Antoine de Jussieu

Antoine de Jussieu
Volledige naam	Antoine de Jussieu
Geboren	6 juli 1686
Overleden	22 april 1758
Geboorteland	Frankrijk
Bekend van	de eerste wetenschappelijke beschrijving van de koffieplant
Standaardafkorting	Ant.Juss.
Toelichting
	De bovenaangeduide standaardaanduiding, conform de database bij IPNI, kan gebruikt worden om Antoine de Jussieu aan te duiden bij het citeren van een botanische naam. In de Index Kewensis is een lijst te vinden van door deze persoon (mede) gepubliceerde namen.
Portaal	Biologie

Antoine de Jussieu (Lyon, 6 juli 1686 – Parijs, 22 april 1758) was een Frans botanicus en arts.

Biografie bewerken

De Jussieu was een zoon van een apotheker, broer van Bernard (1699-1777), Joseph (1704-1779) en Christophe (1685-1758, de vader van Antoine Laurent de Jussieu). Hij studeerde eerst enige tijd theologie maar was al op jonge leeftijd in de botanie geïnteresseerd. In Lyon werd hij door dokter Jean-Baptiste Goiffon (1658-1730), die een Flora van de omgeving samenstelt,^[1] al op veertienjarige leeftijd geïntroduceerd in het werk van Joseph Pitton de Tournefort. De Jussieu besloot daarop uiteindelijk om geneeskunde te studeren in Montpellier.^[2] Die studie en zijn liefde voor planten brachten hem op plantenexcursies in Normandië en Bretagne. Door zijn onderzoek trok hij de aandacht van Guy-Crescent Fagon, de lijfarts van Lodewijk XIV, en inmiddels ook hoofdinspecteur van de Koninklijke Plantentuin in Parijs. De Jussieu ging naar Parijs in de hoop daar ook De Tournefort te ontmoeten. Hij kwam er aan toen De Tournefort op zijn sterfbed lag, na een aanrijding door een kar. Na de dood van De Tournefort, in 1708, werd diens leerstoel in de botanie, aan de Koninklijke Plantentuin, in eerste instantie toegewezen aan Antoine-Tristan Danty d’Isnard (1663-1743) maar die vertrok een jaar later alweer. Fagon beval vervolgens met succes De Jussieu aan als opvolger.^[3] Dat was opvallend omdat Jussieu niet van de Parijse faculteit kwam, en velen de gedoodverfde opvolger zagen in Sébastien Vaillant (1669-1722), die al een tijd de positie van assistent-demonstrateur bekleedde.

De Jussieu blonk uit door zijn lessen in de botanie, gegeven in het Frans,^[4] en trok veel studenten. Eenmaal aan het werk maakte hij talloze botanische uitstapjes naar de Languedoc en de Provence.

In 1711 werd De Jussieu toegelaten als lid van de Académie des Sciences in Parijs en in 1718 werd hij zelfs lid van de Royal Society in Londen.

Hij gaf de eerste wetenschappelijke beschrijving van de koffieplant (Coffea arabica). De soort was al wel bekend en werd gekweekt in Arabië.^[5] De Jussieu zorgde voor de introductie ervan op de Franse Antillen, in 1720, toen hij de eerste planten naar chevalier Desclieux stuurde.

Ook in Frankrijk hield hij zich bezig met de introductie van planten, in de Koninklijke Plantentuin welteverstaan. De meeste van die soorten moesten in de kassen van de tuin worden gekweekt. Hij had een bijzondere interesse voor planten met een economische waarde, zoals specerijen (peper, van het Franse Réunion) of planten waaruit harsen konden worden gewonnen.

In 1716 vertrouwde Bignon (1662-1743), voorzitter van de Académie des Sciences, hooggeplaatst ambtenaar en bibliothecaris (en predikant) van de koning, hem een missie naar Spanje en Portugal toe om daar planten te verzamelen.^[6] De Jussieu vroeg zijn broer Bernard, 17 jaar oud, om hem op die reis van tien maanden te vergezellen. Na terugkomst liet De Jussieu zijn reisverslag verschijnen in de Mémoires de l'Académie des Sciences.

Korte tijd later werd hij belast met het geven van de lessen in de materia medica aan de faculteit der geneeskunde van de Universiteit van Parijs. Die aanstelling als docent was de aanleiding voor een in 1772 postuum verschenen publicatie onder de titel Traité des vertus des plantes [Verhandeling over de geneeskrachten van planten].

De Jussieu bleef naast zijn werk in de botanie zijn beroep van arts uitoefenen. Die dubbele specialiteit maakte het hem mogelijk onderzoek te doen naar de toepasbaarheid van verschillende plantensoorten als geneesmiddel, zoals de kinine uit de kinabast (Cinchona officinalis), tegen koorts.^[7]

Het uitgebreide herbarium van Antoine de Jussieu, met planten uit Frankrijk en het Iberisch Schiereiland, is na zijn dood in de familie gebleven en pas na de dood van Adrien, in 1853, samen met de herbaria van de andere Jussieus in beheer gekomen bij het Muséum national d'histoire naturelle (P). Het wordt beheerd als een aparte collectie (P-JU).

Werken bewerken

Antoine de Jussieu heeft niet veel eigen werken gepubliceerd die de tand des tijds hebben doorstaan. De twee publicaties waarmee hij de meeste bekendheid heeft gekregen zijn door hem bewerkte uitgaven van andere auteurs:

Jacques Barrelier (1714), Plantae per Galliam, Hispaniam et Italiam observatae, iconibus aeneis exhibitae (Parijs), postume uitgave onder redactie van Antoine de Jussieu van het werk van de dominicaanse pater Jacques Barrelier (1606-1673), met 334 botanische platen, samen 1392 figuren.
Joseph Pitton de Tourneforts (1719), Institutiones rei herbariae derde druk, uitgebreid en bewerkt door Antoine de Jussieu.^[8]

Eigen werk bewerken

1712 Description du Coryspermum Hyssopifolium, Plante d'un nouveau genre. in Mémoires de l'Académie des Sciences (Parijs): 187.
1713 Histoire du caffé. in Mémoires de l'Académie des Sciences (Parijs): 291.
1718 Examen des causes des Impressions de Plantes marquées sur certaines Pierres des environs de Saint-Chaumont dans le Lyonnois. in Mémoires de l'Académie des Sciences (Parijs): 287.
1718 Discours sur le progrès de la botanique au Jardin Royal de Paris, suivi d'une introduction à la connoissance des plantes, prononcez à l'ouverture des demonstrations publiques le 31 May 1718.^[9]
1721 Recherches Physiques sur les Petrifications qui se trouvent en France de diverses parties de Plantes et d'Animaux étrangers, et Supplement ausdites Recherches Physiques. in Mémoires de l'Académie des Sciences (Parijs): 69 en 322.^[10]
1722 De l'origine et de la formation d'une sorte de Pierre figurée, que l'on nomme Corne d'Ammon. in Mémoires de l'Académie des Sciences (Parijs): 235.
1728 De la nécessité des Observations à faire sur la nature des Champions, et la Description de celui qui peut être nommé Champion Lichen. in Mémoires de l'Académie des Sciences (Parijs): 268.
1728 De la nécessité d'établir dans la Méthode nouvelle des Plantes une Classe particulière pour les Fungus, à laquelle doivent se rapporter non seulement les Champions, les Agarics, mais encore les Lichens; à l'occasion de quoi on donne la description d'une espèce nouvelle de Champion qui a une vraye odeur d'Ail. in Mémoires de l'Académie des Sciences (Parijs): 377.
1729 Recherches d'un Spécifique contre la Dissenterie, indiqué par les Anciens Auteurs sous le nom de Macer, auquel l'Ecorce d'un Arbre de Cayenne, appellé Simarouba, peut être comparé et substitué. in Mémoires de l'Académie des Sciences (Parijs): 32.^[11]
1772 Traité des vertus des plantes. (Nancy).

Op pagina 108 en 109 van Bibliotheca botanica deel 2 (1772) geeft Haller een opsomming van de geschriften van Antoine de Jussieu.^[12] Hallers werk is in het Latijn dus van de in het Frans geschreven publicaties van Jussieu geeft hij een Latijnse vertaling of omschrijving. Histoire du caffé (1713) bijvoorbeeld wordt bij Haller Descriptio et icon Coffeae.

Eponiemie bewerken

De Catholic Encyclopedia vermeldt dat Linnaeus de soort Simarouba jussiaei (een Quassia) naar Antoine de Jussieu zou hebben vernoemd. Het geslacht Simarouba werd echter pas in 1775 door Aublet benoemd. Linnaeus stierf in 1778 en publiceerde, wegens slechte gezondheid, de laatste jaren van zijn leven niet meer. Er is ook geen enkele bron die de naam "Simarouba jussiaei" of een spellingsvariant daarvan bevestigt. Dit verhaal moet waarschijnlijk naar het rijk der fabelen worden verwezen.

Bronnen

Philippe Morat, Antoine de Jussieu op Archives de France.
Joseph Rompel, De Jussieu in de Catholic Encyclopedia.
Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Antoine de Jussieu op de Franstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.

Noten en referenties

↑ Volgens het artikel over Jean-Baptiste Goiffon op de Franstalige Wikipedia is het manuscript, onder de titel Index plantarum quae circa Lugdunum nascuntur in bezit geweest van Bernard de Jussieu maar nu verdwenen.
↑ Botanie bestond nog niet als aparte studie maar was een onderdeel van de geneeskundestudie. Er waren wel leerstoelen in de botanie maar die waren voor het onderricht van plantkunde aan medicijnenstudenten.
↑ Volgens de Dictionnaire biographique is de volgorde dat De Jussieu eerst naar Parijs kwam, daarna naar Normandië en Bretagne ging, en dan bij terugkomst in Parijs tot hoogleraar in de botanie werd benoemd.
↑ Het was in die tijd niet ongebruikelijk om de lessen in het Latijn te geven, al was het aan de "Jardin du Roi" vanaf het begin de gewoonte om het "gewone volk" aan te trekken en de lessen in de landstaal te geven. Volgens Archives de France meldt een affiche uit die tijd zelfs dat het verboden is om met degen of wapenstok binnen te treden, dit om maar aan te geven hoe "gewoon" het volk was dat naar de lessen kwam.
↑ De studie droeg als titel Histoire du caffée (Parijs, 1713).
↑ De Franse wiki stelt dat het Fagon was die hem de missie toevertrouwde. Die had zich na de dood van Lodewijk XIV in 1715 echter teruggetrokken uit het openbare leven, was op dat moment 78 jaar oud en overleed twee jaar later. Philippe Morat schrijft in zijn biografie dat Bignon de opdracht voor de reis gaf.
↑ Het lijkt erop dat iedere zichzelf respecterende arts en botanicus zich in die tijd bezighield met kinine. In verschillende biografieën over verschillende artsen c.q. botanici wordt opgetekend dat ze een rol speelden bij de introductie ervan c.q. zelfs de eerste waren die het belang van de stof of de plant inzagen (en dat laatste van meerdere personen, o.a. Guy-Crescent Fagon, Antoine Vallot en François Vautier).
↑ De oorspronkelijke uitgave door de Tournefort, een vertaling van zijn Élémens de botanique, was de tweede druk van Institutiones....
↑ Inaugurele rede, gehouden bij de eerste openbare les op 31 mei 1718.
↑ Verhandeling over fossielen. Opmerkelijk is dat De Jussieu het over "vreemde" of "buitenlandse" (étrangers) planten en dieren heeft.
↑ Een verhandeling over de schors van Quassia. De eerste zending schors is in 1713 in Parijs aangekomen en Jussieu experimenteert ermee in zijn artsenpraktijk.
↑ Haller, A. von (1772). Bibliotheca botanica vol. 2: 108–109.

[1] Volgens het artikel over Jean-Baptiste Goiffon op de Franstalige Wikipedia is het manuscript, onder de titel Index plantarum quae circa Lugdunum nascuntur in bezit geweest van Bernard de Jussieu maar nu verdwenen.

[2] Botanie bestond nog niet als aparte studie maar was een onderdeel van de geneeskundestudie. Er waren wel leerstoelen in de botanie maar die waren voor het onderricht van plantkunde aan medicijnenstudenten.

[3] Volgens de Dictionnaire biographique is de volgorde dat De Jussieu eerst naar Parijs kwam, daarna naar Normandië en Bretagne ging, en dan bij terugkomst in Parijs tot hoogleraar in de botanie werd benoemd.

[4] Het was in die tijd niet ongebruikelijk om de lessen in het Latijn te geven, al was het aan de "Jardin du Roi" vanaf het begin de gewoonte om het "gewone volk" aan te trekken en de lessen in de landstaal te geven. Volgens Archives de France meldt een affiche uit die tijd zelfs dat het verboden is om met degen of wapenstok binnen te treden, dit om maar aan te geven hoe "gewoon" het volk was dat naar de lessen kwam.

[5] De studie droeg als titel Histoire du caffée (Parijs, 1713).

[6] De Franse wiki stelt dat het Fagon was die hem de missie toevertrouwde. Die had zich na de dood van Lodewijk XIV in 1715 echter teruggetrokken uit het openbare leven, was op dat moment 78 jaar oud en overleed twee jaar later. Philippe Morat schrijft in zijn biografie dat Bignon de opdracht voor de reis gaf.

[7] Het lijkt erop dat iedere zichzelf respecterende arts en botanicus zich in die tijd bezighield met kinine. In verschillende biografieën over verschillende artsen c.q. botanici wordt opgetekend dat ze een rol speelden bij de introductie ervan c.q. zelfs de eerste waren die het belang van de stof of de plant inzagen (en dat laatste van meerdere personen, o.a. Guy-Crescent Fagon, Antoine Vallot en François Vautier).

[8] De oorspronkelijke uitgave door de Tournefort, een vertaling van zijn Élémens de botanique, was de tweede druk van Institutiones....

[9] Inaugurele rede, gehouden bij de eerste openbare les op 31 mei 1718.

[10] Verhandeling over fossielen. Opmerkelijk is dat De Jussieu het over "vreemde" of "buitenlandse" (étrangers) planten en dieren heeft.

[11] Een verhandeling over de schors van Quassia. De eerste zending schors is in 1713 in Parijs aangekomen en Jussieu experimenteert ermee in zijn artsenpraktijk.

[12] Haller, A. von (1772). Bibliotheca botanica vol. 2: 108–109.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]