1970-1979

decennium
(Doorverwezen vanaf De jaren 70)

De jaren 1970-1979 (van de christelijke jaartelling) zijn het achtste decennium in de 20e eeuw.

1970-1979

Meerjarige gebeurtenissen en ontwikkelingen

bewerken
Oliecrisis
Azië
  • Na dertig jaar komt er een einde aan de oorlog in Indochina. In 1975 vallen Zuid-Vietnam, Cambodja en Laos in handen van communistische rebellen.
  • In Cambodja komt de Rode Khmer aan de macht die tot de inval van de Vietnamezen in 1978 een schrikbewind voert, waarbij circa 1,5 miljoen Cambodjanen omkomen door uithongering, ziekten en executies, nadat zij vanuit de steden naar het platteland zijn gedeporteerd.
  • Als Mao Zedong in 1976 sterft, wordt de Culturele Revolutie beëindigd. Na een machtsstrijd en de gevangenneming van de Bende van Vier wordt de meer pragmatische Deng Xiaoping de onbetwiste leider. In 1979 worden de eerste economische hervormingen aangekondigd.
  • Het regime van sjah Mohammed Reza Pahlavi van Iran wordt steeds repressiever. In 1975 worden de in het parlement vertegenwoordigde partijen samengevoegd tot de Herrijzenispartij. De liberale oppositie tegen de eenpartijstaat en tegen de beruchte geheime politie Savak krijgt gezelschap van een verzet uit islamitische hoek onder leiding van ayatollah Khomeini die in ballingschap te Parijs verblijft. In 1978 verslechtert de situatie en onder druk van de Amerikaanse president Carter vertrekt de Sjah begin 1979 naar Egypte, waarna de Islamitische republiek wordt uitgeroepen.
  • De Filipijnse president Ferdinand Marcos komt in het nauw door opstanden van communisten en het Moro Islamic Liberation Front. Ook de liberalen en andere burgerlijke kringen verzetten zich tegen zijn autoritaire regeerstijl en uiteindelijk roept hij de noodtoestand uit en ontbindt de senaat.
Europa
Koude Oorlog
  • De Ostpolitik van de West-Duitse bondskanselier Willy Brandt leidt tot een aantal verdragen met de Sovjet-Unie, Polen en ten slotte het Grundlagenvertrag met de DDR (1972). De normalisatie van de Duits-Duitse betrekkingen maakt het voor de westerse wereld mogelijk om in 1973 de DDR te erkennen.
  • De Helsinki-akkoorden verminderen de militaire spanning in Europa tussen de landen van de NAVO en het Warschaupact. Op aandrang van het westen wordt ook een afspraak toegevoegd over de mensenrechten.
Terrorisme
België
Nederland
  • Voortgezette deconfessionalisering, waarvan vooral de KVP veel te lijden heeft. Dit leidt tot streven naar de vorming van een verenigde christendemocratische partij, die er in 1980 ook zal komen.
  • Dienstplichtigen komen in verzet tegen rigide gezagsuitoefening in de krijgsmacht. Ze richten de VVDM op en bereiken een versoepeling van de groetplicht, verhoging van de soldij en het recht om in hun vrije tijd burgerkleding te dragen.
  • Het is na de oliecrisis van 1973 een tijd van stijgende werkloosheid, oplopende overheidstekorten, er vinden massale stakingen plaats, onder andere bij Enka en in de Rotterdamse haven (1979).
  • Het kabinet-Den Uyl (1973-1977) symboliseert de politieke polarisatie tussen links en rechts. Spreiding van macht, kennis en inkomen is het motto. Maar het zijn ook de jaren van Dries van Agt, die de eerste leider wordt van een verenigde christendemocratische partij: het Christen-Democratisch Appèl. Hij pleit voor een ethisch reveil en wil de vertoning van erotische films beperken tot bioscopen met minder dan 50 stoelen. Als minister van Justitie wil hij de abortuskliniek Bloemenhove sluiten, wat door felle protestdemonstraties en een bezetting van de kliniek uiteindelijk wordt voorkomen. Ook zijn voornemen om drie oorlogsmisdadigers uit de gevangenis van Breda vrij te laten, omdat deze gevangenisstraf 'binnen ons rechtsstelsel geen enkel doel meer dient', roept emotionele reacties op en wordt uiteindelijk afgeblazen. De vlucht van de van ernstige oorlogsmisdaden verdachte Pieter Menten naar Zwitserland, die hiermee voorlopig aan arrestatie ontkomt, wordt aan Van Agts nalatigheid toegeschreven, wat hem in de Tweede Kamer een zeer moeilijk moment oplevert.
  • Prins Bernhard komt in opspraak door de Lockheed-affaire, die begint met een onthulling door de president-directeur van de Amerikaanse vliegtuigfabriek Lockheed tijdens een hoorzitting in het Amerikaanse Congres. Bernhard zou in totaal 1,2 miljoen dollar aan steekpenningen hebben aangenomen, in ruil voor zijn voorspraak bij de aankoop van onder andere de Lockheed F-104 Starfighter. Een onderzoek door een commissie van drie wijze mannen wijst uit dat de prins inderdaad niet altijd correct gehandeld heeft. Door het algemeen geprezen optreden van premier Den Uyl wordt een constitutionele crisis voorkomen, maar de prins moet wel al zijn militaire functies neerleggen.
  • Een artikel in het juridisch studentenblad Ars Aequi stelt in 1971 dat de rechtspraak vrijwel ontoegankelijk is voor mensen met lage inkomens. Daarop worden in universiteitssteden en later ook elders rechtswinkels opgericht, waar studenten en vrijwilligers gratis adviezen geven aan mensen die geen advocaat kunnen betalen.
  • Een regeringscommissie komt in 1974 met het advies, om de rijksdiensten beter over het land te spreiden, en zo de economie te stimuleren in regio's die kampen met bedrijfssluitingen. De regering-Den Uyl volgt het advies op en verplaatst onder meer de hoofddirectie van de PTT naar Groningen en het Centraal Bureau voor de Statistiek naar Heerlen.
Suriname
  • Het aantreden in Nederland van het progressieve kabinet-Den Uyl wordt in Suriname in creools-nationalistische kringen gezien als een kans om de dekolonisatie van Suriname gedaan te krijgen. De Hindoestaanse en Javaanse oppositie zien niets in dit streven. De regering van Henck Arron weigert echter een volksstemming te houden. Pas als de door alle partijen gerespecteerde gouverneur Johan Ferrier zich bereid verklaart president te worden, vindt een nationale verzoening plaats.
  • De Surinaamse onafhankelijkheid vindt plaats op 25 november 1975, maar heeft dan al geleid tot een massale migratie van Surinamers naar Nederland die er blijkbaar geen vertrouwen in hebben. Hindoestanen zijn hierbij oververtegenwoordigd.
  • In de jaren na de onafhankelijkheid blijft de blokkade bestaan tussen regering en oppositie, ofwel creolen en Hindoestanen. De regering geeft de Nederlandse hulpgelden uit aan prestigeprojecten, zoals een "spoorlijn van niets naar nergens": de spoorlijn Bakhuisgebergte - Apoera, ten behoeve van bauxietwinning. Dit West-Surinameplan zal op niets uitlopen, net als de spoorlijn.
Midden-Oosten
  • In 1973 vindt de Jom Kipoeroorlog plaats waarbij Egypte en Syrië onverhoeds Israël binnenvallen; na een paar weken is deze oorlog voorbij. Militair heeft deze oorlog geen gevolgen, wel moreel omdat Israël voor de Arabische wereld niet meer de onoverwinnelijke vijand blijkt te zijn.
  • Menachem Begin vormt met Ezer Weizman en Ariel Sharon de combinatie Likoed, die in 1977 de verkiezingen wint en een einde maakt aan de hegemonie van de sociaaldemocratische MAPAI.
  • In 1977 brengt de Egyptische president Sadat een spectaculair bezoek aan Israël dat uiteindelijk resulteert in een vredesverdrag (1978).
Amerika
  • Het zelfvertrouwen van de Amerikanen wordt ernstig aangetast door de verloren oorlog in Vietnam en door het Watergateschandaal. Een inbraak in het kantoor van de Democratische Partij en allerlei pogingen om deze te verbergen leiden tot het aftreden van president Nixon. Zijn opvolger Gerald Ford en de Democraat Jimmy Carter slagen er niet in om het geloof in de USA te herstellen.
  • Als reactie op de linkse guerrillabewegingen grijpen in veel Latijns-Amerikaanse landen de strijdkrachten de macht en vestigen een schrikbewind. Augusto Pinochet in Chili, Jorge Videla in Argentinië, Alvarez in Uruguay en andere dictators werken samen in de Operatie Condor om de linkse beweging uit te roeien. Ook in het civiel bestuurde Mexico woedt een vuile oorlog.
  • In Québec komt de separatistische Parti Québécois van René Lévesque in 1976 aan de regering. Door een rigide francophone taalpolitiek verlaten veel Engelssprekenden de provincie en vestigen zich in Ontario. Daar ontwikkelt de stad Toronto zich razendsnel tot het nieuwe zakencentrum van Canada.
  • Het Amerikaanse Hooggerechtshof schort in 1972 de uitvoering van de doodstraf op, maar oordeelt in 1976 dat deze niet onevenredig wreed is.
  • In 1971 organiseren de journalisten Brock Yates en Steve Smith van het Amerikaanse blad Car and Driver een min of meer illegale autorace van New York naar Redondo Beach (Californië). Tot 1979 wordt vijf maal deze race gehouden. Yates schrijft de scenario's voor de films The Cannonball Run (1976, met David Carradine) en The Gumball Rally (1976, met Michael Sarrazin).
Innovatie
  • Kwartsuurwerken worden voor het eerst gangbaar en verdringen in korte tijd in veel marktsegmenten de mechanische uurwerken goeddeels.
  • Op de boerderij verschijnt de ligboxenstal, waarin de koeien loslopen of in een box naar keuze gaan liggen.
Stad en land
  • Oude industriesteden in de USA en Europa raken in verval. Dit proces wordt veelal gekenmerkt door deïndustrialisatie, ontvolking of vervanging van de bevolking, herstructurering, verlaten gebouwen, hoge werkloosheid, gebroken families, gebrek aan politiek engagement, misdaad en een desolaat, onherbergzaam stadslandschap.
  • De Nederlandse regering probeert de suburbanisatie in banen te leiden door het aanwijzen van groeikernen, zoals Alkmaar en Hoorn voor Amsterdam, Zoetermeer voor Den Haag en Spijkenisse voor Rotterdam.
  • De bloemkoolwijk doet zijn intrede. Woningen worden dicht op elkaar gebouwd in soms grillige straatpatronen. Zo komen er overal woonerven waar de voetganger het nu eens voor het zeggen heeft en de auto gast is.
  • De heemtuin komt in zwang. In plaats van gemaaide gazons met strakke borders gaat men in stadsplantsoenen de natuur de vrije hand geven. Voorbeelden zijn de heemtuin Ommoord en de heemtuin Rucphen.
  • Het toerisme neemt een vlucht. Veel mensen kopen een tweede huisje in een afgelegen regio en de watersport wint aan populariteit. De turfroute wordt geschikt gemaakt voor de pleziervaart.
Verkeer
  • De overheid probeert de verkeersveiligheid te verbeteren door maatregelen als de draagplicht van valhelmen door bromfietsers en autogordels door automobilisten. De periodieke autokeuring APK en het blaaspijpje worden ingevoerd. Al deze "regelzucht" stuit op heftige weerstand van "wakker Nederland".
  • Een tegenbeweging komt op gang onder aanvoering van De Telegraaf en VVD-minister Neelie Smit-Kroes. De RAI en de BOVAG voeren de reclamecampagne Blij dat ik rij en hun stickers sieren de bumpers van vele toerende gezinnen.
  • In Japan wordt in etappes de Sanyo Shinkansen in gebruik genomen, de tweede hogesnelheidslijn die Tokio met de andere metropolen verbindt.
Milieu
Vrouwen
Gezondheid
  • Het begrip hyperventilatie wordt bekend en vindt direct grote groepen patiënten. De lijders aan de kwaal wordt aangeraden om bij een aanval in een plastic zak te ademen.
  • De psychologie maakt veelvuldig gebruik van de sensitivitytraining, een groepsproces waarin de patiënten / deelnemers worden aangemoedigd om onbeperkt hun gevoelens "in de groep" te gooien.
  • Geleidelijk raken meer jongeren verslaafd aan heroïne. In Nederland ontstaat de idee dat de markten van soft- en harddrugs gescheiden zouden moeten worden. Het bezit van kleine hoeveelheden hasj en wiet zal niet langer worden vervolgd.
  • In 1972 doet zich in Joegoslavië de laatste epidemie van pokken in Europa voor. In de volgende jaren worden Azië en als laatste Oost-Afrika pokkenvrij verklaard. Het wereldwijd laatst bekende geval doet zich in september 1978 voor in Engeland, als Janet Parker, fotografe bij de medische faculteit in Birmingham, waar het virus wordt bewaard, de ziekte oploopt en eraan overlijdt.
  • Vooral onder jonge mensen is er grote belangstelling voor alternatieve geneeswijzen en homeopathie.
  • In Vlaardingen ontwikkelt Cornelis Moerman een dieet tegen kanker. Het kruidenvrouwtje Mellie Uyldert heeft 'een middeltje tegen elke kwaal'.
Godsdienst
Media
  • Er zijn 'grensverleggende' programma's op televisie die willen breken met de bestaande 'burgerlijke' cultuur (onder andere van Wim T. Schippers). Er zijn ook tegengestelde ontwikkelingen: de nieuwe en groeiende omroepen TROS, die juist op conventioneel amusement en politiek rechts gericht is, en de EO met vooral 'verkondigende' programma's, die eind jaren zestig was opgericht, omdat de algemeen protestantse NCRV te veel verwaterd zou zijn.
  • In 1973 neemt het parlement de zogenaamde anti-Veronicawet aan. Deze wet verbiedt het in werking hebben van zendinstallaties aan boord van schepen en vliegtuigen en de medewerking aan omroepinstellingen die als doel hebben om radio- en of televisieprogramma's te doen uitzenden vanuit schepen en vliegtuigen. Het aannemen van deze wet heeft tot gevolg dat de zeezenders Radio Veronica en Radio Noordzee Internationaal reeds op 31 augustus 1974 om respectievelijk 18.00 uur en 20.00 uur hun uitzendingen staken.
  • Grote populariteit in Nederland van de Dik Voormekaar Show, een radioprogramma van André van Duin en Ferry de Groot.
Derde Wereld
  • In 1971 ontvouwt de Tanzaniaanse president Julius Nyerere een grootscheeps landbouwplan, dat voorziet in de zogenoemde Ujamaa-dorpen. Deze Ujamaas bestaan uit traditioneel Oost-Afrikaanse dorpsgemeenschappen in communaal verband. De nieuwe toevoeging aan deze dorpsgemeenschappen is echter een sociaal stelsel van voorzieningen (ziekenhuizen, water- en voedselvoorzieningen, scholen enz.). De Ujamaa-dorpen komen niet goed van de grond. In 1976 is het landbouwcollectivisatieprogramma ten einde, maar het land is veranderd van Afrika's grootste exporteur van landbouwproducten in de grootste importeur.
  • In 1974 wordt de Ethiopische keizer Haile Selassie afgezet door marxistische legerofficieren onder leiding van Mengistu Haile Mariam. Naast honger en gebrek heersen in het land ook chaos en onderdrukking, waarvan het buurland Somalië gebruik maakt door Ogaden binnen te vallen. Met Russische en Cubaanse steun worden de invallers verdreven.
  • De twee volkrijkste en snelstgroeiende landen ter wereld, China en India, beginnen met geboortebeperking. China kiest voor de eenkindpolitiek, waarbij het bij wet aan ouderparen verboden is om meer dan 1 kind te hebben. In India worden vaders overgehaald tot sterilisatie door ze een transistorradio in het vooruitzicht te stellen.
Kunsten
Jeugdcultuur
  • De muziekstroming disco, die begin jaren zeventig ontstaat is afgeleid van het woord discotheek, een nieuw soort grote dancing voor jongeren, waar spiegelbollen, stroboscoop en rookmachine voor bijzondere effecten zorgen.
  • Atari, opgericht in 1972, staat aan de wieg van de muntslikkende (video)computerspelindustrie met de creatie van het computerspel Pong, een elektronisch pingpongspelletje dat direct een succes wordt. Overal duikt de speelhal op in het straatbeeld en kunnen de machines worden aangetroffen in winkelcentra en op straathoeken. Speelkasten verschijnen in restaurants, kruidenierswinkels en cafés
  • Opkomst en ondergang, van de punkmuziek. Aangevoerd door met name Britse bands als The Sex Pistols, The Clash en The Stranglers doet een nieuwe, rauwe muziekstroming zijn intrede die net als de rock-'n-roll in de jaren 50 een grote generatiekloof bewerkstelligt en verwoordt.
  • Reggae hoort bij de rastacultuur: de beweging op Jamaica om de zwarte wortels te vinden in Afrika en met name in het Ethiopië van Haile Selassie. Bob Marley schrijft het 'volkslied' van de rasta's: Get up, Stand up. Het vrije gebruik van marihuana maakt de Rastafaribeweging met de reggaemuziek ook populair onder blanke jongeren in Europa. Andere namen zijn Peter Tosh, Bunny Wailer en het duo Sly and Robbie.
Popmuziek
  Zie Popmuziek#De jaren zeventig voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
  • De popgroep ABBA boekt in dit decennium grote successen met diverse hits. Het nummer Waterloo, waarmee ABBA in 1974 meedoet aan het Eurovisiesongfestival, wordt in 2005 verkozen tot het beste Songfestivallied ooit.[1]
  • Meer in het algemeen worden de eerste helft van het decennium gedomineerd door de glamrock en de symfonische rock.
  • Ook West-Afrikaanse muziek, zoals die van Fela Kuti, verovert een westers publiek.
  • Bloei van het genre folkrock, in Engeland met bands als Fairport Convention en Steeleye Span. In de Verenigde Staten wordt het genre singer-songwriter populair met namen als Joni Mitchell en James Taylor.
  • In 1971 wordt de tumba dé muziek van het Curaçaose carnaval, dat voor die tijd wordt gedomineerd door Calypso en steelbands. In het Roxy Theater wordt het allereerste tumbafestival gehouden. Boy Dap wordt als eerste tot tumbakoning gekroond.
Sport
Economie
  • De oliecrisis van 1973 werpt een schaduw op het gehele decennium. Het zorgt definitief voor een einde van een groot deel van de Nederlandse industrie. Een tweede crisis en een rapport werpt een schaduw over het leven van velen. Voorspeld wordt dat de olievoorraden snel zullen opraken.
  • De auto-industrie van de VS wordt op haar knieën gedwongen door goedkope Japanse import, die zuiniger auto's levert. De VS reageren, maar erg laat. Het is een periode waarin veel automerken verdwijnen, evenals een groot deel van de Britse auto-industrie.
  • In Nederlands Limburg wordt begonnen met de mijnsluiting. De personenautofabriek van DAF in Born wordt overgenomen door Volvo.
  • Staalcrisis: door de daling van de wereldwijde vraag naar staal, als gevolg van de oliecrisis, daalt de staalproductie met een derde. Het verlies aan banen in de kolen- en staalindustrie kan slechts ten dele worden opgevangen door een groei van banen in de dienstensector.
Informatica
  • De overgang van het industriële tijdperk naar het informatietijdperk begint met de toenemende digitalisering van gegevens en het belang van verbonden netwerken.
  • In het bedrijfsleven dringt de minicomputer door tot de afdelingen, waarmee het monopolie van het mainframe en zijn beheerders wordt doorbroken.
  • In 1975 wordt de Altair 8800 ontwikkeld. Deze computer voor thuis moet zelf in elkaar gezet worden. Deze computer heeft geen beeldscherm en geen toetsenbord, maar schakelaars en lampjes.
  • In 1977 introduceert Apple de Apple II de eerste succesvolle pc met een monitor en toetsenbord om gegevens in te voeren. Deze eerste computers voor consumenten zijn nog zo duur en moeilijk om te bedienen dat ze alleen weggelegd zijn voor rijke en technisch onderlegde liefhebbers. Door de komst van VisiCalc, het eerste spreadsheetprogramma, ziet echter de zakelijke markt het nut van de pc. Snel komen er, aanvankelijk kleine, nieuwe bedrijfjes op die zich op de computermarkt toeleggen zoals het softwarebedrijf Microsoft.
Techniek
  • De US Steel Tower wordt voltooid in 1970. Met 256 meter (64 verdiepingen) is het de hoogste wolkenkrabber van Pittsburgh. De stalen constructie wordt opzettelijk aan het weer blootgesteld om het effect van corrosie op het nieuwe materiaal cortenstaal te demonstreren. Ook in de civiele techniek wordt weervast staal toegepast, onder andere in bruggen. De langste brug is de New River Gorge Bridge in West Virginia uit 1977 met een hoofdoverspanning van 518 m. Het gebruik van cortenstaal in deze constructie brengt onder andere de uitdaging met zich om ervoor te zorgen dat de laspunten in hetzelfde tempo zullen verweren als de rest van het staal. Dat de brug niet geschilderd hoeft te worden, is een voordeel.
  • De zakjapanner vindt brede verspreiding onder scholieren.
Wetenschap
Voeding
Trends
  • Huiskamers worden opgetuigd met gehaakte versieringen (macramé), visnetten, zitzakken en biezen matten. Bruin, paars en oranje zijn modekleuren.
  • Het koffiezetapparaat vervangt de handgezette filterkoffie en de kleurentelevisie vindt algemene ingang.
  • In de slaapkamer komt het dekbed in de plaats van wollen dekens, en bont gekleurd beddengoed vervangt de witte lakens.
  • De meubelboulevard doet haar intrede.
  • Sportwedstrijden en andere openbare bijeenkomsten worden opgeschrikt door streakers: jonge personen die ongevraagd en ongekleed voorbijrennen.
mode
Recreatie
  • In 1971 opent het Magic Kingdom, het tweede Disney-park. Het groeit in de loop der jaren uit tot het best bezochte attractiepark ter wereld.

Belangrijke personen internationaal

bewerken

Belangrijke personen in Nederland

bewerken
bewerken
Zie de categorie 1970s van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.