Dieet

Neem het voorbehoud bij medische informatie in acht. Raadpleeg bij gezondheidsklachten een arts.

Een dieet of voedingswijze is een voeding die aan een specifieke leefregel voldoet. Het woord dieet is afgeleid van het Griekse woord diaita, hetgeen zoveel betekent als "leefregel".

Wat is het beste dieet? - Universiteit van Vlaanderen

Concept

Vegetarisch dieet

Een dieet is een samenstelling van voedingsmiddelen. Deze kan aangepast zijn om bepaald doel te bereiken. Vaak wordt een dieet aangepast om de energiewaarde van de maaltijd te verlagen, of juist te verhogen. Daarnaast kan een dieet ook gericht zijn op het weren van bepaalde voedingsmiddelen. Dit kan zijn uit medische, ideologische dan wel religieuze redenen. Het samenstellen van een dieet dat afgestemd is op een individu is het beroep van een diëtist.

Soorten diëten

Energieverrijkt dieet

Een energieverrijkt dieet wordt voorgeschreven aan mensen die in een slechte voedingstoestand verkeren. Dit kan zijn na een grote operatie, bij kanker, bij anorexia nervosa of ondervoeding. Meestal wordt een energieverrijkt dieet gecombineerd met een eiwitverrijkt dieet.

Energiebeperkt dieet

Een energiebeperkt dieet wordt voorgeschreven aan mensen met overgewicht. Het doel van dit dieet is het verliezen van lichaamsgewicht. Dit wordt bereikt door met de voeding minder energie op te nemen dan wordt verbruikt. Dit betekent dus:

• weinig energieleverende voedingsmiddelen eten en
• veel energie verbruiken (meer lichaamsbeweging nemen).

Algemene richtlijnen voor het energiebeperkte dieet zijn:

• beperk voedingsmiddelen die rijk zijn aan energieleverende stoffen;
• gebruik veel voedingsmiddelen die rijk zijn aan voedingsvezel om het hongergevoel tegen te gaan;
• eet langzaam en kauw goed zodat je je bewust bent van het eten;
• eet op vaste tijden en op een vaste plaats om het gebruik van tussendoortjes te beperken.

Aandachtspunten voor het bereiden van een energiebeperkt dieet zijn:

• kies bereidingstechnieken waarbij weinig of geen vet wordt gebruikt zoals grilleren, koken, bereiden in aluminiumfolie;
• gebruik bij het bereiden van soep veel soepgroenten en kruiden;
• gebruik alleen het bruin van de jus en niet het vet;
• gebruik volkoren brood, volkoren macaroni, zilvervliesrijst en dergelijke;
• gebruik bij de maaltijden en als tussendoortje een portie rauwkost;
• maak groenten af zonder boter, margarine of sausje;
• kies geen vla's, puddingen of gebakken gerechten als nagerecht, maar fruit, yoghurt of kwark;
• gebruik veel verse ingrediënten.

Diabetes mellitus-dieet

Diabetes mellitus of suikerziekte is een ziekte waarbij de alvleesklier geen of onvoldoende insuline produceert.

Algemene richtlijnen voor een diabetes mellitus-dieet zijn:

• gebruik elke dag ongeveer de vastgestelde hoeveelheid koolhydraten;
• verspreid de hoeveelheid koolhydraten regelmatig over de dag;
• suiker is toegestaan, mits er rekening mee wordt gehouden dat suiker een koolhydraat is;
• er moet niet te veel vet gebruikt worden, omdat bij een insulinegebrek de vetstofwisseling ook enigszins verstoord is.

Aandachtspunten voor het bereiden van een diabetes mellitus-dieet zijn:

• kies voor de broodmaaltijd een margarine of halvarine met een hoog percentage meervoudig onverzadigde vetzuren;
• kies bereidingstechnieken waarbij weinig of geen vet nodig is;
• gebruik zoetstoffen met mate.

Voedingsvezelverrijkt dieet

Een voedingsvezelverrijkt dieet wordt voorgeschreven bij obstipatie en andere darmaandoeningen. Het doel van het dieet is het bevorderen van een regelmatige en soepele ontlasting.

Algemene richtlijnen voor het voedingsvezelverrijkte dieet zijn:

• gebruik veel voedingsmiddelen die rijk zijn aan voedingsvezel;
• let bij de bereiding van de maaltijden op het behoud van voedingsvezel;
• gebruik veel vocht;
• gebruik voedingsmiddelen die direct laxerend werken;
• gebruik geen voedingsmiddelen met een stoppende werking zoals bananen, witte rijst en rijstnat, bosbessensap, geraspte appel, kaneel en lang getrokken thee zonder melk.

Aandachtspunten voor het bereiden van een voedingsvezelverrijkt dieet zijn:

• kook groenten kort en eet ze zo mogelijk rauw;
• maak bij tussendoortjes of als broodbeleg gebruik van rauwkost;
• gebruik eventueel zemelen in de yoghurt, pap, gehaktballen en dergelijke.

Eiwitverrijkt dieet

Een eiwitverrijkt dieet wordt voorgeschreven:

• aan herstellende zieken;
• na ernstige verbranding of andere weefselbeschadigingen of bestraling bij kanker;
• na langdurige ondervoeding.

Algemene richtlijnen voor een eiwitverrijkt en energieverrijkt dieet zijn:

• zorg voor een voeding die veel eiwitten, maar ook voldoende vetten en koolhydraten bevat;
• kies voedingsmiddelen die rijk zijn aan geëmulgeerde vetten zoals boter, room en melk;
• kies bij koolhydraatrijke voedingsmiddelen voor voedingsmiddelen die rijk zijn aan meervoudige koolhydraten;
• gebruik een aantal, bij voorkeur zes, kleine maaltijden per dag;
• stimuleer de eetlust.

Aandachtspunten voor het bereiden van een eiwitverrijkt en energieverrijkt dieet zijn:

• zorg voor een eiwitrijke voeding door het gebruik van:
  • minstens 0,75 - 1 liter melk en melkproducten per dag;
  • 2 plakken kaas of 1 ei per dag;
  • 150 gram mager vlees, vis of kip per dag.
• zorg voor een energierijke voeding door het gebruik van:
  • volle melk en melkproducten;
  • boter of margarine;
  • ongeklopte slagroom;
  • voedingssuikers.

Eiwitbeperkt dieet

Een eiwitbeperkt dieet wordt voorgeschreven bij sommige nierziekten en metabole stoornissen zoals fenylketonurie en Propionic Acidemia.

Algemene richtlijnen voor een eiwitbeperkt dieet zijn:

• beperk het gebruik van eiwitrijke voedingsmiddelen;
• zorg voor een voeding die voldoende energie levert.

Glutenvrij dieet

Gluten is een eiwit dat voorkomt in tarwe, spelt, khorasantarwe (kamut), rogge en gerst, en in alle voedingsmiddelen waarin deze graansoorten zijn verwerkt. Ook wordt haver wel genoemd als glutenbevattend graan als gevolg van verontreiniging met andere graansoorten, hoewel haver van nature glutenvrij is. Gluten is opgebouwd uit gelijke delen glutenine en gliadine; gliadine is het onderdeel dat de gevoeligheidsreactie oproept.

Een glutenvrij dieet wordt voorgeschreven als iemand glutenintolerant is (coeliakie genoemd), waardoor het darmslijmvlies beschadigd wordt en de absorptie van voedingsstoffen verslechtert.
Wanneer de patiënt een glutenvrij dieet volgt, kan het darmslijmvlies zich weer herstellen en verdwijnen de klachten. Ook wordt het dieet voorgeschreven bij de ziekte van Duhring en glutensensitiviteit. Het dieet moet bij coeliakie levenslang gevolgd worden.

Algemene richtlijnen voor een glutenvrij dieet zijn:

• gebruik geen brood en andere deegwaren, zoals koek en gebak, waarin tarwe, rogge, spelt, kamut, haver die niet glutenvrij geproduceerd is, of gerst zijn verwerkt;
• gebruik geen kant-en-klaar-producten zoals soep en gebonden sauzen;
• gebruik glutenvrije bindmiddelen.

Natriumbeperkt dieet

Een natriumbeperkt (in de volksmond zoutarm genoemd) dieet wordt voorgeschreven bij verhoogde bloeddruk en bij nierziekten. Bij een gewijzigde hormoonhuishouding is een natriumbeperkt dieet soms ook noodzakelijk.

Algemene richtlijnen voor het natriumbeperkte dieet zijn:

• gebruik geen keukenzout;
• producten zoals bouillonblokjes, aroma, jus-poeder, ketjap, sambal, selderijzout en samengestelde specerijen, bevatten heel veel keukenzout en zijn verboden;
• voedingsmiddelen waar tijdens de bereiding veel keukenzout aan is toegevoegd;
• bij een matig of streng natriumbeperkt dieet moet ook het gebruik van de volgende voedingsmiddelen beperkt worden: 'gewoon' brood, 'gewone' kaas, alle soorten vleeswaren, melk en melkproducten.

Aandachtspunten voor het bereiden van een natriumbeperkt dieet zijn:

• gebruik veel kruiden;
• bak ui, paprika, tomaat, champignons, wortel of een beetje knoflook mee;
• ga bij de bereiding van soep uit van een zelf getrokken bouillon;
• kook groenten kort en in weinig water;
• kies groenten die van nature veel smaak hebben;
• gebruik veel rauwkost;
• kook de aardappelen in de schil of pof ze in aluminiumfolie;
• geef zoutarm brood meer smaak met sla, tomaat, komkommer of radijs.

Meervoudig onverzadigde vetzurenverrijkt, vet- en cholesterolbeperkt dieet

Het doel van dit dieet is het verlagen van het cholesterolgehalte in het bloed. Deze verlaging is nodig bij hart- en vaatziekten.

Algemene richtlijnen:

• gebruik weinig voedingsmiddelen die rijk zijn aan verzadigde vetten;
• gebruik weinig voedingsmiddelen die rijk zijn aan cholesterol;
• gebruik voedingsmiddelen die rijk zijn aan onverzadigd vet;
• houd het lichaamsgewicht op peil.

Aandachtspunten voor het bereiden:

• kies bereidingstechnieken waarbij weinig vet wordt gebruikt;
• gebruik linolzuurrijke olie om een salade aan te maken, om in te bakken of om in te frituren.

Koolhydraat-arm, vetrijk dieet (LCHF: low carb high fat)

Een koolhydraat-arm dieet heeft als doel het verbranden van lichaamsvet, in plaats van het opslaan van vetten in het lichaam bij het eten van koolhydraten.

Algemene richtlijnen:

• gebruik weinig voedingsmiddelen die rijk zijn aan koolhydraten (minder dan 3 gram per 100 gram voeding)
• genoeg vetten eten om in je dagelijkse energiebehoeften te voldoen

Tijdbeperkt eten

Tijdbeperkt eten is een vorm van intermitterend vasten die de voedselinname beperkt tot een dagelijks eetvenster van een aantal uren (bijvoorbeeld van 13u tot 19u). Buiten het venster worden enkel calorievrije dranken genuttigd.

Dieet vanwege gewichtsproblemen of cosmetische redenen

Men komt aan door meer te eten dan dat men verbrandt. Om af te vallen wordt aangeraden om dagelijks 2100 joule minder te eten dan normaal is voor het postuur, gewicht en geslacht. Men moet dan dus kleinere hoeveelheden nuttigen en/of producten met minder energie, zoals light-margarine en light-frisdranken.

De BMI, de body mass index, is een maatstaf voor de juiste balans tussen lichaamslengte en lichaamsgewicht.

Geslacht speelt mee omdat vrouwen meer vetcellen met zich mee dragen dan mannen.

De meeste diëten richten zich op gewichtsvermindering. Hoewel mensen die willen vermageren wensen in korte tijd veel gewicht te verliezen, zal dit op lange termijn niet de goede werkwijze zijn. Wanneer men stopt met dit type dieet dan zal men immers snel weer gewicht winnen omdat men niet structureel het eetpatroon heeft aangepast.

Een goed dieet zal dan ook bestaan uit een gebalanceerde voeding en beweging. Beweging wordt pas effectief bij drie keer per week gedurende minimaal 20 minuten. Het opbouwen van spiermassa zorgt ervoor dat men meer verbrandt en dus beter op gewicht kan blijven dan wel afvallen, vandaar dat men de voedingsdriehoek heeft omgedoopt tot "actieve voedingsdriehoek".

Een dieet wil ook niet zeggen zo min mogelijk eten. Om het darmstelsel goed te laten werken wordt aangeraden om het ontbijt niet over te slaan en 3 maaltijden per dag te nuttigen. Daarnaast zijn minimaal 3 tussendoortjes per dag aan te raden, en er moet per dag overigens ook vrij veel worden gedronken. Tot 3 uur voor het slapen gaan wordt het afgeraden om te eten aangezien tijdens de slaap het metabolisme langzamer wordt en er zodoende minder wordt verbrand.

Elk goed dieet zal adviseren dagelijks 1,5 tot 2 liter water te drinken. Voor iedere 10 kilo overgewicht 1 liter extra. Het wordt overigens afgeraden om meer dan 10 liter per dag te drinken.

Dieet om spirituele redenen

In diverse spirituele stromingen ziet men af van het gebruik van bepaalde voedingsmiddelen omdat men ernaar streeft het bewustzijn zo zuiver en evenwichtig mogelijk te houden. Zo kent men in de yoga het zogenaamde sattvisch dieet, dat alleen uit voedingsmiddelen bestaat die in de sattvische of "zuivere" categorie vallen. Buiten het dieet vallen dan voedingsmiddelen uit de statische categorie (tamas), die het bewustzijn grof en/of loom zouden maken, zoals alcohol, vlees, vis, eieren, look (ui, knoflook, prei), schimmelkaas en paddenstoelen, alsof de voedingsmiddelen uit de zogenaamde "bewegelijke" categorie (rajas), zoals koffie, thee, chocola, koolzuurhoudende dranken en scherpe kruiden, die het bewustzijn onrustig en in grote hoeveelheden grof en statisch zouden maken.

Zie ook

• Diëtist
• Lijst van diëten
• Verantwoord afvallen

Literatuur

• Louise Foxcroft, Calories & Corsets. A History of Dieting Over 2,000 Years, 2011. ISBN 1846684250

Bronnen, noten en/of referenties

Mediabestanden

Zie de categorie Dieet van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.