Zondagsletter

Voor een bepaald jaar is de zondagsletter (Lat. Littera Dominicalis) de letter waarmee de zondagen van dat jaar worden aangeduid in het schema dat aan de dagen van een gewoon jaar cyclisch de letters A, B, C, D, E, F en G toekent, beginnend met A voor 1 januari. Een schrikkeljaar wordt op een speciale manier behandeld.^[1] De zondagsletter is ingevoerd om kalenders meermalen te kunnen gebruiken, zoals uit het onderstaande voorbeeld blijkt. Als voor een jaar de zondagsletter bekend is, bijvoorbeeld B, dan betekent dat dat alle dagen die de letter B hebben, zondagen zijn. Daaruit volgen weer alle andere dagen van de week. Zo valt 1 april van dat jaar op een vrijdag en 5 december op een maandag.

dags- letter	maand																	dags- letter
dags- letter	januari						februari					maart						dags- letter
A	1	8	15	22	29			5	12	19	26		5	12	19	26		A
B	2	9	16	23	30			6	13	20	27		6	13	20	27		B
C	3	10	17	24	31			7	14	21	28		7	14	21	28		C
D	4	11	18	25			1	8	15	22	29	1	8	15	22	29		D
E	5	12	19	26			2	9	16	23		2	9	16	23	30		E
F	6	13	20	27			3	10	17	24		3	10	17	24	31		F
G	7	14	21	28			4	11	18	25		4	11	18	25			G
	april						mei					juni
A		2	9	16	23	30		7	14	21	28		4	11	18	25		A
B		3	10	17	24		1	8	15	22	29		5	12	19	26		B
C		4	11	18	25		2	9	16	23	30		6	13	20	27		C
D		5	12	19	26		3	10	17	24	31		7	14	21	28		D
E		6	13	20	27		4	11	18	25		1	8	15	22	29		E
F		7	14	21	28		5	12	19	26		2	9	16	23	30		F
G	1	8	15	22	29		6	13	20	27		3	10	17	24			G
	juli						augustus					september
A		2	9	16	23	30		6	13	20	27		3	10	17	24		A
B		3	10	17	24	31		7	14	21	28		4	11	18	25		B
C		4	11	18	25		1	8	15	22	29		5	12	19	26		C
D		5	12	19	26		2	9	16	23	30		6	13	20	27		D
E		6	13	20	27		3	10	17	24	31		7	14	21	28		E
F		7	14	21	28		4	11	18	25		1	8	15	22	29		F
G	1	8	15	22	29		5	12	19	26		2	9	16	23	30		G
	oktober						november					december
A	1	8	15	22	29			5	12	19	26		3	10	17	24	31	A
B	2	9	16	23	30			6	13	20	27		4	11	18	25		B
C	3	10	17	24	31			7	14	21	28		5	12	19	26		C
D	4	11	18	25			1	8	15	22	29.		6	13	20	27		D
E	5	12	19	26			2	9	16	23	30		7	14	21	28		E
F	6	13	20	27			3	10	17	24		1	8	15	22	29		F
G	7	14	21	28			4	11	18	25		2	9	16	23	30		G

Schrikkeljaar bewerken

Het bovenstaande schema geldt voor een gewoon jaar van 365 dagen. In het schema is echter ook de schrikkeldag 29 februari opgenomen met dezelfde letter D als 1 maart. De weekdagen en dus ook de zondagen in een schrikkeljaar verspringen na 29 februari. Als bijvoorbeeld 27 februari een zondag is, dus met zondagsletter B, is niet zoals in een gewoon jaar 6 maart de volgende zondag, maar 5 maart, met zondagsletter A. Een schrikkeljaar krijgt daarom twee zondagsletters, een voor de periode voor 29 februari en een voor de periode erna. De tweede letter is de letter voorafgaand aan de eerste letter. In het genoemde voorbeeld BA.

In de Romeinse manier van data aanduiden was de behandeling voor schrikkeldagen lichtjes anders, omdat de schrikkeldag een andere dag was. 24 februari werd door de Romeinen aangeduid als “de zesde dag voor de kalenden van maart” (ante diem sextum Kalendas Martis), inclusief geteld. In gewone jaren wordt 25 februari aangeduid als de vijfde dag voor de kalenden van maart (ante diem quintum Kalendas Martis), maar in schrikkeljaren als: voor “de tweede keer, de zesde dag voor de kalenden van maart” (ante diem bis sextum Kalendas Martis); en “de vijfde dag voor de kalenden van maart” kennen wij in schrikkeljaren dan heden als 26 februari. “De vijfde dag voor de kalenden van maart” had altijd dagsletter G; “de vierde dag voor de kalenden van maart” altijd dagsletter A, zowel in gewone als in schrikkeljaren. In schrikkeljaren had “de zesde dag voor de kalenden van maart” zowel de eerste als de tweede keer dagsletter F. Bij de dubbele zondagsletter van het schrikkeljaar moest je de eerste zondagsletter gebruiken tot en met “de eerste keer, de zesde dag voor de kalenden van maart”; en de tweede zondagsletter vanaf “de tweede keer, de zesde dag voor de kalenden van maart”, en dus niet pas vanaf 1 maart.

Vergelijking met een gewone jaarkalender bewerken

Het bovenstaande schema lijkt op een gewone jaarkalender, maar er zijn verschillen:

Er is er maar een, in plaats van 14 versies.
De rijen corresponderen niet elk met een vaste weekdag, dit is per jaar verschillend, en is bij een schrikkeljaar ook verschillend voor januari en februari enerzijds, en de rest van het jaar anderzijds.
Zoals gezegd, 29 februari staat erop, op dezelfde rij als 1 maart (rij D). Het is dus, nog afgezien van het feit dat er letters staan in plaats van weekdagen, van geen enkel jaar in zijn geheel de echte jaarkalender. Als je de 29 februari wegdenkt wel, voor gewone jaren, maar dan vaak met de week beginnend met een ongebruikelijke dag, bijvoorbeeld voor 2015 met donderdag. Voor een gewoon jaar dat op maandag begint en een gewoon jaar dat op zondag begint is het een gewone kalender, behalve dat er letters staan in plaats van weekdagen, en dat 29 februari erop staat.

Cyclus bewerken

De zondagsletters van opeenvolgende jaren vormen een cyclus van 28 jaar, zolang er geen jaar met een jaartal deelbaar door 100, maar niet deelbaar door 400 inbegrepen is. Een dergelijk jaar is immers geen schrikkeljaar en verstoort de regelmaat. Deze cycli zijn dus onder meer van toepassing in de periode 1901 – 2099 (ruim 7 stuks). Beginnend met onder meer 1940, 1968 en 1996 is de cyclus:

GF	E	D	C	BA	G	F	E	DC	B	A	G	FE	D	C	B	AG	F	E	D	CB	A	G	F	ED	C	B	A
1940 1968 1996																											1967 1995 2023

^[2] De letters lopen als het ware terug per 1 januari en in een schrikkeljaar ook per 1 maart. Zie ook cycli in de Gregoriaanse_kalender.

Jaarkalender bewerken

Met het bovenstaande schema en de zondagsletter van een bepaald jaar ontstaat een jaarkalender voor dat jaar. In plaats van 14 versies voor een jaarkalender kan met het enkele schema volstaan worden.

Het gaat in wezen slechts om de vraag of het een gewoon jaar of een schrikkeljaar betreft en op wat voor dag 1 januari valt. Daarmee zijn 14 kalenders mogelijk, die alle in de praktijk voorkomen. De zondagsletter geeft voor een bepaald kalenderjaar in beknopte vorm aan welke van deze 14 kalenders van toepassing is. Dit kan men berekenen of opzoeken in een tabel.

Deze wijze van definiëren gaat terug op het gebruik van eeuwigdurende kalenders. Daarnaast wordt de zondagsletter ook gebruikt bij de bepaling van de paasdatum, omdat paaszondag – de naam zegt het al – op een zondag valt.

zondags- letter	datum 1e zondag	kalender van ...	frequentie gregoriaans
A	1 januari	een gewoon jaar dat op zondag begint	43
AG	1	een schrikkeljaar dat op zondag begint	15
B	2	een gewoon jaar dat op zaterdag begint	43
BA	2	een schrikkeljaar dat op zaterdag begint	13
C	3	een gewoon jaar dat op vrijdag begint	43
CB	3	een schrikkeljaar dat op vrijdag begint	15
D	4	een gewoon jaar dat op donderdag begint	44
DC	4	een schrikkeljaar dat op donderdag begint	13
E	5	een gewoon jaar dat op woensdag begint	43
ED	5	een schrikkeljaar dat op woensdag begint	14
F	6	een gewoon jaar dat op dinsdag begint	44
FE	6	een schrikkeljaar dat op dinsdag begint	14
G	7	een gewoon jaar dat op maandag begint	43
GF	7	een schrikkeljaar dat op maandag begint	13
		totaal	400

Zie ook bewerken

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Zie tabel I van https://promenade.imcce.fr/en/pages4/442.html
↑ Zie de rechtertabel van https://promenade.imcce.fr/en/pages4/457.html

[1] Zie tabel I van https://promenade.imcce.fr/en/pages4/442.html

[2] Zie de rechtertabel van https://promenade.imcce.fr/en/pages4/457.html

[1]

[2]