Medeklinker

Medeklinkers of consonanten zijn spraakklanken waarvan de uitspraak begint met niet geblokkeerde stemspleet. De spraaklucht gaat al dan niet door de stembanden trillen en moet gehinderd door andere spraakorganen de mond of neus verlaten. Bij de /p/ van aap verzamelt de lucht zich eerst voor de afgesloten lippen, en komt dan met een plofje naar buiten. Bij de /n/ van noot is de mondholte afgesloten en komt de lucht door de neus. Bij de /s/ van sap gaat de tong omhoog naar het verhemelte, waardoor de opening nauwer wordt en er een sisklank ontstaat.

De wijze waarop een medeklinker wordt gearticuleerd kan worden onderverdeeld in: plofklanken, wrijfklanken, neusklanken, vloeiklanken en glijklanken. Veertien van de in het Nederlands voorkomende medeklinkers vallen onder een van deze klanksoorten. Doordat de overige zes medeklinkers veelal voorkomen in woorden die een vreemde taal als herkomst kennen, worden deze medeklinkers tot meerdere klanksoorten gerekend.

De plof- en wrijfklanken worden verder onderverdeeld in stemloze en stemhebbende. Bij een stemloze medeklinker trilt de stemband niet mee, bij een stemhebbende wel. Het verschil is duidelijk hoorbaar tussen /p/ en /b/, /t/ en /d/, /s/ en /z/.

Plofklanken bewerken

Het Nederlands heeft vijf plofklanken: /p/ (p van pas), /t/ (t van tas), /k/ (k van kas), /b/ (b van bas) en /d/ (d van das). Deze klanken worden zo genoemd omdat bij het vormen ervan de lucht met een plofje uit de mond komt.

De vijf plofklanken:

stemloos			stemhebbend
/p/	/t/	/k/	/b/	/d/
pas	tas	kas	bas	das

De stemloze plofklanken /p/ en /t/ hebben respectievelijk de /b/ en de /d/ als stemhebbende tegenhangers. De stemhebbende tegenhanger van de /k/ is /g/ en is bekend in woorden als goal, en in inheemse woorden in combinatie met een andere stemhebbende medeklinker, zoals in bakboord en zakdoek; deze blijft dan echter als k geschreven.

Wrijfklanken bewerken

Het Nederlands heeft acht wrijfklanken: /f/ (f van laf) en /v/ (v van val), /s/ (s van las) en /z/ (z van zal), de /x/ (ch van lach), /ɣ/ (g van gal), de /ʃ/ (sj van sjaal) en /ʒ/ (j van journaal). Deze klanken worden zo genoemd omdat bij het vormen ervan een lichte wrijving ontstaat door een vernauwing in de mondholte.

de acht wrijfklanken:

stemloos				stemhebbend
/f/	/s/	/x/	/ʃ/	/v/	/z/	/ɣ/	/ʒ/
laf	las	lach	sjaal	val	zal	gal	journaal

De stemloze wrijfklanken /f/, /s/, /ʃ/ en /x/ hebben respectievelijk /v/, /z/, /ʒ/ en /ɣ/ als stemhebbende tegenhangers.

Tot de wrijfklanken wordt ook gerekend /ɦ/ (de h van haar). De wrijving is echter zo licht, dat de /ɦ/ ook wel ruisklank wordt genoemd. Deze stemhebbend ruisklank komt in het Nederlands alleen vóór klinkers voor.

Neusklanken bewerken

Er zijn in het Nederlands drie neusklanken: /m/ (m van mat), /n/ (n van nat) en /ŋ/ (ng van rang). Deze worden zo genoemd omdat bij het vormen ervan de lucht door de neus naar buiten komt.

de drie neusklanken:

labiaal	dentaal	gutturaal
/m/	/n/	/ŋ/
man	nam	rang

Vloeiklanken bewerken

Er zijn twee vloeiklanken in het Nederlands: de /l/ van lor en de /r/ van rol. Deze worden zo genoemd omdat bij het vormen ervan de lucht gelijkmatig langs de tong vloeit. Er zijn twee varianten van de r, nl. /r/ (rollende r, waarbij de tongpunt tegen de tanden of daarboven trilt) en de /ʀ/ (brouwende r, waarbij de huig tegen de achterkant van de tong trilt).

de twee vloeiklanken:

/l/	/r/ of /ʀ/
lor	rol

Glijklanken bewerken

Er zijn in het Nederlands twee glijklanken: /j/ (j van jaar) en /ʋ/ (w van waar).

De twee glijklanken:

/j/	/ʋ/
jaar	waar

Affricaten bewerken

Het Nederlands kent, voornamelijk in woorden van vreemde herkomst, vier zogenaamde affricaten of gemengde medeklinkers: de /ts/ van tsaar, de /dz/ van pizza, de /tʃ/ van tsjilpen en de /dʒ/ van gin.

de vier affricaten:

/ts/	/dz/	/tʃ/	/dʒ/
tsaar	pizza	tsjilpen	gin

Consonantenreductie bewerken

In sommige woorden vallen mettertijd medeklinkers weg. Dit heet consonantenreductie. Een voorbeeld hiervan is de d in veder, teder en weder. Deze is weggevallen zodat de woorden veer, teer en weer ontstonden. Dit verschijnsel komt vaak tot stand als het woorden gemakkelijker uit te spreken maakt en het komt in verschillende taalfamilies voor.

Bronnen, noten en/of referenties

De tekst hierboven op deze pagina is gebaseerd op Bijlage 1 van het Spellingbesluit, via de website van de Nederlandse overheid