Benedenstad (Nijmegen)
De Benedenstad is een Nijmeegse stadswijk, gelegen tussen de rivier de Waal in het noorden en het stadscentrum in het zuiden. Aan de westkant wordt de wijk begrensd door de spoorlijn Nijmegen - Arnhem, aan de oostkant door de Waalbrug.
Wijk van  Nijmegen
| |
|---|---|
| |
| Kerngegevens | |
| Gemeente | Nijmegen
|
| Stadsdeel | Nijmegen-Centrum |
| Coördinaten | 51°50'56"NB, 5°51'54"OL |
| Oppervlakte | 0,49 km² |
| - land | 0,31 km² |
| - water | 0,18 km² |
| Inwoners (2023) |
2.675[1] (5.459 inw./km²) |
| Woningvoorraad | 1.625 woningen[1] |
| Economie | |
| Gem. WOZ-waarde | € 324.000 (2023) |
| Overig | |
| Postcode(s) | 6511 |
Op 1 januari 2023 telde de wijk 2.675 inwoners,[1] verdeeld over 1.625 woningen, met een gemiddelde WOZ-waarde van € 324.000, op een oppervlakte van 0,49 km².
Geschiedenis
bewerken
Zie ook Geschiedenis van Nijmegen
De Benedenstad vormt de oudste kern van het huidige Nijmegen. Hoewel het tegenwoordig armer is dan de Bovenstad, was de situatie vroeger juist andersom. De ligging aan de rivier met alle scheepvaart en de veerboot Zeldenrust bracht de Benedenstad door de eeuwen heen grote voorspoed en veel rijkdom.
Verval vanaf de 19e eeuw
bewerkenNa de afbraak van de vestingwerken in de jaren 80 van de 19e eeuw trokken veel rijke families weg uit dit deel van de stad. De Benedenstad werd nu veel meer dan voorheen een volksbuurt.
Na de bouw van de Waalbrug (1936) nam het verkeer, dat eeuwenlang via de gierpont Zeldenrust de rivier was overgestoken, voortaan een andere route. De Benedenstad raakte hierdoor economisch nog verder in verval. Inwoners van de benedenstad hadden zich tevergeefs verzet tegen de komst van de Waalbrug.[2]
WOII en latere sanering
bewerkenDe Benedenstad bleef tijdens de Tweede Wereldoorlog grotendeels gespaard tijdens het bombardement op de binnenstad van Nijmegen van 22 februari 1944 (dat lange tijd algemeen is doorgegaan voor een geallieerd vergissingsbombardement), toen het echte centrum zwaar getroffen werd. Enkele gebouwen die nabij de grens met de Bovenstad stonden werden wel getroffen, zoals de Commanderie van Sint Jan, die weer is hersteld.
Echter, het verval van de wijk, met veel verkrotte, onbewoonbaar verklaarde woningen, ging ook in de jaren na de oorlog door. Vele ervan hadden zelfs geen sanitair en de smalle steegjes ("gassen") waren veelal te ongezond om in te blijven wonen. Hier en daar waren al in die tijd woningen gesloopt, waardoor er reeds open plekken ontstonden in de straten.
Sloopplannen
bewerken
Reeds in 1938 bestonden er bij het Nijmeegse gemeentebestuur plannen om de benedenstad te saneren, het "Groene Balkonplan". Het plan moest bestaan uit een hoge keermuur aan de voet van de helling waarop een nieuwe wijk zou worden gebouwd. Achter de muur werd veel puin van het bombardement gestort, zodat hoogteverschillen werden genivelleerd. De keermuur van het Groene Balkon is in 1952 slechts deels gebouwd, als werkverschaffingsproject. De verdere uitvoering van het Groene Balkon is vervolgens stopgezet.
Sanering van de Benedenstad maakte sinds 1950 definitief geen onderdeel meer uit van het wederopbouwplan, maar de sloop van de Benedenstad ging wel door. Daarbij werden hele straten met vaak eeuwenoude panden afgebroken (onder andere de Smidstraat en Ganzenheuvel met drogisterij Dirk Katje). De verwoesting van zoveel authentieke middeleeuwse gebouwen, wordt thans steeds meer als een historische fout van bestuurders en projectontwikkelaars in de naoorlogse periode aangemerkt.
Nieuwbouw
bewerkenNa heftige protesten vanuit de bevolking (vertegenwoordigd in het Buurtcomité Benedenstad) werd het sloopbeleid in 1972 omgebogen naar een beleid van sociale woningbouw middels grootschalige herbouw van de woningen, met het oogmerk dat de oorspronkelijke bewoners konden terugkeren. Zodoende is een deel van de oorspronkelijke bebouwing vervangen door zo'n 650 naoorlogse woningen, waardoor het karakter van de wijk behouden bleef. Bij de bouw, die plaatsvond van 1978 tot 1983, is het middeleeuwse stratenpatroon intact gebleven. Dit stratenpatroon en het bijzondere reliëf aan hoogteverschillen is de reden dat de Benedenstad sinds 1975 een van rijkswege beschermd stadsgezicht is.
Ondanks de sloopwoede van de jaren zestig en zeventig staan de meeste oudste gebouwen van Nijmegen tegenwoordig in de Benedenstad. Bekend zijn onder meer het Besiendershuis (ca. 1525), 't Oude Weeshuis (1560) en de synagoge (1756). Straten die voor een groot deel behouden zijn gebleven en zijn gerestaureerd, zijn o.a. de Lage Markt, Oude Haven en de Begijnenstraat.
Behalve voornoemde herbouw zijn er ook woningen gebouwd op plaatsen waar zich vroeger een gasfabriek en de veemarkt bevonden, in het westelijk deel van de Benedenstad.
Geschiedenis van de Waalkade
bewerken
De Benedenstad ligt op de lage oever van de Waal en op de helling naar het hoger gelegen centrum van Nijmegen. In vroeger tijden liep dit lage gedeelte van de stad dan ook regelmatig onder water, als de Waal buiten zijn oevers trad. Bekend is de overstroming van 1845. De laatste overstroming dateert van 1958, toen een deel van de keermuur ondermijnd raakte en instortte. In 2013 en 2014 is de Waalkade opgehoogd, maar er kan nog altijd een stalen keermuur worden aangebracht om de laag gelegen delen van de benedenstad te beschermen tegen overstromingen. In vroeger dagen plaatste men bij hoog water een houten bekisting. Tussen de twee houten wanden, bestaand uit planken en balken, werden balen stro geperst.
Sinds de herinrichting van de Waalkade aan het eind van de jaren 80 van de 20e eeuw is de Benedenstad naast de woningbouw ook van groot belang voor het toerisme in Nijmegen geworden. Aan de Waalkade zijn veel restaurants en uitgaansgelegenheden gevestigd, waaronder een casino. Ook het Valkhof en het gelijknamige museum zijn grote toeristentrekkers.
In 2018 begon men de Waalkade opnieuw in te richten om het gebied nog aantrekkelijker te maken en de ligging aan de rivier nog meer te benadrukken. Deze nieuwe inrichting is eind 2019 klaargekomen.
Varia
bewerkenDe sloop van een groot deel van de historische Benedenstad is, naast het beruchte bombardement van februari 1944, een centraal thema in de in 2023 verschenen historische roman van Tessa de Loo De stad in je hoofd.
Externe links
bewerkenFoto's
bewerken-
-
Begijnenstraat richting Lange Hezelstraat -
Kanunnikenhuisjes St. Stevenskerkhof -
Commanderie van Sint Jan -
Begijnenstraat. Noordelijke richting -
Nieuwe Markt 8-10 gezien vanaf het Joris Ivens plein. -
Priemstraat -
Nieuwe Markt -
Lange Hezelstraat 94-96 Origineel uit 1669 -
Lange Hezelstraat 41A Nijmegen 1897 Architect Derk Semmelink -
Het Besiendershuis -
Sint-Nicolaaskapel, Valkhof park
_Sint_Janshuis_1196_Johanniter_Orde_in_de_lente.jpg)
- ↑ a b c d e f Tabel: Bevolking; maandcijfers per gemeente en overige regionale indelingen, 1 januari 2023, Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen
- ↑ Gierpont "De Zeldenrust", Geschiedenislokaal 024