Wikipedia

Lijst van kapitelen in het westwerk van de Sint-Servaasbasiliek

Wikimedia-lijst
Westwerkkapitelen Sint-Servaasbasiliek (Maastricht)
Blik op de westwerkgalerijen met vrijstaande zuil en kapiteel (links) en twee hoekzuilen en hoekkapitelen (2022)
Westwerkkapitelen getekend door Philippe van Gulpen in 1846 (CVDN 173, HCL)

Deze lijst van kapitelen in het westwerk van de Sint-Servaasbasiliek geeft een overzicht van alle 34 romaanse kapitelen in het interieur van het westwerk van de Sint-Servaasbasiliek in de Nederlandse stad Maastricht. De gebeeldhouwde figuratieve kapitelen met voorstellingen uit het dagelijks leven en soms moeilijk te interpreteren beelden uit de middeleeuwse denkwereld worden toegeschreven aan het zogenaamde Heimo-atelier, een Maaslands atelier van steenbeeldhouwers met Noord-Italiaanse wortels. Ze behoren tot de hoogtepunten van de Maaslandse beeldhouwkunst.

Kunsthistorische achtergrond bewerken

De romaanse bouwsculptuur van het westwerk van de Sint-Servaaskerk is ontstaan tussen circa 1140 en 1150. In deze periode maakte de kerk en het daaraan verbonden kapittel van Sint-Servaas een bloeitijd door. Verschillende Maastrichtse proosten stonden als kanselier van het Heilige Roomse Rijk nauw in contact met de Rooms-Duitse keizers. Onder proost Arnold van Wied (1138-1151) werden grote delen van de kerk vernieuwd en werd het westwerk voorzien van rijkversierde kapitelen, waarbij overeenkomsten zijn vastgesteld met de door Arnold en zijn zuster Hedwig gebouwde Sint-Clemenskerk in Schwarzrheindorf (bij Bonn) en de stiftskerk van Essen, tegenwoordig Dom van Essen.[1][2]

 
Maastrichtse operarii aan het werk (kapiteel 26)

De kunsthistorica Elizabeth den Hartog geldt als expert op het gebied van de Maaslandse sculptuur in het algemeen, en die te Maastricht in het bijzonder. In een reeks wetenschappelijke publicaties toonde zij aan dat een groot aantal twaalfde-eeuwse sculpturen in onder andere Maastricht, Luik, Hoei, Tongeren, Borgloon, Sint Odiliënberg, Rolduc, Aken-Burtscheid, Bonn, Essen, Eisenach en Utrecht nauw met elkaar verwant zijn en vervaardigd zijn door één of meerdere met elkaar verwante beeldhouwateliers, mogelijk uit Noord-Italië afkomstig. Tussen 1140 tot 1170 was een dergelijk atelier van 'steenmetsen' waarschijnlijk permanent in Maastricht gevestigd. Deze groep steenbeeldhouwers, die ook de Sint-Servaaskerk van beeldhouwwerk voorzag, wordt aangeduid als het Heimo-atelier, naar een kapiteel in de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek waarop deze naam voorkomt. Het atelier is waarschijnlijk ook afgebeeld op het operarii-kapiteel (nr. 26) in het westwerk van de Sint-Servaas.[3]

Nog steeds is van enkele voorstellingen de betekenis onduidelijk, maar Den Hartog slaagde erin om van de meeste kapitelen de filosofische achtergrond te achterhalen. Veel voorstellingen zijn geïnspireerd door middeleeuwse boeken als De mirabilibus mundi, het Liber floridus en bestiaria.[4] Het 'lezen' van de kapitelen vergt veel kennis van de twaalfde-eeuwse denkwereld, zoals die via de Parijse scholen verspreiding vond over de christelijke wereld. Voor het Maasland waren met name de geschriften van Wibald van Stavelot en de neo-Augustijnse leer van Hugo van Sint-Victor van grote invloed. In verschillende voorstellingen op de westwerkkapitelen is de invloed van Augustinus' De civitate Dei aanwijsbaar.[5]

Lijst van kapitelen bewerken

Onderstaand volgt een opsomming van kapitelen in de triomfboog en de westwerkgalerijen van de Sint-Servaasbasiliek. Het westwerk telt vier vierzijdige vrijstaande kapitelen, tien driezijdige wand- of halfkapitelen en twintig tweezijdige hoekkapitelen. De vier vrijstaande kapitelen van de voormalige westwerkarcade in de Keizerzaal worden apart beschreven.

Nummer Locatie Soort Afmetingen[6] Beschrijving[7] Afbeelding
1   hoekkapiteel b: 30,5-31 cm
h: 33,5-34 cm 		man op krukje die groente snijdt; figuur met kruik; figuur met plantstok die oogst en tegelijkertijd brood eet  
2   hoekkapiteel b: 30,5-34,5 cm
h: 35 cm 		vogels met stenen in hun klauwen die een man wegdragen  
3   wandkapiteel b: 31-47 cm
h: 36 cm 		werkers in een wijngaard  
4   vrijstaand kapiteel b: 54,5 cm
h: 43 cm 		oostzijde: Astomi; noordzijde: gebladerte; westzijde: twee vogels tegenover elkaar; zuidzijde: Terra die twee draken zoogt  
5   hoekkapiteel b: 30 cm
h: 34 cm 		Peridixion-boom tussen twee tweekoppige draken, waarvan de achterste kop in de drakenvleugel bijt  
6   hoekkapiteel b: 30,5 cm
h: 34 cm 		twee van elkaar afgewende struisvogels die in gebladerte achter zich bijten
7   hoekkapiteel b: 31-32,5 cm
h: 35 cm 		twee honden tegenover elkaar met hun nek samengebonden  
8   hoekkapiteel b: 31,5-32 cm
h: 33,5 cm 		zittende aap en blinde(?) man die hond vastgrijpen  
9   hoekkapiteel b: 35-36 cm
h: 38,5 cm 		rijen gebladerte afgewisseld met rijen palmetten  
10   hoekkapiteel b: 32,5 cm
h: 35 cm 		gebladerte  
11   wandkapiteel b: 32-56 cm
h: 42-42,5 cm 		woest uitziende viervoetigen die naar het omringende gebladerte bijten  
12   hoekkapiteel b: 32-35 cm
h: 39,5 cm 		twee draken met lange, bladachtige staarten die een hurkende figuur aanvallen  
13   hoekkapiteel b: 31-31,5 cm
h: 35 cm 		gebladerte  
14   vrijstaand kapiteel b: 54,5 cm
h: 43 cm 		oostzijde: hoefachtig dier met twee rompen en de kop van een ram; noordzijde: hurkende figuur gekleed in een rok; westzijde: twee vogels tegenover elkaar; zuidzijde: twee naakte figuren tussen gebladerte  
15   wandkapiteel b: 33-47 cm
h: 35 cm 		leeuwen die in ranken met druiventrossen bijten  
16   vrijstaand kapiteel b: 55,5-56 cm
h: 43 cm 		gebladerte ("arbor mala")  
17   wandkapiteel b: 31,5-47 cm
h: 35,5 cm 		vier draken met de koppen en staarten samengebonden  
18   wandkapiteel b: 34-56,5 cm
h: 41,5 cm 		vogels tussen gebladerte  
19   hoekkapiteel b: 33-33,5 cm
h: 35 cm 		aan elkaar geketende vogels  
20   hoekkapiteel b: 31,5 cm
h: 34,5-35 cm 		gebladerte  
21   hoekkapiteel b: 32-34 cm
h: 35 cm 		vogels tussen gebladerte met druiventrossen  
22   hoekkapiteel b: 30-31 cm
h: 34,5 cm 		gebladerte  
23   hoekkapiteel b: 31,5 cm
h: 34 cm 		Cynocefalen die hoofdeloze wezens (blemmyae) aanvallen  
24   hoekkapiteel b: 30,5-32 cm
h: 34 cm 		draken die man aanvallen  
25   hoekkapiteel b: 30-30,5 cm
h: 35,5-36 cm 		boom des levens  
26   hoekkapiteel b: 29,5-30,5 cm
h: 35,5 cm 		steenmetsen aan het werk ("operarii lapis")  
27   vrijstaand kapiteel b: 55 cm
h: 43 cm 		oostzijde: gebladerte; noordzijde: twee geklede en knielende figuren; westzijde: gebladerte; zuidzijde: naakte figuren die tussen gebladerte rennen  
28   wandkapiteel b: 31-43,5 cm
h: 35,5-36 cm 		vechtende mannen  
29   hoekkapiteel b: 33 cm
h: 35,5 cm 		twee gemoedelijk uitziende viervoeters tegenover elkaar  
30   hoekkapiteel b: 31-34 cm
h: 36,5 cm 		naakte knielende figuren  
31   wandkapiteel niet bekend man die op leeuwen jaagt met beer; op de onderrand: gevleugelde draken die zichzelf bijten  
32   wandkapiteel niet bekend geketende vogels en maskers; op de bovenrand: geschakeld gebladerte  
33   wandkapiteel niet bekend vlechtwerk van gebladerte; op de onderrand: idem  
34   wandkapiteel niet bekend leeuwen die in gebladerte bijten; maskers; op de bovenrand: geschakeld gebladerte  

Westwerkkapitelen elders in de kerk bewerken

Vier romaanse kapitelen die ooit deel uitmaakten van de westwerkarcade bevinden zich thans elders in de kerk. Deze open arcade bevond zich boven de triomfboog en bood vanuit de Keizerzaal zicht op het kerkschip en het priesterkoor. De arcade bestond waarschijnlijk uit vijf rondbogen en daartussen vier zuilen met vierzijdig gebeeldhouwde kapitelen. De arcade werd waarschijnlijk rond het midden van de vijftiende eeuw dichtgemetseld, toen het vlakke romaanse plafond werd vervangen door het huidige gotische gewelf. Drie kapitelen kregen een plaats elders in de kerk; het vierde bevindt zich thans in het lapidarium van de kerk in de oostcrypte.

  •  
    Dichtgemetselde arcade in oostmuur Keizerzaal
  •  
    Hergebruikt westwerkkapiteel in de viering van de kerk
  •  
    Hergebruikt westwerkkapiteel in de zuidelijke zijbeuk
  •  
    Westwerkkapiteel in het lapidarium (oostcrypte)

Zie ook bewerken

Zie de categorie Romanesque capitals in the Westwork of Sint-Servaasbasiliek van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lijst_van_kapitelen_in_het_westwerk_van_de_Sint-Servaasbasiliek&oldid=66099889"