Koleken
Koleken is een geslacht van vleesetende theropode dinosauriërs, behorende tot de Neoceratosauria, dat tijdens het late Krijt leefde in het gebied van het huidige Argentinië. De enige benoemde soort is Koleken inakayali.
| Koleken Status: Uitgestorven, als fossiel bekend | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Taxonomische indeling | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Geslacht | |||||||||||||||||||||||
| Koleken | |||||||||||||||||||||||
| Typesoort | |||||||||||||||||||||||
| Koleken inakayali | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Naamgeving bewerken
Tijdens opgravingen in 2012 en 2013 op de zuidoostelijke rand van het plateau van de Somún Curá, nabij Cerro Bayo op het massief van de Sierra de La Colonia werd door José O'Gorman het skelet gevonden van een theropode, als deel van een zeer rijke fauna aan prehistorische soorten. Het eerste wat ontdekt werd, was een teenkootje. De meeste botten bevonden zich in een steenknol. Het werd in 2015 gemeld in de literatuur. Door de enorme hoeveelheid vondsten duurde het even voordat deze theropode voor een beschrijving aan de beurt was. Het skelet werd geprepareerd door Mariano Caffa en Ariel Aresti.
In 2024 werd de typesoort Koleken inakayali benoemd en beschreven door Diego Pol, Mattia Antonio Baiano, David Černý, Fernando Emilio Novas en Ignacio Alejandro Cerda. De geslachtsnaam betekent in het Teushen "stammend uit klei en water", een verwijzing naar het gevonden zijn in kleilagen die afgezet waren in een rivierdelta. De soortaanduiding eert Inacayal, de laatste cacique van de Tehuelche die een vergeefse strijd voerde tegen de militaire verovering van zijn stamlanden. Na zijn gevangenneming werd hij bestudeerd als voorbeeld van een "primitieve mens" en na zijn dood in 1888 werd zijn skelet tentoongesteld in de antropologische afdeling van het La Plata museum maar in 1994 ter aarde besteld door zijn volk.
Het holotype, MPEF-PV 10826, is gevonden in een laag van de La Colonia-formatie die dateert uit het vroege Maastrichtien, ongeveer 71,7 miljoen jaar oud. Het bestaat uit een skelet met schedel. Bewaard zijn gebleven: de schedel, de daaraan verbonden atlas, de acht achterste ruggenwervels, het heiligbeen, acht staartwervels, het bekken en de achterpoten. De onderkaken ontbreken evenals grote delen van de schedel. Het skelet lag niet in verband maar wel geconcentreerd op een kleine oppervlakte. Het betreft een onvolgroeid dier van minstens zes jaar oud.
Beschrijving bewerken
Koleken is ongeveer zes meter lang.
De beschrijvers wisten acht onderscheidende kenmerken vast te stellen. Drie daarvan zijn autapomorfieën, unieke afgeleide eigenschappen. De voorste tak van het postorbitale mist de buitenwand met als gevolg dat de verticale hoogte minder dan de helft van de horizontale lengte bedraagt en het gedeelte van het bot dat deel uitmaakt van de oogkas niet schuin naar binnen en beneden gericht is maar recht naar beneden. Het bovenvlak van het postorbitale toont een ondiepe uitholling die schuin naar boven en buiten gericht is, gelegen aan de verbinding tussen de voorste en achterste tak en aan de voorzijde begrensd door een duidelijke afgetekende richel. De doornuitsteeksels van de rug dragen in zijaanzicht een verheven rand langs de voorste, bovenste en achterste randen.
Daarnaast is er een unieke combinatie van vijf op zich niet unieke eigenschappen. De paradentale platen, die het gebit aan de binnenzijde ondersteunen, zijn aan de binnenzijde glad. De bovenzijde van het neusbeen wordt doorboord door een rij foramina die schuin staan op de lengteas van de schedel. Het wandbeen heeft een overdwars hol oppervlak zonder een knopvormig naar boven gericht uitsteeksel. de neergaande tak van het squamosum is slank en doornvormig, zonder knik in de voorrand. De rand van het bovenste gewrichtsvlak van het scheenbeen die de buitenste en binnenste lob verbindt, is schuin naar achteren en buiten gericht.
De bovenrand van de schedel mist de opvallende hoorns en bulten die verwanten wel bezitten. In persberichten werd beklemtoond dat het dier heel kleine armpjes had. Hoewel dit waarschijnlijk is gezien zijn fylogenetische positie, zijn de armen niet gevonden.
Fylogenie bewerken
Koleken werd binnen de Abelisauridae in de Carnotaurini geplaatst, in een polytomie of "kam" met Niebla, Carnotaurus en Aucasaurus.
Het volgende kladogram toont de positie in de evolutionaire stamboom volgens het beschrijvende artikel.
| Abelisauridae |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Literatuur bewerken
- Gasparini, Zulma; Sterli, Juliana; Parras, Ana; Patricio O'Gorman, José; Salgado, Leonardo; Varela, Julio & Pol, Diego. 2015. "Late Cretaceous reptilian biota of the La Colonia Formation, central Patagonia, Argentina: Occurrences, preservation and paleoenvironments". Cretaceous Research. 54: 154–168. DOI:10.1016/j.cretres.2014.11.010.
- Pol, Diego; Baiano, Mattia Antonio; Černý, David; Novas, Fernando & Cerda, Ignacio A. 2024. "A new abelisaurid dinosaur from the end Cretaceous of Patagonia and evolutionary rates among the Ceratosauria". Cladistics. DOI:10.48668/X53LJM.