Typologie

Zie Typologie (doorverwijspagina) voor andere betekenissen van Typologie.

Een typologie is in het algemeen een onderverdeling van een groep personen, beschrijvingen, objecten op basis van enkele gemeenschappelijke kenmerken. Men zou bijvoorbeeld de Nederlandse steden kunnen onderverdelen naar provincie ('steden in Limburg', 'steden in Noord-Brabant', ...), naar inwoneraantal ('steden met meer dan 500.000 inwoners', 'steden met tussen de 250.000 en 500.000 inwoners', ...), of een combinatie ('steden in Limburg met meer dan 500.000 inwoners', ...).

De meeste groepen van objecten zijn op vele manieren in te delen, maar toch worden sommige typologieën beter geacht dan andere. Een typologie met veel lege categorieën (zoals de 'steden in Limburg met meer dan 500.000 inwoners' hierboven) is bijvoorbeeld niet zo goed. Ook wil je meestal niet te veel objecten in een categorie.

Voor objecten kunnen de termen typologie, classificatiesysteem en taxonomie nagenoeg als synoniem worden gebruikt. In de psychologie, informatica/kunstmatige intelligentie worden deze begrippen soms echter wel onderscheiden. Het verschil zit 'm vooral in de manier waarop de indeling tot stand komt: empirisch (taxonomie) of conceptueel (typologie).

Archeologie

In de archeologie verwijst de term naar een chronologische onderverdeling van een groep artefacten, die ook wel de typologische methode of typochronologie wordt genoemd. Oscar Montelius wordt beschouwd als de grondlegger hiervan. Een typologie van bijvoorbeeld aardewerk wordt opgesteld op grond van (verschillen in) stilistische, morfologische en materiaaltechnische kenmerken gecombineerd met dateringsgegevens als stratigrafische positie van de artefacten. Het doel is om een zo compleet mogelijk overzicht van de evolutie van aardewerk van een bepaalde site of regio te vormen (een zogenoemde typologische sequentie of reeks), zodat deze als dateringsmodel gebruikt kan worden. Daarmee is typologie een van de methoden van relatieve datering. In de tijd dat de archeologische wetenschap nog geen absolute dateringsmethoden (zoals C14-datering) kende, was dit een veel gebruikte techniek voor het dateren van artefacten. W.M. Flinders Petrie was een van de pioniers op dit gebied met betrekking tot Egyptisch aardewerk.

Architectuur

Typologie is ook een vakterm in de architectuur, waarbij het gaat om het bepalen van de typen die de primaire kern van de stedelijke elementen (bouwwerken, straten, buurten, e.d.) vormen. Typologie heeft betrekking tot meerdere onderwerpen in de architectuur. Zo kunnen we spreken van de typologie van een stad, de typologie van stedelijke gebieden, de typologie van bouwwerken, de typologie van plattegronden of bijvoorbeeld de typologie van gevels, enzovoort.

Psychologie

In de geschiedenis van de psychologie was het uitwerken van een typologie een manier om de persoonlijkheidskenmerken te beschrijven en in te delen. Aan elk "type", werden dan min of meer stabiele persoonlijkheidskenmerken toegeschreven, zodat men het gedrag ook enigszins meende te kunnen voorspellen. Bekende voorbeelden zijn:

• Atletisch - picnisch - leptosoom type van Ernst Kretschmer
• de kubus van Heymans
• C.G. Jung, met zijn Psychologische Typen uit 1921

Met de opkomst van de experimentele psychologie, vooral vanaf de jaren 1970, verdween de aandacht voor de persoonlijkheidstypologieën.