Maan: verschil tussen versies

| periode = Baan rond de Aardeaarde:<br />27,3217 dagen<br />([[siderische maand]])<br />Tijd tussen 2 volle manen:<br />29,5306 dagen<br />([[synodische maand]])

[[Bestand:Moon Farside LRO.jpg|thumb|Achterkant van de Maanmaan (foto van [[Lunar Reconnaissance Orbiter]]]]

De '''Maanmaan''' is de enige [[Natuurlijke maan|natuurlijke satelliet]] van de [[Aardeaarde (planeet)|Aardeaarde]] en is [[Lijst van natuurlijke manen|een van de vijf grootste manen]] van het [[zonnestelsel]]. Ze wordt soms aangeduid met haar [[Latijn]]se naam ''Luna''.

De meeste manen in het [[zonnestelsel]] zijn erg klein, maar er zijn enkele grote, planeetachtige manen. Onze maan hoort daar ook bij. Hoewel er manen in het zonnestelsel zijn die nog groter zijn dan onze maan (te weten [[Ganymedes (maan)|Ganymedes]], [[Titan (maan)|Titan]], [[Callisto (maan)|Callisto]] en [[Io (maan)|Io]]), worden de Aardeaarde en de Maanmaan wel als ''[[dubbelplaneet]]'' aangeduid, omdat de Maanmaan in vergelijking met de Aardeaarde niet zeer klein is: de massa van de Maanmaan is 1/81 van die van de Aardeaarde. Het [[Massamiddelpunt|gemeenschappelijk zwaartepunt]] waar Aardede aarde en Maande maan omheen draaien, ligt echter nog binnen de Aardeaarde. Alleen bij de [[dwergplaneet]] [[Pluto (dwergplaneet)|Pluto]] en zijn maan [[Charon (maan)|Charon]] is de maan naar verhouding nóg groter, namelijk 1/8 van de planeetmassa, en ligt het gemeenschappelijk zwaartepunt buiten Pluto.

=== Afstand tot de Aardeaarde ===

Doordat de Maanmaan een [[elliptische baan]] om de Aardeaarde aflegt, varieert de afstand tussen Maande maan en Aardede aarde. Het punt waar de Maanmaan het verst van de Aardeaarde afstaat heet ''[[apogeum]]'' (afstand Maan–Aardemaan–aarde 405.500&nbsp;km) en het punt waar de Maanmaan het dichtst bij de Aardeaarde staat heet ''[[perigeum]]'' (afstand 363.345&nbsp;km). Het gemiddelde is 384.450&nbsp;km. Indien het volle maan is tijdens het perigeum (zoals op 23 juni 2013) wordt dit ook wel [[supermaan]] genoemd.<ref>[https://web.archive.org/web/20131112090529/http://meteozuidwest.weebly.com/23-juni-2013.html Supermaan op 23/06/2013]</ref> In de loop van de tijd is door de [[seculiere versnelling van de maan|seculiere versnelling]] de afstand tussen de maan en de aarde steeds groter geworden. Momenteel is de jaarlijkse toename 3,8 centimeter per jaar.<ref>http://hemel.waarnemen.com/FAQ/Maan/013.html</ref>

[[Afbeelding:Moon-Earth distance, Moon phases.gif|thumb|550px|center|Afstand van de Maanmaan tot de Aardeaarde in 2014. [[Schijngestalten]] (Moon phases):<br />0 (1)—[[nieuwe maan]], 0.25—eerste kwartier, 0.5—[[Volle maan (astronomie)|volle maan]], 0.75—laatste kwartier]]

De Maanmaan vertoont ''[[schijngestalten]]'' doordat gewoonlijk slechts een gedeelte van het vanaf de aarde zichtbare maanoppervlak door de Zon wordt verlicht. Deze cyclus van de maan is sinds mensenheugenis gebruikt als middel om de tijdmeting aan te relateren.

Na ''[[nieuwe maan]]'' volgt ''wassende maan''. Die gaat via het ''[[eerste kwartier]]'' naar ''[[Volle maan (astronomie)|volle maan]]''. Daarna wordt het ''afnemende maan'' of ''krimpende maan'' die via ''[[laatste kwartier]]'' naar opnieuw ''nieuwe maan'' gaat. Tijdens nieuwe maan, als de Maanmaan en de Zonzon, vanaf de aarde gezien, samenkomen (in [[Conjunctie (astronomie)|conjunctie]] staan), is de naar de aarde gekeerde helft donker. De volgende avonden staat bij [[zonsondergang]] een smalle maansikkel aan de westelijke hemel. Na iets meer dan een week is de boogafstand ([[elongatie (astronomie)|elongatie]], de hoek tussen de lijnen Aardeaarde-Zonzon en Aardeaarde-Maanmaan) tot de Zonzon toegenomen tot 90[[booggraad|°]], en is de sikkel een halve cirkel geworden (eerste kwartier). Weer ruim een week later is zij zover naar het oosten gelopen dat de Maanmaan bij zonsondergang opkomt en vol is geworden. Weer ruim een week later komt de Maanmaan pas omstreeks [[middernacht]] op en is nog maar voor de helft verlicht (laatste kwartier). Daarna komt zij steeds later op en neemt steeds meer af om ten slotte alleen nog aan de oostelijke [[Ochtend|morgenhemel]], vlak voor [[zonsopkomst]], als een smal sikkeltje zichtbaar te zijn. Deze totale cyclus duurt gemiddeld 29,530&nbsp;588 dagen.

[[Bestand:Moon phases 00.jpg|thumb|800px|center|De verschillende [[schijngestalten]] van de Maanmaan. De afbeeldingen onderaan tonen de maan zoals ze eruitziet vanaf het noordelijk halfrond. 1:&nbsp;nieuwe maan. 2:&nbsp;jonge maansikkel. 3:&nbsp;eerste kwartier. 4:&nbsp;wassende maan. 5:&nbsp;volle maan. 6:&nbsp;afnemende maan. 7:&nbsp;laatste kwartier. 8:&nbsp;asgrauwe maan. 9:&nbsp;nieuwe maan.]]

De grens tussen het verlichte en het onverlichte deel van de Maanmaan wordt ''terminator'' genoemd. Voor een waarnemer die zich op de Maanmaan op de terminator zou bevinden, staat de Zon op de horizon en gaat onder of komt op. De terminator beweegt zich langzaam over het maanoppervlak. De terminator heeft een onregelmatig verloop vanwege het bergachtige maanoppervlak. De schaduwen van heuvels en bergen zijn er lang, met als gevolg dat details van het maanoppervlak daar vanaf de aarde goed zichtbaar zijn; een gegeven waar de maanwaarnemers en maanfotografen onder de amateursterrenkundigen dankbaar gebruik van maken.

De 'perfect' volle maan is vanaf de Aarde niet te zien: er is dan een [[maansverduistering]], doordat Zonde zon, Aardede aarde en Maande maan precies op één lijn staan; de Maanmaan komt dan volledig in de schaduw van de Aardeaarde te staan. In het geval van nieuwe maan kan er op overeenkomstige wijze een [[zonsverduistering]] ontstaan. Dan werpt de Maanmaan haar schaduw op de Aardeaarde.

[[Bestand:Lunar libration with phase2.gif|thumb|De schijngestalten van de Maanmaan gedurende een maand. Ook zijn de effecten van [[libratie]] te zien en van de wisselende afstand van de Maanmaan tot de Aardeaarde.]]

Er bestaan allerlei opvattingen over een vermeend "[[maaneffect]]" van de verschillende schijngestalten op het leven op Aardeaarde, vooral bij mensen, maar een dergelijk verband is nog nooit wetenschappelijk aangetoond. Woorden als ''maanziekte'' en het Engelse ''lunatic'' (verbasterd tot ''loony'') houden verband met dit maaneffect.

Hoewel op geen enkel moment meer dan de helft van de Maanmaan te zien is, beslaat het totale zichtbare deel van de Maanmaan 59% van het maanoppervlak. Dat komt door echte of schijnbare schommelingen, waarvan er verschillende zijn, die [[libratie]]s genoemd worden.

De [[rotatieas]] van de Maanmaan is niet helemaal loodrecht op het [[baanvlak]], maar maakt een hoek van 6,687° met de normaal.<ref>[http://books.google.ca/books?id=S4xDhVCxAQIC&pg=PA184#v=onepage&q&f=true ''The Cambridge Guide to the Solar System'' (2011)]</ref> Anders gezegd, het equatorvlak van de Maanmaan maakt een hoek van 6,687° met het baanvlak. Gezien vanaf de Maanmaan staat de Aardeaarde daarom soms ten noorden en soms ten zuiden van de evenaar van de Maanmaan. Vanaf de Aardeaarde is daardoor beurtelings iets meer van de noordpool van de maan of iets meer van de zuidpool van de maan te zien, en ziet men een beetje over de [[Geografische pool|polen]] van de Maanmaan heen. Dit is de verticale libratie of het ''jaknikken'' van de Maanmaan.

De baan van de Maanmaan is een [[Ellips (wiskunde)|ellips]] en de rotatie is eenparig. Daardoor beweegt de Maanmaan, gezien vanaf de Aardeaarde, ook een beetje heen en weer en zien we soms wat meer aan de oostkant en soms aan de westkant. Dit is het ''neeschudden'' van de Maanmaan.

Vanaf verschillende punten op Aardeaarde zien we de Maanmaan uit een andere hoek. Dat betekent dat een waarnemer in de loop van de nacht, terwijl de Aardeaarde draait, eerst tegen de westkant en later tegen de oostkant van de Maanmaan kijkt.

Een '''[[siderische maand]]''' is de periode waarin de Maanmaan een ronde om de Aardeaarde draait ten opzichte van (een vast punt aan) de sterrenhemel. Dit duurt 27,321&nbsp;661 dagen. Het is tevens de siderische omwentelingstijd van de Maanmaan om haar eigen as, als gevolg van de verderop genoemde synchronisatie.

De Maanmaan is, samen met de [[Zonzon]] en in combinatie met de [[Rotatie (natuurkunde)|rotatie]] en het [[getijdenveld]] van de [[Aardeaarde (planeet)|Aardeaarde]], verantwoordelijk voor de [[Getijde (waterbeweging)|getijden]] op de Aardeaarde. De getijdenwerking vervormt de aarde, wat [[wrijving]] veroorzaakt en er daarmee voor zorgt dat de draaisnelheid van de Aardeaarde langzaam afneemt; per eeuw neemt de gemiddelde daglengte met ruim 1,5 [[milliseconde]] toe.<ref>Alexander, M.E. (1973), [http://adsabs.harvard.edu/abs/1973Ap&SS..23..459A The Weak Friction Approximation and Tidal Evolution in Close Binary Systems]. Astrophysics and Space Science, Volume 23, Issue 2, pp. 459-510.</ref> Om deze reden is in 1972 de [[schrikkelseconde]] ingevoerd. Zonder de getijdenwerking zou de Aardeaarde op dit moment sneller om haar as gedraaid hebben.

De Aardeaarde veroorzaakt ook getijdenwerking op de Maanmaan. Door de ruim 80 keer zo grote massa van de aarde is het effect op de maan veel groter dan omgekeerd. De draaisnelheid van de Maanmaan is hierdoor al zo sterk afgenomen dat ze ten opzichte van de aarde niet meer om haar as draait. Een volledige rotatie om haar eigen as duurt dus precies even lang als een complete omwenteling om de Aardeaarde, een bij meer manen voorkomend fenomeen dat [[synchrone rotatie]] wordt genoemd. Praktisch betekent dit dat de Maanmaan steeds met dezelfde kant naar de Aardeaarde gekeerd is. Daarom spreekt men van de ''[[Voorkant van de maan|voorkant]]'', het vanaf de Aardeaarde zichtbare deel van het maanoppervlak, en de ''[[Achterkant van de maan|achterkant]]'', het onzichtbare deel van de Maanmaan. Voordat de Russische [[ruimtesonde]] ''[[Loena 3]]'' in 1959 een kijkje aan de achterkant had genomen, was dan ook nog niet bekend hoe de achterkant van de Maanmaan eruitzag.

Elders in het heelal wordt synchrone rotatie ook aangetroffen, bijvoorbeeld (wederzijds) tussen [[Pluto (dwergplaneet)|Pluto]] en zijn maan [[Charon (maan)|Charon]]. In theorie zou ook de Aardeaarde zich uiteindelijk voortdurend met dezelfde zijde naar de Maanmaan keren. De duur van dit proces is naar schatting echter ongeveer 50 miljard jaar, en tegen die tijd zal de Zon volgens de huidige inzichten al lang opgezwollen zijn tot een [[rode reus]], die de Aardeaarde vrijwel of helemaal zal verzwelgen.

De snijlijn van die twee vlakken (dus de verbindingslijn van de twee knopen) blijft niet vast georiënteerd in de ruimte, maar draait langzaam in de tegenovergestelde richting van de bewegingen van de aarde en de maan zelf, met een periode van ongeveer 18,6 jaar (6793,48 dagen gerekend ten opzichte van de sterren, of 6798,38 dagen ten opzichte van het [[lentepunt]]).<ref name="morsels">Jean Meeus, "Mathematical Astronomy Morsels," Willmann-Bell 1997.</ref>

[[Bestand:Lagrange points.jpg|thumb|[[Lagrangepunt]]en binnen de [[gravitatiepotentiaal]] van het Aardeaarde-Zonzon-systeem]]

Vanuit een [[heliocentrisch]] standpunt bezien bewegen de Aardeaarde en de Maanmaan zich als een [[dubbelplaneet]] in een [[Baan (hemellichaam)|baan]] rond de Zon. De [[Invloedssfeer van een hemellichaam|invloedssfeer van de Aardeaarde]] strekt zich uit tot een afstand van 925&nbsp;000&nbsp;[[Kilometer|km]] rond haar [[massamiddelpunt]] zodat de gemiddelde straal van de baan van de Maanmaan, met minder dan 385&nbsp;000&nbsp;km, daar ruim binnen valt. Daarom beschouwen [[astronomen]] de baanbeweging van de Maanmaan als een [[precessie|precederende]], [[elliptische baan]]beweging rond de positie van de Aardeaarde. De baan van de Maanmaan kan op tijdschalen variërend van enkele jaren tot honderden of duizenden jaren, nauwkeurig berekend worden met behulp van de [[wetten van Kepler]].

Het verschil in massa tussen Aardede aarde en Maande maan is zo groot dat het massamiddelpunt van de dubbelplaneet ruimschoots onder het Aardoppervlak ligt. De berekening van de baan over een [[Geologische tijdschaal van de Maanmaan|geologische tijdschaal]] is een complex [[drielichamenprobleem]] waarin behalve de invloed van de Zon en de Aardeaarde, ook de invloed van andere planeten meegenomen moet worden. De invloed van [[Jupiter (planeet)|Jupiter]] en andere planeten kan eventueel als [[Storingsrekening|storing]] aan een gedetailleerde baanberekening toegevoegd worden.

De baanbeweging en het [[impulsmoment]] van de Maanmaan worden beïnvloed door twee getijdenvelden; die van de Aardeaarde en die van de Zon. De invloed die de getijdenkrachten van de Aardeaarde op de bewegingen van de Maanmaan uitoefenen is zeer groot in vergelijking met de invloed van het getijdenveld van de Zon. Bovendien is de invloed van het getijdenveld van de Maanmaan op de [[Getijde (waterbeweging)|getijden]] en de [[getijgolf|getijgolven]] in de [[oceanen]] op Aardede aarde ruim twee maal zo groot als de invloed van het getijdenveld van de Zonzon. Daarom behandelen [[astrofysicus|astrofysici]] het Aardeaarde-Maanmaan-systeem als een dubbelplaneet die beweegt in het gravitatieveld van de Zonzon.

De invloed van het getijdenveld van de Zon in onze omgeving is relatief klein doordat de afstand van de Zon tot onze dubbelplaneet ongeveer 390 maal zo groot is als de afstand tussen de Aardeaarde en de Maanmaan. De statische getijdenkrachten die door een getijdenveld op een hemellichaam uitgeoefend worden zijn afhankelijk van de [[Dichtheid (natuurkunde)|dichtheidsverdeling]] en de [[Elasticiteit (materiaalkunde)|elasticiteit]] van het hemellichaam. De getijdenwrijving in een roterend hemellichaam hangt af van de dynamische [[deformatie|vervormbaarheid]] van het roterende hemellichaam. Het [[Vermogen (natuurkunde)|vermogen]] dat door de getijdenwrijving aan een systeem onttrokken wordt hangt onder meer af van het [[impulsmoment]], dat wil zeggen van het [[traagheidsmoment]] en de [[hoeksnelheid]], van het roterende hemellichaam.

[[Terrestrische planeet|Terrestrisch]]e [[hemellichamen]] worden in de [[astrofysica]], [[geofysica]] en [[geodesie]] meestal voorgesteld als roterende druppels van viskeuze [[vloeistof]]fen die zich in een [[hydrostatisch evenwicht]] met het gravitatieveld bevinden. De massa, [[viscositeit]] ''η'' en [[Dichtheid (natuurkunde)|dichtheid]] ''ρ'' van de vloeistof bepalen in het druppelmodel de eigenschappen van een hemellichaam. Een druppel van een viskeuze vloeistof wordt in een getijdenveld vervormd zodat de bolsymmetrie van de druppel verloren gaat. De Aardeaarde wordt in het vloeistofmodel van de dubbelplaneet beschreven als een grote, zware kern met een hoge dichtheid en viscositeit met een dun vloeistoflaagje aan het oppervlak, met een lage dichtheid en lage viscositeit, als model voor het oceaanwater. De parameters in het druppelmodel worden zo gekozen dat de eigenschappen van het druppelmodel het best overeenkomen met de waarden voor het [[traagheidsmoment van de Aardeaarde]].

Gewoonlijk leveren wrijvingskrachten in alle bewegende onderdelen van een mechanisch systeem een vertraging en een verlaging van de potentiële energie op. Maar in het geval van het Aardeaarde-Maanmaan-systeem wordt de Maanmaan dankzij de getijdenwrijving op de Aardeaarde, versneld en naar een hoger niveau in de [[gravitatiepotentiaal]] van de Aardeaarde getild. Doordat de [[getijgolf|getijgolven]] in de [[oceanen]] meer dan een halve periode [[Fase (golf)|uit fase]] lopen met het getijdenveld van de Maanmaan, treedt deze bijzondere, [[seculiere variatie|seculiere]] [[getijdenversnelling]] van de Maanmaan op.

Het getijdenveld van de Aardeaarde is rond het massamiddelpunt van de Maanmaan 178 maal zo sterk als het getijdenveld van de Zon:

:<math>\frac{|T_{\rm Aardeaarde-Maanmaan}|}{|T_{\rm Zonzon-Maanmaan}|} = \left( \frac{M_{\rm Aardeaarde}}{M_{\rm Zonzon}} \right) \times \left( \frac{R_{\rm Zonzon-Maanmaan}}{R_{\rm Aardeaarde-Maanmaan}} \right)^3 \approx 178.</math>

Volgens de [[grote inslaghypothese]] draaide de Maanmaan ruim vier miljard jaar geleden, aan het begin van het [[Prenectarium]], in een veel lagere baan rond de Aardeaarde. Daardoor was het Aardse getijdenveld op de Maanmaan veel sterker dan tegenwoordig zodat de sterkteverhouding in het geologische verleden, nog veel hoger lag dan de 178 van tegenwoordig. Daarom kan de invloed van het getijdenveld van de Zon op de beweging van de Maanmaan meestal verwaarloosd worden.

De getijdenvelden van de Aardeaarde en de Maanmaan verhouden zich onderling als hun massa's:

:<math>\frac{|T_{\rm Aardeaarde-Maanmaan}|}{|T_{\rm Maanmaan-Aardeaarde}|} = \left( \frac{M_{\rm Aardeaarde}}{M_{\rm Maanmaan}} \right) \approx 81</math>

zodat de getijdenkracht van de relatief zware Aardeaarde de relatief lichte Maanmaan sterk beïnvloedt.

In terrestrische hemellichamen is de kern relatief rijk aan [[IJzer (element)|ijzer]] en [[nikkel]] en bestaan de binnen- en buitenmantels uit [[ultramafisch]]e en [[felsisch]]e [[Basalt (gesteente)|basalten]] die naar de korst toe steeds meer [[magnesium]] en [[calcium]] bevatten. De korst bestaat voor een relatief groot deel uit [[carbonaten]]. Doordat de dichtheidsverdeling van de verschillende gesteenten in een hemellichaam niet homogeen is, waarbij de kern de hoogste dichtheid heeft en de binnen-, buitenmantels en de korst lagere dichtheden hebben, wijkt de waarde van de constante ''C'' iets naar beneden af. Voor de Maanmaan is ''C'' = 0,3929 ± 0,0009 en de hoeksnelheid is ''ω'' = 2 π / ''[[Omlooptijd (astronomie)|t]]'' = 2,662×10⁻⁶&nbsp;rad/s.<ref>{{cite journal|last1=Williams|first1=James G.|last2=Newhall|first2=XX|last3=Dickey|first3=Jean O.|title=Lunar moments, tides, orientation, and coordinate frames|journal=Planetary and Space Science|volume= 44|issue=10|date= 1996|pages= 1077–1080|issn= 0032-0633|doi= 10.1016/0032-0633(95)00154-9|bibcode = 1996P&SS...44,1077W }}</ref>

De [[rotatieas]] van de maan staat loodrecht op het vlak waarin de dubbelplaneet roteert. De dichtheidsverdelingen in een terrestrisch hemellichaam zijn nooit perfect bolsymmetrisch en omloopbanen zijn altijd enigszins elliptisch, zodat er praktisch altijd een koppel op het hemellichaam werkt. Hierdoor treden bij de Maanmaan slingeringen (of fysieke [[Libratie|libraties]]) op van maximaal 0,04 graden.

In eenvoudige druppelmodellen wordt de Maanmaan voorgesteld als een druppel viskeuze vloeistof die bedekt is met een [[Brosheid|brosse]] korst. Doordat het [[traagheidsmoment]] van de Maanmaan veel kleiner is dan het traagheidsmoment van de Aardeaarde, heeft de Maanmaan door de sterke getijdenwrijving na verloop van tijd een [[synchrone rotatie]]beweging gekregen met een vaste oriëntatie en ten opzichte van de Aardeaarde. Door de [[Excentriciteit (astronomie)|excentriciteit]] van 0,0549 van de baanbeweging treden in de korst [[mechanische spanning]]en op die [[maanbeving]]en veroorzaken.

Gedurende de eerste 2,7 miljard jaar warmde de maanmantel op door de getijdenwrijving, waardoor er [[vulkanisme|vulkanische]] en [[seismische activiteit]] was. De vulkanische activiteit was aan het begin van het [[Eratosthenium]], 3,2 miljard jaar geleden, al sterk afgenomen. Sinds het begin van het [[Copernicum (tijdperk)|Copernicum]], ongeveer 1100 miljoen jaar geleden, is er waarschijnlijk geen vulkanische activiteit meer geweest. Astronomen gaan ervan uit dat alle vulkanen op de Maanmaan voorgoed zijn uitgedoofd.<ref>{{cite journal |authors= H. Hiesinger, J. W. Head, U. Wolf, R. Jaumanm, and G. Neukum |title= Ages and stratigraphy of mare basalts in Oceanus Procellarum, Mare Numbium, Mare Cognitum, and Mare Insularum |journal= J. Geophys. Res. |volume= 108 |page= 5065 |date= 2003 |doi= 10.1029/2002JE001985 |bibcode=2003JGRE..108,5065H}}</ref>

Het getijdenveld van de Maanmaan induceert samen met het getijdenveld van de Zon, [[getijgolf|getijgolven]] in de oceanen en [[drukgolven]] in de [[aardmantel]] en de [[aardkorst]]. De getijdenkracht van de Maanmaan rond het massamiddelpunt van de Aardeaarde is 2,2 maal zo groot als de getijdenkracht van de Zon:

:<math>\frac{|T_{\rm Maanmaan-Aardeaarde}|}{|T_{\rm Zonzon-Aardeaarde}|} = \left( \frac{M_{\rm Maanmaan}}{M_{\rm Zonzon}} \right) \times \left( \frac{R_{\rm Zonzon-Maanmaan}}{R_{\rm Aardeaarde-Maanmaan}} \right)^3 \approx 2,2</math>

Door de [[dissipatie]] van de rotatie-energie van de Aardeaarde via getijdenkrachten van Zonde zon en Maande maan, wordt haar [[rotatiesnelheid]] vertraagd. Daardoor neemt de gemiddelde [[daglengte]] toe, momenteel met ongeveer 1,7 [[milliseconde]] per eeuw. Door de dissipatie via getijdenwrijving verliest de Aardeaarde momenteel rotatie-energie met een snelheid van naar schatting 2,5&nbsp;[[Watt (eenheid)|terawatt]]. Daarvan stroomt ongeveer 2,4&nbsp;TW aan vermogen naar de oceanen en ongeveer 0,1&nbsp;TW naar de aardmantel en de aardkorst.<ref>{{cite journal | last1 = Munk | first1 = | year = 1997 | title = Once again: once again—tidal friction| url = http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0079661197000219 | journal = Progress in Oceanography | volume = 40 | issue = | pages = 7–35 | doi=10.1016/S0079-6611(97)00021-9 | bibcode=1997PrOce..40....7M}}</ref>

Als de [[behoudswet]]ten het toelaten dan kan de hoeksnelheid van de Aardeaarde afnemen tot ze dezelfde hoeksnelheid heeft als de Maanmaan, waarmee de dubbelplaneet in een energetisch minimum komt. Volgens berekeningen zou dat over vijftig miljard jaar zijn, maar het opzwellen van de Zon tot [[rode reus]] zal dit trage proces verstoren.

Het grootste deel van het maanoppervlak is bedekt met [[inslagkrater]]s. De meeste hiervan zijn gelegen in de zogenaamde hooglanden van de Maanmaan. Deze kraters stammen uit de tijd van het grote oerbombardement, waarin restanten van het ontstaan van het zonnestelsel op de planeten en hun manen terechtkwamen. Slechts een minderheid van de kraters, zoals [[Copernicus (krater)|Copernicus]] en [[Tycho (krater)|Tycho]], is van recentere datum. Het ontbreken van een [[Atmosfeer (astronomie)|atmosfeer]] op de Maanmaan laat toe dat de kraters na 4 miljard jaar er meestal nog 'vers' uitzien. Sommige kraters vertonen een [[Stralenkrans (astronomie)|stralenkrans]].

Enkele grotere (en vooral diepere) inslagstructuren zijn later tijdens een van de [[vulkanisch]]e perioden van de Maanmaan opgevuld geraakt, waardoor de donkere [[Mare (maanzee)|maria]] (enkelvoud: ''mare'') ontstonden. Dit zijn dus in feite enorme [[vulkanische vlakte]]n en geen zeeën zoals men vroeger dacht ('mare' = Latijn voor zee). Voorbeelden hiervan zijn [[Mare Imbrium]] en [[Mare Orientale]].

Ongeveer 17 percent van het maanoppervlak bestaat uit maria. Het overgrote deel hiervan bevindt zich aan de naar de aarde gerichte zijde ('voorkant') van de Maanmaan.<ref name="Murray">Bruce Murray, Michael C. Malin en Ronald Greeley, ''Earthlike Planets - Surfaces of Mercury, Venus, Earth, Moon, Mars'' W.H. Freeman and Company 1981.</ref> Het verschil kan verklaard worden door de dikteverschillen in de maankorst (60&nbsp;km aan de voorkant, 100&nbsp;km aan de achterkant) die op hun beurt veroorzaakt worden door de zwaartekracht van de aarde.<ref name="Dethier">Tony Dethier, ''De terrestrische planeten en de maan'' in: Tony Dethier (red.), ''Het zonnestelsel'', Standaard Uitgeverij 1992.</ref>

<!--De nevenstaande kleurenfoto van de Maanmaan werd genomen door het ruimtevaartuig [[Galileo (ruimtesonde)|Galileo]] om 18 uur 35 MET op 9 december 1990 op een afstand van ongeveer 560&nbsp;000 kilometer. De kleursamenstelling gebruikt zwart-witfoto's die genomen zijn met [[Violet|paarse]], [[rood (kleur)|rode]] en nabij-[[Infrarood|infrarode]] filters. De ronde Mare Oriëntale, 1000 kilometer in doorsnee, is vlak bij het midden; de voorkant van de Maanmaan is rechts, de achterkant links. Rechtsboven in de foto bevindt zich de grote, donkere [[Oceanus Procellarum]]; onder is de kleinere [[Mare Humorum]]. Deze, net als de donkere, kleine Mare Oriëntale, ontstond 3 miljard [[jaar]] geleden uit lava.-->

De [[NASA]] maakte op [[13 november]] [[2009]] bekend dat de satelliet [[Lunar Crater Observation and Sensing Satellite|LCROSS]] water op de Maanmaan ontdekt heeft.<ref>{{Citeer web |url=http://science.nasa.gov/headlines/y2009/13nov_lcrossresults.htm?list1298932 |titel=LCROSS Finds Water on the Moon |auteur=Toronto Star |taal=en |uitgever=[[NASA|Science@NASA]] |datum=2009-11-13 |bezochtdatum=14 november 2009}}</ref> Door de geplande neerstorting van LCROSS op het maanoppervlak kwam een hele stofwolk vrij. Deze werd nauwkeurig geanalyseerd en er bleek meer dan 100 liter water (ijs) in te zitten. Men schat de hoeveelheid water op de maan op ongeveer 1 liter per kubieke meter maangrond en -stof.<ref>{{nl}} [http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/buitenland/1.604027 Water op de maan gevonden], [[deredactie.be]], 24 september 2009</ref>

[[Bestand:MoonLP150Q grav 150.jpg|thumb|Kaart van de Maanmaan waarop afwijkingen in het gravitationele veld worden aangegeven]]

De gangbare theorie is dat de Maanmaan is ontstaan doordat de Aardeaarde botste met [[Theia (planeet)|Theia]], een planeet van ongeveer de grootte van [[Mars (planeet)|Mars]]. De impact zou dusdanige energie hebben opgewekt, dat door de hitte zowel de Aardeaarde als deze planeet bijna onmiddellijk in gesmolten toestand overgingen. Theia zou hierbij volledig vernietigd zijn en versmolten met de aardmaterie, waarvan een dikke brok vloeibare lava door de kinetische energie zou weggeslingerd zijn te midden van een spiraalstaart van dergelijke vloeibare massa (mogelijk is dit de oorsprong van de planetoïdengordel voorbij Mars). Die coagulerende enorme brok vloeibare materie trok samen als een gigantische druppel, die nog meer van de omringende spiraalmassa tot zich nam en geleidelijk stolde tot de vorm van de Maanmaan. Deze theorie vindt bevestiging in de samenstelling van de gesteenten op de Maanmaan, die ongeveer dezelfde is als die van de [[aardkorst]]. Volgens nader onderzoek aan isotopen in maangesteenten gebeurde dit 4,527 miljard jaar geleden, dus slechts dertig tot vijftig miljoen jaar na het ontstaan van het zonnestelsel, en nog lang voor er oceanen waren op Aardede aarde. Men beschikt over maangesteenten door de bemande Amerikaanse [[Apollo 11]], [[Apollo 12|12]], [[Apollo 14|14]], [[Apollo 15|15]], [[Apollo 16|16]] en [[Apollo 17|17]]; door de onbemande Russische [[Loena 16]], [[Loena 20|20]] en [[Loena 24|24]], en door van de Maanmaan afkomstige [[meteoriet]]en die gevonden zijn op [[Antarctica]].

== Ruimtevaart naar de Maanmaan ==

[[Bestand:A11v 1094228.ogv|frame|right|[[Buzz Aldrin]] uit de [[Apollo 11]] zet voet op de Maanmaan]]

{{Zie ook|Zie ook: [[Lijst van ruimtevluchten naar de Maanmaan]]}}

* De [[Loena 2]] was op [[2 januari]] [[1959]] het eerste [[onbemande ruimtevaart|onbemande]] toestel dat insloeg op de Maanmaan.

* [[Loena 3]] maakte in 1959 de eerste foto's van de achterkant van de Maanmaan.

* [[Loena 9]] maakte in februari [[1966]] de eerste zachte landing op de Maanmaan bij krater [[Cavelerius]] in [[Oceanus Procellarum]].

* [[Loena 10]] werd de eerste kunstmatige satelliet van de Maanmaan in april 1966.

* [[Loena 13]] voerde een zachte landing uit op de Maanmaan.

* [[Loena 17]] nam in november [[1970]] naar [[Mare Imbrium]] een maankarretje mee, de ''[[Loenochod]]'', dat bestuurbaar was vanaf de Aardeaarde en een televisiecamera meevoerde. Loenochod legde 10,5&nbsp;km af en stuurde 20&nbsp;000 foto's naar de Aardeaarde.

* Op 21 juli 1964 stuurde [[Ranger 7]] foto's met details tot 1 m groot van een gebied bij krater [[Fra Mauro (inslagkrater)|Fra Mauro]] naar de Aardeaarde, voor zijn geplande inslag.

Het [[Surveyor-programma]] bestond uit [[Surveyor 1]] tot en met [[Surveyor 7|7]], sondes die op de Maanmaan moesten landen tussen 1966 en 1968 (5 waren geslaagd) om onderzoek te doen naar de bodem op diverse plaatsen op de Maanmaan. Surveyor 7 landde in de buurt van de krater [[Tycho (inslagkrater)|Tycho]].

Het [[Lunar Orbiterprogramma]] bracht vijf satellieten ([[Lunar Orbiter 1]], [[Lunar Orbiter 2|2]], [[Lunar Orbiter 3|3]], [[Lunar Orbiter 4|4]] en [[Lunar Orbiter 5|5]]) de ruimte in. Zij brachten tussen augustus 1966 en eind 1967 de Maanmaan gedetailleerd in kaart op zoek naar landingsplaatsen voor de bemande maanlandingen van het [[Apollo-project]].

===== Terug naar de Maanmaan =====

* Na bijna 20 jaar keerden de Amerikanen terug naar de omgeving van de Maanmaan met de Maansatellietmaansatelliet [[Clementine (satelliet)|Clementine]], die tussen februari en maart 1994 meer dan twee miljoen foto's maakte van het Maanoppervlakmaanoppervlak. [[Laser (licht)|Laser]]-[[altimetrie]] van Clementine wees uit, dat de Maanmaan hoogteverschillen tot 16&nbsp;km had.

* In maart [[1998]] beweerde [[NASA]] dat de [[Lunar Prospector]], weer een maansatelliet, water had gevonden bij beide polen van de Maanmaan. Aan het eind van de missie viel de Lunar Prospector gepland te pletter bij de Zuidpool, in de vergeefse hoop om sporen van water te kunnen waarnemen in de pluim van de inslag.

De [[SMART-1|Smart-1]] van [[Europese Ruimtevaartorganisatie|ESA]] werd gelanceerd in september [[2003]] en functioneerde tot 2006, toen hij gepland op de Maanmaan te pletter sloeg.

* Op 24 januari 1990 lanceerde de Japanse ruimtevaartorganisatie [[JAXA]] de maansonde [[Hiten]], die via een speciale route bij de Maanmaan kwam.

* Het [[Lunar-A]]-project werd niet uitgevoerd, maar op 14 september [[2007]] werd de [[SELENE|Kaguya]] gelanceerd, ook bekend als Selene. Het project kostte 55 miljard [[yen]] inclusief [[H-2A]]-raket en was daarmee het duurste Maanprojectmaanproject sinds Apollo. Het doel was gegevens over de geologische evolutie en oorsprong van de Maanmaan te verzamelen. Op 4 oktober 2007 kwam Selene in een baan om de Maanmaan.<ref>[http://www.japancorp.net/Article.Asp?Art_ID=15429 Japancorp.net, Japan Successfully Launches Lunar Explorer "Kaguya"]</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/6994272.stm BBC NEWS, Japan launches first lunar probe]</ref>

De [[China National Space Administration]] (CNSA) lanceerde zijn eerste maanverkenner [[Chang'e-1]] op 24 oktober 2007. De [[Chang'e 3]] werd gelanceerd op 2 december 2013 en landde op 14 december 2013 om 14.12 ([[Midden-Europese Tijd|MET]]) op het Maanoppervlakmaanoppervlak. De [[Chang'e 4]] is op 7 december 2018 gelanceerd, en landde op [[3 januari]] 2019 op de achterkant van de maan in de von Kármánkrater.

India lanceerde in oktober [[2008]] de Maansatellietmaansatelliet [[Chandrayaan-1]]. India plant een onbemande missie naar de maan. In 2019 hoopt de ISRO de missie [[Chandrayaan-2]] te lanceren. Deze moet onderzoek doen met d.m.v. een orbiter, de maanlander Vikram en de rover Pragyan. Deze moet op de zuidpool van de maan landen en daar onderzoek doen naar de aanwezigheid van water.<ref>Volkskrant 15 juli 2019 [https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/krachtmeting-in-de-ruimte-supermacht-india-laat-zich-niet-weerhouden-door-afgeblazen-maanmissie/ Krachtmeting in de ruimte: ‘supermacht’ India laat zich niet weerhouden door afgeblazen maanmissie]</ref>

[[SpaceX]] heeft in februari 2019 met een [[Falcon 9]]-raket op vlucht [[Falcon 9#PSN-6/Beresheet, eerste vlucht naar de Maanmaan|PSN-6]] de Israëlische commerciële [[Beresjiet (maanlander)|Beresjiet]]-maanlander van het bedrijf SpaceIL in een baan om de Aardeaarde gebracht. Deze ging op eigen kracht op weg naar de Maanmaan maar de landing mislukte door motorpech.

Tussen juli 1969 en december 1972 heeft de [[National Aeronautics and Space Administration|NASA]] in het kader van [[Project Apollo]] zeven [[bemande ruimtevaart|bemande]] vluchten uitgevoerd met als doel mensen op de Maanmaan te brengen. Zes van deze vluchten waren succesvol en brachten ieder twee mensen op de Maanmaan. De derde vlucht, van [[Apollo 13]], werd door een ongeluk voortijdig afgebroken. De eerste vlucht die mensen op de maan zette, was de [[Apollo 11]] met als bemanning [[Neil Armstrong]], [[Buzz Aldrin]] en [[Michael Collins (astronaut)|Michael Collins]].

Twaalf mannen hebben om de maan gevlogen zonder voet op de maanbodem te zetten: [[Frank Borman]] (''Apollo'' 8), [[Jim Lovell]] (8&13), [[William Anders]] (8), [[Thomas Stafford (astronaut)|Thomas Stafford]] (10), [[Michael Collins (astronaut)|Michael Collins]] (11), [[Richard Gordon (ruimtevaarder)|Richard Gordon]] (12), [[Jack Swigert]] (13), [[Fred Haise]] (13), [[Stuart Roosa]] (14), Al Worden (15), [[Ken Mattingly]] (16), [[Ronald Evans]] (17). N.B.: Cernan en Young waren bemanning van ''Apollo'' 10 maar zetten voet op de Maanmaan met ''Apollo'' 16 en 17).

==== Kolonisatie van de Maanmaan ====

[[Bestand:Mooncolony.jpg|thumb|left|Kolonisatie van de Maanmaan]]

Toenmalig president [[George W. Bush]] maakte op 17 december 2005 in een persconferentie op het hoofdgebouw van de [[National Aeronautics and Space Administration|NASA]] grootse plannen bekend voor een permanent bewoonde [[maanbasis]]. De [[president]] van de [[Verenigde Staten]] zei uiterlijk in 2013 een bemand ruimtestation te willen hebben. Na voltooiing van het [[Internationaal ruimtestation ISS|ISS]] zouden de eerste mensen naar de Maanmaan moeten gaan om er een station te bouwen. De plannen van Bush werden echter weer door de regering van president [[Barack Obama]] die de focus op Mars wilde leggen in de ijskast gezet. De regering Trump wilde echter wel weer terug naar de Maanmaan.

Anno 2018 stonden twee bemande scheervluchten om de Maanmaan gepland. Exploration Mission 2 (inmiddels [[Artemis 2]] geheten), de eerste bemande vlucht van NASA’s [[Orion (ruimteschip)|Orion-capsule]] en het [[Space Launch System]] moet in 2023 plaatsvinden. [[SpaceX]] wil in datzelfde jaar met een [[Starship (SpaceX)|Starship]] een groep van zes tot acht kunstenaars onder leiding van miljardair Yusaku Maezawa langs de Maanmaan laten reizen tijdens een [[Ruimtetoerisme|toeristische ruimtevlucht]]. In een later stadium zou de BFR ook als maanlander kunnen functioneren. Daarnaast werkt ook [[Blue Origin]] aan een bemande maanlander genaamd ''Blue Moon''.

De astronauten van de Apollo-maanlandingen (1969-1972) vertelden dat de Maanmaan een specifieke geur afgeeft. Afgaande op de geur van het maanstof dat aan hun ruimtepakken bleef kleven, zou de Maanmaan naar buskruit ruiken. Dit maanstof kwam in aanraking met de zuurstof in de LEM en verspreidde aldus zijn typische geur in de cabine.

De Maanmaan staat vaak symbool voor het vrouwelijke. In Turkse volksverhalen echter is de Maanmaan mannelijk, de [[Padisha|padisjah]] (prins) van de [[fee]]ën; de Zon is zijn vrouw.

* [[Geologische tijdschaal van de Maanmaan]]

* [[Lijst van bergen op de Maanmaan]]

* [[Lijst van kraters op de Maanmaan]]

* [[Lijst van valleien op de Maanmaan]]

* [[Lijst van zeeën op de Maanmaan]]

* [http://hemel.waarnemen.com/applets/oponder.cgi?d=11&m=01&y=2009&b=Vandaag+ Opkomst- en ondergangstijden van de Zon, de planeten en de Maanmaan]

* [http://space.jaxa.jp/movie/20080411_kaguya_movie01_e.html Video van de opkomst van de Aardeaarde gezien vanuit een baan om de Maanmaan] <!-- http://wms.selene.jaxa.jp/data/en/hdtv/007/earth-rise.html PRESERVING THIS BROKEN LINK in case it's only temporarily broken (see TALK page) -- Paine Ellsworth -->door de camera van de JAXA (Japanse) satelliet [[SELENE|Kaguya (Selene)]]. See '''''[http://www.jaxa.jp/press/2008/04/20080411_kaguya_e.html press release]''''' (De Aardeaarde lijkt alleen maar op te komen ten gevolge van de baanbeweging van de satelliet: de Maanmaan houdt altijd zijn zelfde kant naar de Aardeaarde.)

* {{cite web | title = HMNAO's Moon Watch | year = 2005 | url = http://www.crescentmoonwatch.org/nextnewmoon.htm | accessdate = 2009-05-24}} Hiermee is het mogelijk om voor elke plaats op Aardede aarde op te zoeken wanneer de nieuwe maansikkel zichtbaar wordt. Website wordt gesteund door HM Nautical Almanac Office, een partner van [[United States Naval Observatory]] [http://www.crescentmoonwatch.org/ crescent moon watch]