Alken (België)

gemeente in Limburg, België

Alken (Limburgs: Alleke) is een dorp en gemeente in de Belgische provincie Limburg. Alken behoort tot het kieskanton en het gerechtelijk kanton Borgloon en het kiesdistrict Tongeren. Geografisch en landschappelijk behoort de gemeente tot de Haspengouwse fruitstreek, en zij ligt net ten zuiden van de Limburgse provinciehoofdstad Hasselt. Alken telt ruim 11.000 inwoners, die Alkenaars[2] worden genoemd.

Alken
Alleke
Gemeente in België Vlag van België
Alken (België)
Alken
Geografie
Gewest Vlag Vlaanderen Vlaanderen
Provincie Vlag Limburg Limburg
Arrondissement Tongeren
Oppervlakte
– Onbebouwd
– Woongebied
– Andere
28,24 km² (2022)
72,63%
15,69%
11,67%
Hoogte 29-58 m
Coördinaten 50° 53' NB, 5° 18' OL
Bevolking (bron: Statbel)
Inwoners
– Mannen
– Vrouwen
– Bevolkings­dichtheid
11.918 (01/01/2024)
49,66%
50,34%
422,1 inw./km²
Leeftijdsopbouw
– 0-17 jaar
– 18-64 jaar
– 65 jaar en ouder
(01/01/2024)
17,4%
59,66%
22,94%
Buitenlanders 4,09% (01/01/2024)
Politiek en bestuur
Burgemeester Marc Penxten (N-VA)
Bestuur Groen, N-VA
Zetels
CD&V
Groen
N-VA
Open VLD
21[1]
1
3
11
6
Economie
Gemiddeld inkomen 22.363 euro/inw. (2021)
Werkloosheidsgraad 4,73% (jan. 2019)
Overige informatie
Postcode
3570
Deelgemeente
Alken
Zonenummer 011
NIS-code 73001
Politiezone Kanton Borgloon
Hulpverleningszone Zuid-West Limburg
Website Officiële website
Detailkaart
ligging binnen het arrondissement Tongeren
in de provincie Limburg
Portaal  Portaalicoon   België

Toponymie

bewerken

Alken duikt voor het eerst op in de geschiedenisboeken in 1066 onder de naam Alleche. Vanaf 1180 wordt het officieel Alken maar in de volksmond wordt er nog vaak Alleke gezegd. De naam Alleche zou afgeleid zijn van Ale/Al/Ala, een oudnederfrankisch woord voor riviertje of waterloop en het Gallo-Romeinse woonsuffix -acum (alliacum). Een verwijzing naar het feit dat Alken ontstaan is aan het riviertje de Herk, dat door de gemeente stroomt.

Geschiedenis

bewerken

Vanaf deze periode was Alken steeds een Luikse enclave in het graafschap Loon. Met uitzondering van de eerste helft van de 13e eeuw, toen de graven van Loon tijdelijk de voogdij over Alken bezaten.

Binnen het gebied bevonden zich meerdere Loonse, Luikse en allodiale cijns- en laathoven; onder meer het cijnshof Blekkenberg (afhankelijk van de abdij van Averbode), het cijnshof Gustingen (waarschijnlijk afhankelijk van de graaf van Loon) en de centrale hoeve op het Laagdorp waar de prins-bisschoppen een zomerverblijf hadden.

Alken had in 1467 te lijden van de plunderingen door soldaten van Karel de Stoute. In 1580 werd het dorp geplunderd door het Spaanse garnizoen van Zoutleeuw en twee jaar later door de soldaten van de graaf van Mansfeld.
In 1631 was Alken het slagveld van een Staats-Spaans treffen.

In 1789 was Alken een van de belangrijkste centra van de Luikse Revolutie. De Franse bezetting, vijf jaar later, luidde echter het einde van het prinsbisdom Luik in. Zo werd Alken in 1795 samen met het graafschap Loon een deel van het het Franse departement Nedermaas.

Na de nederlaag van Napoleon in 1814 werd Alken een deel van de toenmalige provincie Limburg in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden en vanaf de Belgische Revolutie in 1830 tot de Belgische provincie Limburg.

De gemeente werd rond 13 mei 1940 bezet door het Duitse leger en bevrijd op 6 september 1944. Minstens drie weerstanders werden naar het Auffanglager van Breendonk getransporteerd.[3][4]

In maart en april 2020 werd de gemeente erg zwaar getroffen door de eerste golf van de Coronapandemie. Alken was tijdens deze golf de Belgische gemeente met het grootste aantal positieve testen per inwoneraantal.[5] Meer dan 40 oudere bewoners van de gemeente lieten bij deze uitbraak van COVID-19 het leven.

Geografie

bewerken

Dorpskernen

bewerken

De gemeente heeft geen deelgemeentes. Naast Alken-Centrum liggen op het grondgebied nog twee andere dorpskernen, Sint-Joris en Terkoest.

Alken-Centrum ligt in het oosten van de gemeente, tegen Hasselt en Wellen. Het is de oudste en grootste dorpskern van Alken. Het gemeentehuis, de bibliotheek, de sporthal, het jeugdhuis, het OCMW, en de meeste winkels en instellingen zijn hier gelegen. Ongeveer de helft van de inwoners van Alken, ruim 5600, woont in Alken-Centrum.

 
Uitzicht op Alken-Centrum met tennishallen (links), brouwerij (midden) en Aldegondiskerk (rechts)

Sint-Joris ligt in het zuiden van Alken, tegen de gemeentes Sint-Truiden en Nieuwerkerken. Ongeveer een kwart van de Alkenaren, ruim 2300, woont in Sint-Joris. De naam is afkomstig uit het verhaal van Sint-Joris en de draak.[bron?]

 
Uitzicht op het centrum van Sint-Joris vanuit zuidelijke-westelijke richting

Terkoest ligt in het noordwesten van de gemeente, tegen Hasselt en Nieuwerkerken. Ongeveer een kwart van de Alkense bevolking, ongeveer 2500, woont in Terkoest. De naam Terkoest is ofwel afkomstig van een oud woord voor begroeiing[6] of van een volksbenaming voor de locatie namelijk 'Ter Kozen' oftewel 'in de richting van Kozen' (deelgemeente van Nieuwerkerken).

 
Uitzicht op Terkoest vanuit zuidoostelijke richting

Soms wordt de stationsbuurt rond het station van Alken aan spoorlijn 21 als een vierde kern in Alken gezien. Vroeger[(sinds) wanneer?] was er een schooltje, maar dat is verhuisd naar het centrum van Alken.

Nabijgelegen kernen

bewerken

Sint-Lambrechts-Herk, Terkoest, Sint-Joris, Ulbeek, Wellen, Wimmertingen

Demografie

bewerken

Demografische ontwikkeling

bewerken
  • Bron:NIS - Opm:1831 t/m 1970=volkstellingen; vanaf 1980= inwoneraantal per 1 januari
Inwoners van jaar tot jaar op 1 januari
1992 tot heden
jaar Aantal[7] Evolutie: 1992=index 100
1992 10.265 100,0
1993 10.354 100,9
1994 10.436 101,7
1995 10.569 103,0
1996 10.681 104,1
1997 10.709 104,3
1998 10.824 105,4
1999 10.882 106,0
2000 10.900 106,2
2001 10.938 106,6
2002 10.975 106,9
2003 10.962 106,8
2004 11.036 107,5
2005 11.034 107,5
2006 11.048 107,6
2007 11.090 108,0
2008 11.152 108,6
2009 11.173 108,8
2010 11.242 109,5
2011 11.277 109,9
2012 11.315 110,2
2013 11.338 110,5
2014 11.398 111,0
2015 11.421 111,3
2016 11.456 111,6
2017 11.495 112,0
2018 11.565 112,7
2019 11.499 112,0
2020 11.626 113,3
2021 11.685 113,8
2022 11.757 114,5
2023 11.839 115,3
2024 11.918 116,1

Politiek

bewerken

Structuur

bewerken

De gemeente Alken ligt in het kieskanton Borgloon en het provinciedistrict Sint-Truiden, het kiesarrondissement Hasselt-Tongeren-Maaseik (identiek aan de kieskring Limburg).

Alken Supranationaal Nationaal Gemeenschap Gewest Provincie Arrondissement Provinciedistrict Kanton Gemeente
Administratief Niveau   Europese Unie   België   Vlaanderen   Limburg Hasselt Alken
Bestuur Europese Commissie Belgische regering Vlaamse regering Deputatie Gemeentebestuur
Raad Europees Parlement Kamer van
volksvertegenwoordigers
Vlaams Parlement Provincieraad Gemeenteraad
Kiesomschrijving Nederlands Kiescollege Kieskring Limburg Hasselt-Tongeren-Maaseik Sint-Truiden Borgloon Alken
Verkiezing Europese Federale Vlaamse Provincieraads- Gemeenteraads-

Geschiedenis

bewerken

(Voormalige) Burgemeesters

bewerken
Tijdspanne Burgemeester
1796 - 1798 Philippe Monfert
1798 Hubert Godfroid Palmaerts
1798 - 1800 Walther Schoenaers
1800 - 1806 Chretien Wanten
1806 - 1808 Arnold Simons
1808 - 1814 Lambert de Saeren
1814 - 1819 Arnold Simons
1819 - 1820 Albert Joseph de Corswarem
1820 - 1825 Joannes Boes
1825 - 1830 Albert Joseph de Corswarem
1830 - 1840 Adrien François d'Ercketeel
1840 - 1862 Joannes Boes
1862 - 1864 Jan Schouderden
1864 - 1872 Jozef Thijs
1872 - 1875 Joannes Thenaers
Tijdspanne Burgemeester
1875 - 1882 Henri Loix
1882 - 1895 Jan Vannitsen
1895 - 1943 Laurent Wijgaerts
1943 - 1944 Alfons Swartelé
1944 - 1953 Jozef Putzeys
1953 - 1965 Clement Jardin
1965 - 1967 Roger Wijgaerts
1967 - 1970 Clement Robben
1970 - 1975 Clement Jardin
1975 - 1994 Raymond Jeuris (CVP[8])
1995 - 2000 Magda Hanssen[9] (CVP)
2001 - 2011 Hendrik Verbrugge (CD&V)
2011 - 2012 Frank Deloffer (CD&V)
2013 - heden Marc Penxten (N-VA)

Legislatuur 2007 - 2012

bewerken

De nieuwe partij KristalHelder (KH) haalde uit het niets 6 mandaten.[10] Burgemeester was Hendrik Verbrugge, hij leidde een coalitie van CD&V, VLD en sp.a. OCMW-voorzitster was Magda Hanssen (CD&V). In 2007 verliet Open Vld de bestuursmeerderheid en werd ze vervangen door KH, wel bleven de drie Open Vld-schepenen op post.[11] Twee maanden na de verkiezingen was die laatste partij uit elkaar gevallen; onder andere Hilde Bollen en Erik Buntinx verlieten toen de partij[12][13] en gingen verder onder de naam 'Positief Alken'.[14] Kort daarop stapte KristalHelder uit de bestuursmeerderheid.[15] Sindsdien werd de meerderheid gevormd door CD&V, sp.a en enkele onafhankelijken. Eind augustus 2012 verliet schepen Marc Rego Open Vld en sloot hij zich aan bij Echt Voor Alken (evA).[bron?]

Legislatuur 2013 - 2018

bewerken

Lijsttrekkers bij de verkiezingen van 2012 waren voormalig LDD-er Sylvan Engelen (Om-Mekaar)[16], Marc Rego (evA)[17], Frank Vroonen (Groen)[18], Marc Penxten (N-VA)[19], Andrea Achten (sp.a)[20], Frank Deloffer (CD&V)[21] en Igor Philtjens (Open Vld).[22] Burgemeester is Marc Penxten van de N-VA. Hij leidt een coalitie van N-VA, Open Vld en Groen. Samen hebben ze de meerderheid met 13 op 21 zetels. Voorts bestaat het schepencollege uit André Vanhex, Filip Vanvinckenroye, Anita Vanhove-Reekmans (allen Open Vld), Ingrid Loix, Cindy Vandormael (beide N-VA). Frank Voonen (Groen) is OCMW-voorzitter.[23][bron?]

Resultaten gemeenteraadsverkiezingen sinds 1976

bewerken
Partij of kartel 10-10-1976[24] 10-10-1982[24] 9-10-1988[24] 9-10-1994[24] 8-10-2000[24] 8-10-2006[25] 14-10-2012[26] 14-10-2018 13-10-2024
Stemmen / Zetels % 19 % 21 % 21 % 21 % 21 % 21 % 21 % 21 % 21
Agalev1/ Groen!2/ Groen3 - - - 14,851 3 18,621 4 13,262 2 11,013 2 16,13 3 3
SP1/ EVAA/ sp.a2/ Helemaal Alken3/ Vooruit4 7,731 0 48,48A 10 19,081 3 15,421 3 18,531 4 13,662 2 10,772 2 6,73 0 4
GB1/ EVAA/ PVV2/ VLD3/ Open Vld4/ 3570B 40,181 8 32,682 7 30,93 7 26,743 6 20,443 4 22,734 5 24,44 6 B
CVP1/ CD&V2/ 3570B 52,091 11 51,521 11 48,241 11 36,261 8 31,281 7 27,342 7 25,662 6 8,82 1
KRISTALHelder1/ N-VA2 - - - - - 25,301 6 24,022 6 44,02 11 2
Absoluut Alken - - - - - - - -
Anderen(*) - - - 2,56 0 4,83 0 - 5,8 0 - -
Totaal stemmen 5978 6715 7298 7721 8124 8432 8573 8908
Opkomst % 96,38 95,64 96,13 96,76 95,08 95,9
Blanco en ongeldig % 1,79 3,11 3,27 4,35 4,41 3,91 4,37 4,4

De zetels van de gevormde meerderheid staan vetjes afgedrukt. De grootste partij is in kleur.
De rode cijfers naast de gegevens duiden aan onder welke naam de partijen telkens bij een verkiezing opkwamen.
(*) 1994: R.V. (2,56%) / 2000': R.V. (4,83%) / 2012: evA (4,51%), Om-Mekaar (1,29%)

Bezienswaardigheden

bewerken

Daarnaast zijn er nog diverse boerderijen in vakwerkbouw in de gemeente aanwezig.

Zie ook: Terkoest en Sint-Joris, voor de bezienswaardigheden aldaar.

Zie ook: Lijst van onroerend erfgoed in Alken

Natuur en landschap

bewerken

Alken is gelegen in Vochtig-Haspengouw. Het dorp heeft zich ontwikkeld in de vallei van de Herk, die in noordwaartse richting stroomt en de Mombeek in zich opneemt. Hier bevindt zich het natuurreservaat Mombeekvallei waar ook gemarkeerde wandelingen zijn uitgezet. Andere beken in Alken zijn de Simsebeek en de Kozenbeek. Hier vindt men vochtige gebieden die later met populieren werden beplant. De hoogte overschrijdt zelden de 60 meter.

 
Landschap van Alken tijdens de lente - riviertje de Herk

Cultuur

bewerken

Heraldiek

bewerken
  Zie Vlag van Alken voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De Alkense vlag bestaat uit 3 horizontale banden: rood, wit en geel. De gemeente Alken kreeg deze vlag toegewezen op 24 februari 1981.[27]

Wapenschild Sint-Aldegondis

bewerken

Op 24 februari 1981 werd aan de gemeente Alken een wapenschild toegekend.[bron?] Dit wapenschild stelt het natuurkleurige borstbeeld van St.-Aldegondis voor op een rode achtergrond. Een witte duif houdt een witte sluier boven het hoofd van de abdis. St.-Aldegondis is gekleed in het witte ordekleed van de Benedictinessen en draagt een gouden boek in haar rechterhand. In haar linkerhand houdt ze een gouden kromstaf.

In heraldische taal luidt de tekst als volgt: "Van keel beladen met een natuurkleur aanziende borstbeeld van Sint-Aldegondis dragend het ordekleed der Benedictinessen, in de rechterhand houdende een boek en in de linker een albatiale kromstaf, beide van goud, achter het hoofd een nimbus van hetzelfde; de Heilige getopt met een nederdalende H. Geest (duif)".

In de Sint-Aldegondislaan staat een kapel, die aan haar werd opgedragen. Ze wordt aangeroepen in de hoop kanker te genezen. Alken viert haar feestdag op 30 januari.

Dialect

bewerken

Alken heeft een eigen dialect, dat behoort tot de West-Limburgse dialecten. Kenmerkend voor het dialect is uitspreken van woorden die in het Nederlands met sch- beginnen als 'sg', en de aanwezigheid van tonaliteit (het gebruik van stoot- en sleeptonen).[bron?]

Het heemkundig museum Zoe was Alleke, aan Alkerstraat 93a.

Heemkundige kring

Alken was een van de zes Vlaamse gemeenten die in 2015 geselecteerd was in een grootschalig genetisch genealogisch onderzoek aan de KU Leuven met medewerking van de Geschiedkundige en Heemkundige kring van Alken.[28] Hierin werd de Y-chromosomale variatie onderzocht van mannen die via diepe vaderlijke stambomen een link met het dorp hadden.[29][30]

Economie

bewerken
 
Brouwerij Alken

Alken is vanouds een landbouwgemeente. Later kwam hier ook fruitteelt bij. De industriële activiteiten beperkten zich tot kleinschalige potten- en pannenbakkerijen. Ook waren er een tiental (kleine) brouwerijen. Daar kwam verandering in toen in 1923 de Brouwerij van Alken werd opgericht, die uitgroeide tot een der belangrijkste van België. Hier wordt het bier Cristal Alken gebrouwen.

In 1966 werd Alken tot economisch ontwikkelingsgebied uitgeroepen[bron?] en werd het bedrijventerrein Kolmen aangelegd. Dit zorgde voor een verdere industriële ontwikkeling van de gemeente.

Sport en recreatie

bewerken

Alken beschikt over een recreatiepark van 10 ha, De Alk genaamd, met speeltuin, vijver met roeiboten en waterfietsen, verkeerstuin voor kinderen, minigolf en petanque.

Grenzend aan het recreatiepark bevindt zich de sporthallen, een recent vernieuwd skatepark en TC De Alk.

Er zijn verschillende sportclubs actief in Alken:

  • ACA - Atletiekclub Alken
  • Badmintonclub Drive de Alk
  • Curve Bowls Club De Alk
  • FC Alken
  • Fietsclub Cristal Alken vzw
  • Taekwondo vereniging Chingu Alken vzw
  • Tafeltennisclub TTC Alken
  • Vissersclub Vriendenkring Terkoest
  • ZVK Alken

Geboren

bewerken
bewerken
Zie de categorie Alken, Belgium van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.