-jarige leeftijd").	23/26
Een heer (Juan de Fonseca?)	1623	52 × 40	Detroit Institute of Arts, Detroit	Mogelijk door Velázquez. In slechte toestand.
De eerwaarde broeder Simón de Rojas op zijn doodsbed	1624	101 × 121	Colección de los duques del Infantado, Madrid	Inscripties: "AVE MARIA" rechtsboven: "El RºP.M. Fr. Simon D. Roxas".
Filips IV	1624	200 × 102,9	Metropolitan Museum of Art, New York	Volgens sommigen een kopie.	26/29
Portret van graaf-hertog Olivares	1624	201,2 × 111,1	São Paulo Museum of Art, São Paulo	Volgens sommigen een kopie naar een origineel.	27/30
De graaf-hertog Olivares	1624–1626	216 × 192,5	Hispanic Society of America, New York	Inscripties: "el Conde Duque" en "A 25". In slechte toestand. Mogelijk door Velázquez.	29/32
De graaf-hertog Olivares	1624–1625	209 × 111	Colección Várez Fisa, Madrid	In slechte toestand. Volgens het Prado van Velázquez (volgens anderen een kopie van de vorige).	30/–
Portret van een man	1626–1628	104 × 79	Museo Soumaya, Mexico City	Mogelijk door Velázquez. In slechte toestand.	–/34
Filips IV met geel wambuis	1628	205 × 117	John and Mable Ringling Museum of Art, Sarasota, Florida	Authenticiteit onduidelijk.
De nar Calabacillas	1626–1632	175,5 × 106,5	Cleveland Museum of Art, Cleveland	Afgeschreven door Brown.	36/39
Portret van een geestelijke (zelfportret?)	1630	67 × 50	Capitoline Museums, Rome
Ruziënde soldaten voor de ambassade van Spanje ('La rissa')	1630	28,9 × 39,6	Colección Pallavicini, Rome	Olieverf op koper. Toegeschreven aan Velázquez.
De heilige Rufina	1632–1634	77 × 64	Centro de Investigaciones Diego Velázquez, Fundación Focus-Abengoa, Seville
Portret van een man	1630	68,6 × 55,2	Metropolitan Museum of Art, New York	Na restauratie in 2009 toegeschreven aan Velázquez
Portret van een man	1630		Otto Naumann, New York	Herondekt in 2010, verkocht tijdens een veiling in Londen for $4,7 miljoen in 2011 aan een handelaar (Otto Naumann) in New York.^[6]
Christus aan het kruis	1631	100 × 57	Museo Nacional del Prado, Madrid	Het is onduidelijk of de signatuur "Do. Velazquez fa. 1631" origineel is.
Jonge dame	1635	98 × 49	Collectie van de Duke of Devonshire, Chatsworth, Derbyshire, England		76/80
De heilige Antonius-Abt	1635–1638	55,8 × 40	Privéverzameling, New York		-/86
Filips IV op everzwijnenjacht ('La tela real' - 'Het koninklijke doek')	1636–1638	182 × 302	National Gallery (Londen), Londen		85/-
De graaf-hertog Olivares	1638	10 × 8	Palacio Real de Madrid, Madrid	Olieverf op koper. Mogelijk origineel.	83/88
Don Francisco Bandrés de Abarca	1638–1646	64 × 53	Voorheen Greenville Art Museum, South Carolina (gestolen op 8 juli 2010)	Mogelijk een fragment van een origineel portret; in slechte toestand.	-/95
Ruiterportret van Filips IV	1645	393 × 267	Uffizi, Florence		95/101
De nar don Sebastián de Morra	1645	106 × 84,5	Privéverzameling, Zwitserland		-/104
Juan Francisco Pimentel, graaf van Benavente	1648	109,5 × 88,5	Museo Nacional del Prado, Madrid	In het Prado als "toegeschreven aan Velázquez". Er is geen consensus over de authenticiteit.	99/-
Het boerenmeisje ('La gallega')	1645–1650	60 × 46,5	Privéverzameling, Zwitserland?	Onvoltooid. Afgeschreven door Brown.	-/111
Cristoforo Segni	1650–1651	144 × 92	Kisters verzameling, Kreuzlingen, Switzerland
De infante Margaretha Theresia	1653	115 × 91	Verzameling van de Dukes of Alba, Madrid
Filips IV	1656–1657	64 × 53,75	National Gallery (Londen), Londen		123/-
Koningin Maria Anna van Oostenrijk	1656–1657	64,7 × 54,6	Thyssen-Bornemisza Museum, Madrid	Afgeschreven door Brown.	119/126

TekeningenBewerken

Títel	Datum	Techniek	Afmetingen (cm)	Collectie	Opmerkingen	Catalogusnummer: Morán–Sánchez/López-Rey
Borststuk van een meisje	1618	Houtskool op papier	20 × 13,5	Biblioteca Nacional de España, Madrid		DQ6/4
Hoofd van een meisje	1618	Houtskool op papier	15 × 11,7	Biblioteca Nacional de España, Madrid		DQ1/5
Studie van Christus aanschouwd door de christenziel	1626–1628			Voorheen in het Jovellanos-instituut, Gijón	Vernietigd in 1936	DQ5/35b
Studie voor De overgave van Breda	1634–1635	Zwart potlood op papier	26,2 × 16,8	Biblioteca Nacional de España, Madrid		D2a/74
Studie voor de persoon van generaal Spinola in De overgave van Breda	1634–1635	Zwart potlood op papier	26,2 × 16,8	Biblioteca Nacional de España, Madrid		D2b/75
Portret van don Gaspar de Borja y Velasco	1643–1645	Zwart potlood op papier	18,6 × 11,6	Real Academia de Bellas Artes de San Fernando, Madrid	Studie voor een verloren gegaan schilderij	D1/98

Bronnen en notenBewerken

Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel List of works by Diego Velázquez op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.
Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Anexo:Cuadros_de_Velázquez op de Spaanstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.