Watertorens in Friesland

In Friesland zijn dertien watertorens gebouwd op het vasteland en vier hoogreservoirs op de Waddeneilanden in een periode van zeventig jaar.

Geschiedenis bewerken

De eerste watertoren in Friesland werd in Leeuwarden aan de Schrans/ Zuiderplein in 1888 gebouwd. De volgende watertorens werden in Sneek en Heerenveen gebouwd. Watertorens maken deel uit van het waterleidingnet. De waterleidingbedrijven waren in handen van particulieren. Na voorstellen tot een provinciale waterleidingvoorziening werd in 1921 het waterleidingbedrijf van Leeuwarden door de gemeente overgenomen. Een jaar later ging deze op in de door een aantal gemeenten opgerichte Intercommunale Waterleiding Gebied Leeuwarden (IWGL). Dit werd later de Waterleiding Friesland. In de jaren daarna werden er een aantal watertorens aan het waterleidingnet toegevoegd. In 1955 gingen de waterleidingbedrijven van Leeuwarden en Heerenveen samen.

Eind jaren vijftig waren er nog plannen voor watertorens in Surhuisterveen, Kollum, Bakkeveen en werd er gedacht aan een toren in Ferwerd en in Workum^[1]. Het verwezenlijken van deze plannen ging echter niet door. Er werd namelijk een economische afweging gemaakt of er een watertoren, of een waterkelder met pompsysteem moest komen. Het tijdperk van de bouw van watertorens in Friesland was voorbij.

Doordat de torens hun functie van watertoren verloren volgde de neergang. Sommige zijn gesloopt, zoals in het geval van Leeuwarden Schrans/ Zuiderplein (1972), Heerenveen (1982) en Harlingen (1990). Andere zijn gewijzigd of gerestaureerd en vallen onder de monumentenzorg. Enkele kregen een nieuwe bestemming en zijn verbouwd tot woning of kantoor.

De watervoorziening op de Friese Waddeneilanden Schiermonnikoog (1950), Vlieland (1952), Terschelling (1958) en Ameland (1961) vergde een andere aanpak. Op Schiermonnikoog, met twee vuurtorens, werd de overbodige vuurtoren omgebouwd tot watertoren. Op de andere eilanden werden de waterreservoirs zonder torenschacht op hoge duinen gebouwd.

Architectuur bewerken

De eerste watertoren in Friesland was ook de eerste watertoren in Nederland met een Intze-reservoir.^[2] Enkele watertorens zijn ook door Friese architecten of ingenieurs ontworpen: Hidde Petrus Nicolaas Halbertsma (1853-1929), Gerrit Halbertsma (1855-1928), Roelof Kuipers (1855-1922) en C.J. Wierda. De torens van Franeker, Leeuwarden (1925), Bolsward, Harlingen en Lippenhuizen zijn ontworpen door de combinatie van de IWGL en de Bredasche Betonmaatschappij.

De toren van Heerenveen was vrijwel identiek aan de watertoren van Barendrecht van 1912 (beide ontworpen door Roelof Kuipers). De watertorens van Akkrum en Sint Jacobiparochie van 1957 zijn identiek (beide ontworpen door A.P. Wesselman van Helmond). Ook de torens van Dokkum en Drachten, beide ontworpen door J.J.M. Vegter (1906-1982), lijken op elkaar.

De hoogte van de watertorens is gemiddeld veertig meter. De inhoud van de waterreservoirs verschilt echter enorm: Heerenveen had slechts 150 m³ en Drachten heeft in totaal 1500 m³. De torens van Harlingen, Lippenhuizen en Drachten waren met twee waterreservoirs uitgerust.

Tabel watertorens bewerken

Watertoren	Plaats	Provincie	Bouwjaar	Afgebroken	Hoogte	Inhoud	Architect
Akkrum-Nes	Nes	Friesland	1957		41 m	0515 m³ 515 m³	Wesselman van Helmond A.P. Wesselman van Helmond
Bolsward	Bolsward	Friesland	1929		37,4 m	0400 m³ 200 m³ + 200 m³
Dokkum	Dokkum	Friesland	1958		37 m	1000 m³	Vegter J.J.M. Vegter
Drachten	Drachten	Friesland	1959		42 m	1500 m³ 500 m³ + 1000 m³	Vegter J.J.M. Vegter
Franeker	Franeker	Friesland	1925		48,80 m	0445 m³ 445 m³	I.W.G.L.
Harlingen	Harlingen	Friesland	1931	1990	45,90 m	0600 m³ 300 m³ + 300 m³	Bredasche Beton Mij.
Heerenveen	Heerenveen	Friesland	1915	1982	42 m	0150 m³ 150 m³	Kuipers R. Kuipers
Hoorn (Terschelling)	Hoorn (Terschelling)	Friesland	1958		10 m	0200 m³ 200 m³
Joure	Joure	Friesland	1928		30,3 m	0150 m³ 150 m³	Wierda C.J. Wierda
Leeuwarden, Schrans	Leeuwarden	Friesland	1888	1972	37 m	0500 m³ 500 m³	Halbertsma H.P.N. Halbertsma en J. Verheul
Leeuwarden, Groningerstraatweg	Leeuwarden	Friesland	1925		36 m	1000 m³	Bredasche Beton Maatschappij
Lippenhuizen	Lippenhuizen	Friesland	1932		44,25 m	0600 m³ 300 + 300 m³	I.W.G.L. en de Bredasche Beton Mij.
Schiermonnikoog, Zuidertoren	Schiermonnikoog	Friesland	1950 (in 1854 gebouwd als vuurtoren)		31,5 m	0044 m³ 44 m³	Jansen H.G. Jansen
Sint Jacobiparochie	Sint Jacobiparochie	Friesland	1957		41 m	0515 m³ 515 m³	Wesselman van Helmond A.P. Wesselman van Helmond
Sneek	Sneek	Friesland	1908		44 m	0350 m³ 350 m³	Halbertsma G. Halbertsma

Kaart bewerken

Watertorens in Friesland

Zie ook bewerken

Lijst van watertorens in Nederland

Literatuur bewerken

Bronnen, noten en/of referenties

Karstkarel, Peter Watertorens in Friesland (1980), De Tille, ISBN 90 70010 90 9
Veen, Henk van der Watertorens in Nederland (1989), Uitgeverij 010, ISBN 90 6450 081 9

↑ Leeuwarder Courant, 19 februari 1959, De IWGL wil in de Wouden drie watertorens bouwen (2007), SDALC
↑ Een Intze-1-reservoir is een reservoir dat werd ontwikkeld door de Duitse professor Otto Intze (zie Otto Intze op Duitstalige Wikipedia). De vormgeving van de bodem zorgt voor een uitgekiende krachtenwerking in het reservoir, of het nu vol of leeg is. Bron: Henk van der Veen (1994): Watertorens in Nederland, p. 37 (online tekst op ensie.nl, geraadpleegd op 3 maart 2020).

[1] Leeuwarder Courant, 19 februari 1959, De IWGL wil in de Wouden drie watertorens bouwen (2007), SDALC

[2] Een Intze-1-reservoir is een reservoir dat werd ontwikkeld door de Duitse professor Otto Intze (zie Otto Intze op Duitstalige Wikipedia). De vormgeving van de bodem zorgt voor een uitgekiende krachtenwerking in het reservoir, of het nu vol of leeg is. Bron: Henk van der Veen (1994): Watertorens in Nederland, p. 37 (online tekst op ensie.nl, geraadpleegd op 3 maart 2020).

[1]

[2]