Samengesteld blad

Zie Blad (doorverwijspagina) voor andere betekenissen van Blad.

Een samengesteld blad is een bladvorm waarbij er meer bladschijven zijn, die men blaadjes of deelblaadjes noemt. De onderdelen van het samengestelde blad zijn: de algemene bladsteel (petiolus communis), de rachis of hoofdnerf, de bladsteeltjes (petiolulus), de blaadjes (foliolum) en de stipellae (de zelden voorkomende steunblaadjes aan de voet van de bladsteeltjes van de blaadjes).

Typen samengesteld blad

Het samengestelde blad kan zijn: tweetallig (bifoliatum), drietallig (trifoliatum, ternatum), dubbeldrietallig (biternatum), handvormig (palmatum), geveerd of gevind (pinnatum), voetvormig (pedatum), of gemengd samengesteld (digitatopinnatum).

Bij het handvormig samengestelde blad is het aantal bladschijven van belang: drietallig (trifoliatum), vijftallig (quinquefoliatum), zeventallig (septemfoliatum), negentallig (novemfoliatum) of veeltallig (multifoliatum). Bij bladen met twee of drie blaadjes (zoals bij klaver of rupsklaver) is vaak niet uit te maken of het blad handvormig, dan wel geveerd is.

Bij het geveerde (gevinde) blad is ook het aantal bladschijven van belang: eentallig (unifoliatum), oneven geveerd (imparipinnatum), even geveerd (paripinnatum), afgebroken geveerd (interrupte pinnatum), dubbel geveerd (bipinnatum), anadroom of katadroom dubbel geveerd. De blaadjes kunnen afwisselend staan of tegenoverstaand.

Bij gesteelde blaadjes is de aanhechting aan de bladnerf soms voorzien van een meer of minder duidelijk scharnier. Bij Mimosa pudica zijn de bladen gevoelig voor aanraking en scharnieren de blaadjes in dat geval naar beneden.

De noordse streepvaren is gaffelvormig vertakt, met een herhaald in twee gelijke slippen verdeeld blad

De gecompliceerde bouw van de bladen van varens is soms maar moeilijk in dit schema te vangen. Dit geldt onder andere voor de gaffelvormig vertakte bladeren als voor de tot meervoudig veervormig vertakte bladeren. Vaak is niet goed te zien waar het om een blad gaat en waar om blaadjes. Om de bladvormen bij varens te kunnen duiden is de teloomtheorie beter geschikt.

Samengesteld blad
samengesteld blad	type	omschrijving	afbeelding
Algemeen	eentallig, unifoliatum	op een algemene bladsteel zitten slecht één al of niet gesteeld blaadje
	tweetallig, bifoliatum	op een algemene bladsteel zitten twee al of niet gesteelde blaadjes
	drietallig, trifoliatum, ternatum	op een algemene bladsteel zitten drie al of niet gesteelde blaadjes
	dubbeldrietallig, biternatum	op een algemene bladsteel zitten drie al of niet gesteelde, drietallige blaadjes
	handvormig, palmatum	blaadjes ontspringen vanuit een punt
	geveerd of gevind, pinnatum	de blaadjes staan langs een hoofdnerf
	voetvormig, pedatum	als handvormig met de zijlobben aan de basis samenkomend
	gemengd, digitatopinnatum
Handvormig	vijftallig, quinquefoliatum	op een algemene bladsteel zitten vijf al of niet gesteelde blaadjes
	zeventallig, septemfoliatum	op een algemene bladsteel zitten zeven al of niet gesteelde blaadjes
	negentallig, novemfoliatum	op een algemene bladsteel zitten negen al of niet gesteelde blaadjes
	veeltallig, multifoliatum	op een algemene bladsteel zitten een groot aantal al of niet gesteelde blaadjes
Geveerd ook: gevind	oneven geveerd, imparipinnatum	de blaadjes (die tegenoverstaand of afwisselend zijn) staan langs een hoofdnerf, met eindblaadje
	even geveerd, paripinnatum	de blaadjes staan langs een hoofdnerf, zonder eindblaadje
	afgebroken geveerd, interrupte pinnatum	tegenoverstaande grotere blaadjesparen wisselen af met ertussen liggende kleine blaadjesparen
	dubbel geveerd, bipinnatum	op een algemene, geveerde bladsteel zitten meerdere nog eens geveerde blaadjes
	anadroom dubbel geveerd
	katadroom dubbel geveerd

• Handvormig samengestelde bladen
• 
  Handvormig samengesteld 3-tallig blad bij aardbei
• 
  vijftallig blad van Vijfvingerkruid (Potentilla reptans)
• 
  Handvormig samengesteld blad van de paardenkastanje
• 
  De vaste lupine heeft handdelige bladeren met groot aantal blaadjes
• 
  Cardamine enneaphyllos heeft een negentallig blad

• Gemengd samengestelde bladen
• 
  Kruidje-roer-mij-niet, gemengd samengestelde bladeren zijn handdelig met geveerde blaadjes

• Geveerd (gevind) samengestelde bladen
• 
  Dubbelgeveerd blad van duizendblad
• 
  Drievoudig geveerd blad van Zomeradonis
• 
  geveerd blad van Zilverschoon (Potentilla anserina)
• 
  Robinia
  even geveerd
  de blaadjes staan langs een hoofdnerf, zonder eindblaadje
• 
  es
  oneven geveerd
  de blaadjes staan langs een hoofdnerf, met eindblaadje
• 
  Gewoon duizendblad
  dubbel geveerd
  de blaadjes zelf zijn weer geveerd
• 
  Aardappel
  afgebroken geveerd
  tussen de grotere blaadjesparen liggen kleinere blaadjesparen
• 
  Gewone agrimonie
  
  afgebroken geveerd

Bronnen, noten en/of referenties

Literatuur

• (nl) Kalkman, C. (1972) Mossen en vaatplanten. Bouw, levenscyclus en verwantschappen van de Cormophyta. Academische Paperback. A. Oosthoek's Uitgeversmaatschappij N.V., Utrecht
• (nl) Lanjouw, J. (1968) Compendium van de Pteridophyta en Spermatophyta (voortzetting van Pulles compendium). Academische Paperback. A. Oosthoek's Uitgeversmaatschappij N.V., Utrecht
• (en) Sporne, K.R. (1965) The Morphology of Gymnosperms. The structure and evolution of primitive seed-plants. Hutchinson University Library, London.
• (nl) Stoffers, A.L. red. (1982) Compendium van de Spermatophyta. Bohn, Scheltema & Holkema. Utrecht / Antwerpen