Associatie van klokjesgentiaan en borstelgras

associatie uit het verbond van heischrale graslanden

De associatie van klokjesgentiaan en borstelgras (Gentiano pneumonanthes-Nardetum) is een associatie uit het verbond van heischrale graslanden (Violion caninae). Het is een plantengemeenschap die te vinden is als stroken of als inslaggemeenschap in andere schrale vegetatie zoals natte heiden, met een combinatie van grassen, grasachtige planten en kleinbloemige kruiden.

Associatie van klokjesgentiaan en borstelgras
Een herfstaspect van de associatie
Een herfstaspect van de associatie
Syntaxonomische indeling
Klasse:Nardetea
(klasse van heischrale graslanden)
Orde:Nardetalia
(orde van heischrale graslanden)
Verbond:Violion caninae
(verbond van heischrale graslanden)
Associatie
Gentiano pneumonanthes-Nardetum
Prsg 1950 nom. inv
Afbeeldingen op Wikimedia Commons Wikimedia Commons

Naamgeving en codering

bewerken
Synoniemen
Gentiano pneumonanthes-Nardetum strictae Prsg 1950 nom. inv.
 
Een close-up van de associatie met onder andere de naamgevende soorten klokjesgentiaan en borstelgras.

De wetenschappelijke naam Gentiano pneumonanthes-Nardetum is afgeleid van de botanische namen van twee opvallende soorten voor de associatie, de klokjesgentiaan (Gentiana pneumonanthe) en borstelgras (Nardus stricta).

Fysiognomie

bewerken

Begroeiingen van de associatie van klokjesgentiaan en borstelgras zijn van het verbond het meest heideachtig. Ze bezitten soms een (beperkte) boomlaag en de kruidlaag heeft verscheidene soorten dwergstruiken.

De kruidlaag is zeer goed ontwikkeld en wordt gedeeld door verscheidene grassen en grasachtige planten, en kleinbloemige overblijvende kruiden.

De moslaag is in vergelijking met de andere associaties van het verbond goed ontwikkeld.

Ecologie

bewerken

Deze plantengemeenschap vindt men vooral in stroken of vlekken binnen andere schrale vegetatie, zoals natte heide of blauwgraslanden. Ze komt voor op vochtige tot natte, moerige of venige plaatsen op kalkarm, lemig zand of op veen.

De grondwaterspiegel is ten minste een deel van het jaar hoog, maar kan in droge perioden tot meer dan een meter onder het maaiveld dalen. Het grondwater zorgt voor een relatief hoge basenverzadiging.

Subassociaties in Nederland en Vlaanderen

bewerken

Van de associatie van klokjesgentiaan en borstelgras worden in Nederland en Vlaanderen drie subassociaties onderscheiden met een duidelijk gescheiden verspreidingsgebied. Er werden provisoire namen aan toegekend, die nog niet in de literatuur getoetst zijn op geldigheid.

Subassociatie gentianetosum

bewerken

Deze subassociatie komt enkel in de Kempen voor en heeft als belangrijkste begeleidende soorten klokjesgentiaan, trekrus, ronde zonnedauw, stekelbrem en borstelgras. Buiten de Kempen is klokjesgentiaan nauwelijks te vinden.

Subassociatie ericetosum cinereae

bewerken

Een subassociatie die eerder atlantisch gericht is, met vooral rode dophei, valse salie, brem, mannetjesereprijs, stijve ogentroost, gewone brunel, kleine klaver, smalle weegbree, heermoes en witte klaver.

Subassociatie typicum

bewerken

De derde voorgestelde subassociatie is negatief gedifferentieerd, maar heeft een relatieve hoge presentie van zandstruisgras.

Verspreiding

bewerken

Het verspreidingsgebied van de associatie van klokjesgentiaan en borstelgras is beperkt tot Vlaanderen, Nederland en het noorden en westen van Duitsland.

In Nederland is deze associatie beperkt tot de hogere zandgronden, met een verspreidingsgebied dat overeenkomt met dat van de natte heiden.

In Vlaanderen is ze vooral bekend van de Kempen en de Vlaamse zandstreek.

Diagnostische taxa voor Nederland en Vlaanderen

bewerken

Deze associatie heeft voor Nederland als kensoorten het heidekartelblad en de liggende vleugeltjesbloem, voor Vlaanderen komt daar ook nog tweenervige zegge bij. Ondanks de wetenschappelijke naam is klokjesgentiaan geen kensoort; deze plant komt ook voor in natte heiden en in blauwgrasland. Verder vinden we in deze associatie in verhouding veel dwergstruiken, vooral gewone dophei en struikhei. Van grassen vinden we onder andere pijpenstrootje, tandjesgras, borstelgras en fijn schapengras, terwijl de kleinbloemige kruiden vertegenwoordigd worden door onder andere tormentil, blauwe knoop en welriekende nachtorchis.

Ze onderscheidt zich van de andere associaties binnen het verbond door de aanwezigheid van de gevlekte orchis, die in deze vegetatie een optimum heeft, de klokjesgentiaan, gewone dophei, het pijpenstrootje, blauwe zegge, blauwe knoop en moerasstruisgras.

In de onderstaande tabel staan de belangrijkste ken- en begeleidende plantentaxa van de associatie van klokjesgentiaan en borstelgras voor Nederland en Vlaanderen.

Kruidlaag
Kentaxon Diff.soort Abundantie Triviale naam Botanische naam Opmerking Afbeelding
kA A heidekartelblad Pedicularis sylvatica  
kA O liggende vleugeltjesbloem Polygala serpyllifolia  
kV tweenervige zegge Carex binervis in Vlaanderen  
kV O welriekende nachtorchis Platanthera bifolia  
kV Z stijve ogentroost Euphrasia stricta
kV Z hondsviooltje Viola canina
kV Z rozenkransje Antennaria dioica
kV Z mannetjesereprijs Veronica officinalis
kV Z gelobde maanvaren Botrychium lunaria
kK D tormentil Potentilla erecta
kK A tandjesgras Danthonia decumbens
kK F borstelgras Nardus stricta
kK Z valkruid Arnica montana
dA D pijpenstrootje Molinia caerulea
A fijn schapengras Festuca filiformis  
dA A blauwe zegge Carex panicea  
dA F klokjesgentiaan Gentiana pneumonanthe subassociatie gentianetosum  
dA F blauwe knoop Succisa pratensis  
F gewoon reukgras Anthoxanthum odoratum
dA A gewone dophei Erica tetralix  
A struikhei Calluna vulgaris  
F kruipwilg Salix repens
O sporkehout Frangula alnus
dS O stekelbrem Genista anglica subassociatie gentianetosum  
dS gewone brem Cytisus scoparius subassociatie ericetosum cinereae  
dA O moerasstruisgras Agrostis canina  
O pilzegge Carex pilulifera
dA O gevlekte orchis Dactylorhiza maculata subsp. maculata  
dS O trekrus Juncus squarrosus subassociatie gentianetosum  
O zwarte zegge Carex nigra
O gewoon biggenkruid Hypochaeris radicata
O gewoon struisgras Agrostis capillaris
O veelbloemige veldbies Luzula multiflora
O gestreepte witbol Holcus lanatus
O gewone veldbies Luzula campestris
O liggend walstro Galium saxatile
O veldrus Juncus acutiflorus
dS O ronde zonnedauw Drosera rotundifolia subassociatie gentianetosum  
O stijf havikskruid Hieracium laevigatum
O kale jonker Cirsium palustre
O moerasrolklaver Lotus pedunculatus
dS rode dophei Erica cinerea subassociatie ericetosum cinereae  
dS valse salie Teucrium scorodonia subassociatie ericetosum cinereae  
dS gewone brunel Prunella vulgaris subassociatie ericetosum cinereae  
dS kleine klaver Trifolium dubium subassociatie ericetosum cinereae  
dS smalle weegbree Plantago lanceolata subassociatie ericetosum cinereae  
dS heermoes Equisetum arvense subassociatie ericetosum cinereae  
dS witte klaver Trifolium repens subassociatie ericetosum cinereae  
dS zandstruisgras Agrostis vinealis subassociatie typicum  
O zachte berk Betula pubescens zaailing/opslag  
O zomereik Quercus robur zaailing/opslag
Moslaag
Kentaxon Diff.soort Abundantie Triviale naam Botanische naam Opmerking Afbeelding
O heideklauwtjesmos Hypnum jutlandicum  
O groot laddermos Pseudoscleropodium purum
O gewoon haakmos Rhytidiadelphus squarrosus

Bedreiging en bescherming

bewerken

Deze associatie zal bij gebrek aan beheer door natuurlijke successie evolueren tot een struweel. Toe te passen beheermaatregelen zijn maaien (beheer als hooiland) met nabegrazing of continue, extensieve begrazing. Te intensief bemaaien, plaggen of branden kan echter leiden tot een grotere dominantie van pijpenstrootje, waarbij de kwetsbare soorten verdwijnen en enkel een rompgemeenschap overblijft. Andere bedreigingen zijn de drie V's verdroging, vermesting en verzuring.

De associatie van klokjesgentiaan en borstelgras kan ontstaan uit de associatie van gewone dophei, vooral uit de subassociatie met gevlekte orchis door maaien, branden of begrazing.

Biologische Waarderingskaart

bewerken

In de Biologische Waarderingskaart (BWK) van Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is deze associatie opgenomen als vochtig heischraal grasland (hmo).

Dit vegetatietype staat gewaardeerd als 'biologisch zeer waardevol'.

Zie de categorie Gentiano pneumonanthes-Nardetum van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.