Afsluitdijk: verschil tussen versies

De '''Afsluitdijk''' ([[Westerlauwers Fries|Fries]]: ''Ofslútdyk'', [[Internationaal Fonetisch Alfabet|IPA]]: ''/’ɔ:slüdik/''; [[West-Fries (dialectgroep)|West-Fries]]: ''Ofsluitdoik'') is een [[waterkering]] in [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]] tussen de provincies [[Noord-Holland]] en [[Friesland]] die het [[IJsselmeer]] afsluit van de [[Waddenzee]]. Hieraan ontleent de waterkering zijn naam. De hele dijkdam is 32,5 km lang, het waterkerende deel ervan 30 km. De Afsluitdijk is belangrijk om een deel van Nederland tegen [[overstroming]]en te beschermen.

Over de Afsluitdijk loopt een verkeersweg die beide provincies met elkaar verbindt. De weg ligt niet op het hoogste punt van de dijkdam maar ten zuiden daarvan, waardoor de Waddenzee vanaf de weg niet zichtbaar is. Tussen de snelweg en het hoogste punt ligt een [[fietspad]]. Op de plaats waar de Afsluitdijk werd gedicht, werd een monument opgericht; het [[Vlietermonument]].

Bij het ontwerp en de aanleg van de Afsluitdijk moest met (voor hedendaagse begrippen) tamelijk eenvoudige middelen worden gewerkt. Sluizen en dijklichamendamlichamen werden eerst op schaal gebouwd en getest. <ref>{{Citeer boek |titel=Wasserbauliche Modellversuche zur Klärung der Abflusserscheinungen beim Abschluss der Zuiderzee |achternaam=Rehbock |voornaam=T |uitgever=Algemeene Landsdrukkerij, |datum=1931 |editie=Rapporten en mededeelingen betreffende de Zuiderzeewerken, nr 3}}</ref><ref name=":0">{{Citeer boek |titel=Modelproeven in het Waterbouwkundig Laboratorium te Delft betreffende sluizen en andere kunstwerken |achternaam=Thijsse |voornaam=J.Th. |url=http://resolver.tudelft.nl/uuid:6c1590da-9998-4bd8-b3e8-75250aecd6e8 |uitgever=landsdrukkerij |datum=1932 |editie=Rapporten en mededeelingen betreffende de Zuiderzeewerken, nr 4}}</ref> Desondanks, of juist wel daarom, is er wereldwijd nog steeds bewondering voor het vakmanschap waarmee het gedurfde project werd uitgevoerd. Het bevestigde de vooraanstaande positie van Nederland op het gebied van waterbouwwerken.

Er was in het land de vrees dat de afdamming van de Zuiderzee zou leiden tot aanzienlijke hogere stormvloedstanden bij de dijken van Noord-Holland en Friesland. Om hier een goed beeld van te krijgen stelde Lely een staatscommissie in om dit te onderzoeken. Deze [[Staatscommissie Zuiderzee]] stond onder leiding van Nobelprijswinnaar [[Hendrik Lorentz]]. Lely had bewust voor een internationaal erkend wetenschapper gekozen van buiten de top van Rijkswaterstaat om zo politieke discussies hierover te vermijden.<ref>{{Citeer boek |titel=Verover mij dat land, Lely en de Zuiderzeewerken |achternaam=van der Ham |voornaam=Willem |uitgever=Boom |plaats=Amsterdam |datum=2007 |pagina=273 |isbn=9789085064374}}</ref> De commissie berekende het effect van de Afsluitdijk met een voor die tijd zeer innovatieve rekenmethode. Zij concludeerden dat inderdaad de stormvloedhoogten langs de Friese dijken iets zouden toenemen, maar ook dat de getijslag (het verschil tussen eb en vloed) sterk zou toenemen als de dijkdam zou aansluiten bij [[Piaam]]. Toename van de getijslag zou de stroomsnelheden doen toenemen en de aanleg van de dijkdam bemoeilijken. Ook bleek de ondergrond op het geprojecteerde tracé van de Afsluitdijk niet ideaal voor de aanleg van een dijkdam. De [[Staatscommissie Zuiderzee|commissie-Lorentz]] adviseerde daarom de Afsluitdijk iets noordelijker aan te leggen, waardoor de toename van de getijslag minder werd.<ref>{{Citeer boek |titel=Verslag van de staatscommissie benoemd bij Koninklijk Besluit van 4 juli 1918 no. 30 met opdracht te onderzoeken in hoeverre, als gevolg van de afsluiting van de Zuiderzee, ingevolge de wet van 14 juni 1918 (Staatsblad no 354) te verwachten is, dat tijdens storm hoogere waterstanden, en een grootere golfoploop, dan thans het geval is, zullen voorkomen vóór de kust van het vaste land van Noord-Holland, Friesland en Groningen, alsmede vóór de daarvoor gelegen Noordzee-eilanden |achternaam=Lorentz |voornaam=Hendrik |url=http://resolver.tudelft.nl/uuid:f5a4fe20-b26a-4875-9f96-6be04ba16c59 |uitgever=Algemeene Landsdrukkerij |datum=1926}}</ref>

Naast de dijkdam zelf was er ook de nodige bouw van twee complexen van scheepvaartsluizen en uitwateringsluizen aan beide uiteinden van de dijkdam. Het complex in [[Den Oever (Noord-Holland)|Den Oever]] omvat de [[Stevinsluizen]] (vernoemd naar zoon van [[Simon Stevin]], [[Hendrik Stevin]], die als eerste plannen maakt tot afsluiting van de Zuiderzee) en drie series van vijf sluizen voor het lozen van het IJsselmeer in de Waddenzee; het andere complex in [[Kornwerderzand]] bestaat uit de [[Lorentzsluizen]] (vernoemd naar de natuurkundige) en twee series van vijf [[Spuisluis|uitwateringsluizen]], wat in totaal 25 uitwateringskolken oplevert. Het is noodzakelijk om regelmatig water uit het meer te lozen, omdat het voortdurend wordt gevoed door rivieren en beken (met name de IJssel) en polders die hun water afvoeren in het IJsselmeer.

De lagere waarde was gebaseerd op de veronderstelling dat [[golfgroei]] in het ondiepe gebied nabij de Friese kust zou worden verminderd. Het werd echter al in 1934 duidelijk dat deze veronderstelling onjuist was omdat de ondiepe zone niet breed genoeg was om de golfhoogte voldoende te doen verminderen. Om dit probleem aan te pakken werd een deel van het dijklichaamdamlichaam verwijderd en werd een berm op stormvloedniveau aangebracht, de berm verminderde de [[golfoploop]]. Ondanks deze aanpassingen bleek een storm uit 1937 dat ze onvoldoende waren, wat leidde tot een toename van de kruinhoogte tot 7,4 meter.<ref name=":0" />

De aanleg van de eigenlijke Afsluitdijk begon in januari 1927. Er werd gewerkt vanuit vier locaties: de beide oevers en de beide speciaal aangelegde [[werkeiland]]en [[Breezand (werkeiland)|Breezand]] en Kornwerderzand. Bij de aanleg van de 32 kilometer lange dijkdam werd voor het eerst [[keileem]] toegepast, dat taaier was gebleken dan zand of klei. Dit materiaal is in Noord-Nederland ruim voorhanden. Het werd hier afgezet tijdens de [[Saalien|Saale-ijstijd]] en kon in de nabijheid van de aan te leggen dijkdam eenvoudig worden opgebaggerd. De dijkdam is gefundeerd op [[zinkstuk]]ken van gevlochten [[wilg]]entenen die werden afgezonken door er steenblokken op te deponeren.

Het Rijk en de regio legden in 2011 in een schriftelijke overeenkomst een taakverdeling vast. Het Rijk zou zich gaan richten op de veiligheid van de dijkdam en de waterafvoer vanuit het IJsselmeer naar de Waddenzee. Hiervoor werd ongeveer achthonderd miljoen euro uitgetrokken. De regio zou er zorg voor dragen dat de dijkdam breder zou worden ontwikkeld op het gebied van economie, natuur en energie. Financiering daarvan zou door de regio geregeld worden. Staatssecretaris Atsma zegde in december 2011 twintig miljoen euro toe voor de uitvoering van die regionale plannen.<ref>[https://web.archive.org/web/20141204045713/http://www.deafsluitdijk.nl/samenwerking/rijk-regio/ Rijk & Regio], deafsluitdijk.nl</ref>

De werkzaamheden begonnen in april 2019 en hadden in mei 2022 moeten zijn afgerond. Het project bestaat uit het versterken van het dijklichaamdamlichaam en de schut- en spuisluizen (waterveiligheid), het vergroten van de capaciteit om water af te voeren van het IJsselmeer naar de Waddenzee (waterbeheer) en het verbeteren en onderhouden van rijksweg A7(wegverkeer). Op initiatief van regionaal samenwerkingsverband De Nieuwe Afsluitdijk worden extra werkzaamheden meegenomen op het gebied van natuur en recreatie en toerisme.

=== Versterken van het dijklichaamdamlichaam ===

De Afsluitdijk wordt versterkt zodat hij tot ten minste 2050 weer bestand moet zijn tegen extreme weersomstandigheden. Als onderdeel van deze versterking wordt de dijkdam aan de Waddenzeezijde zo'n twee meter hoger en voorzien van een nieuwe bekleding en een aangepast profiel. In de nieuwe bekleding worden, zowel op het boven- als het ondertalud, innovaties toegepast. Over het bestaande basalt wordt een nieuwe bekleding aangelegd die bestaat uit zogenaamde Levvel-blocs. De blocs zijn afgeleid van het al eerder door de [[Koninklijke BAM Groep|BAM]] ontwikkelde [[Xbloc]] en hebben de naam [[Xbloc#XblocPlus|XblocPlus]] gekregen, alhoewel ze voor dit werk naar de uitvoerende joint- venture Levvel-blocs genoemd worden. Deze innovatieve blokken wegen 6.500 kg per stuk en hebben een golfremmende werking. Aan de Waddenzeezijde worden 75.000 van deze speciaal voor de Afsluitdijk ontwikkelde blocs over het bestaande basalt geplaatst. De blocs zijn vooraf op een schaal van 1:3 getest in de Deltagoot van [[Deltares]], een onafhankelijk kennisinstituut op het gebied van waterbouw. Op het boventalud van de dijkdam wordt steenbekleding aangebracht. Bij extreme weersomstandigheden kan met deze maatregelen meer dan gemiddeld water over de Afsluitdijk slaan, zonder dat de dijkdam daaronder bezwijkt. Deze overslagbestendigheid kan in de toekomst nog verder worden uitgebreid.

Nabij de Vlieter, waar de dijkdam werd gesloten, staat het [[Vlietermonument]] in de vorm van een [[uitkijktoren]], ontworpen door architect [[Willem Dudok]].

Door de verdubbeling van de weg kwam Lely in de middenberm te staan. In februari 2004 haalde Rijkswaterstaat het beeld van de [[sokkel (beeld)|sokkel]]. Op 9 mei 2007 werd het standbeeld herplaatst in de nabijheid van het Vlietermonument. De officiële onthulling, ter gelegenheid van het 75-jarige bestaan van de dijkdam, werd op 24 mei 2007 verricht door kroonprins [[Willem-Alexander der Nederlanden]]. In de tussenliggende tijd werd van het beeld een [[afgietsel]] gemaakt. Dit werd in [[Lelystad]] geplaatst op [[Zuil van Lely|de zuil van Lely]].

Het was de bedoeling, dat na voltooiing van de dijkdam een [[spoorlijn]] Noord-Holland en Friesland zou verbinden: de [[Zuiderzeespoorweg]], van [[station Anna Paulowna|Anna Paulowna]] naar [[Station Harlingen|Harlingen]]. Daartoe werd al rekening gehouden bij de aanleg van de Amsteldiepdijk. De [[Geologie|geologische]] opbouw van Wieringen, als hooggelegen [[keileem]]bult, maakte het mogelijk om vlot in de lengterichting van het toenmalige eiland een kaarsrecht tracé voor de spoorlijn af te graven. Dit gebeurde tot op het niveau van de beide afsluitdijken. De uitgegraven keileem werd gebruikt voor de aanleg van de Amsteldiepdijk.

* Het dijklichaamdamlichaam van de Afsluitdijk is 32&nbsp;km lang, gemeten van kust tot kust, en ongeveer 90 meter breed. De verkeersweg over de Afsluitdijk is 32 kilometer lang, gemeten tussen de afslagen Den Oever en [[Zurich (Nederland)|Zurich]]. De aansluitende, binnendijks op beide oevers gelegen grondlichamen werden tegelijk met het buitendijkse gedeelte aangelegd. Daardoor wordt de lengte van de Afsluitdijk vaak opgegeven als 32 kilometer, hoewel het waterkerende gedeelte ''slechts'' 30 kilometer lang is.

* Over de dijkdam loopt de Europese wandelroute [[Wandelroute E9|E9]], dat is het [[Noordzeepad]] of North Sea Trail. De E9 loopt langs de kust van [[Portugal]] naar de [[Baltische staten]].

* Nog voordat de dijkdam definitief gedicht was, kwam op Kornwerderzand de eerste mens op de drooggelegde Zuiderzeebodem ter wereld. Deze op 14 augustus 1928 geboren Petronella Maartha Bakker was de dochter van Jan W. Bakker en Petronella Maartha Gillhaus. De ouders wilden haar vanwege deze bijzondere gelegenheid eigenlijk Kornwerdina noemen. Dit werd echter geweigerd door een ambtenaar van de burgerlijke stand van de gemeente [[Wonseradeel]].<ref>[https://www.dekrantvantoen.nl/vw/article.do?id=LC-19671021-15003 ''"Kornwerdina"? Nee, zei de ambtenaar''], ''[[Leeuwarder Courant]]'', 21 oktober 1967</ref>