K1 (spoorwegrijtuig)

Het K1-rijtuig is een voormalige serie rijtuigen van Belgische spoorwegen voor binnenlands verkeer. Van de jaren 30 tot in de jaren 70 en 80 waren de K1-rijtuigen in gebruik. De laatste jaren werden de rijtuigen voornamelijk voor militaire treinen gebruikt.

K1-rijtuigen van de NMBS
Exploitant	NMBS, ONCF
Aantal	503
Nummering	a2b7: 20001 - 20122 b9: 22001 - 22040 c11: 23002 - 23248 b6p: 42201 - 42240 c7p: 42301 - 42353
Fabrikant	Baume et Marpent, La Brugeoise, Ateliers Métallurgiques de Nivelles, Ateliers de la Dyle, Ateliers de Construction de Familleureux, Anglo-Franco-Belge, Enghien St.-Eloi, Energie, Braine le Comte
In dienst	1933 - 1935
Uit dienst	jaren 80
Spoorwijdte	1435 mm (normaalspoor)
Massa	43-48 ton
Lengte over buffers	23,32 m
Breedte	3,07 m
Hoogte	3,95 m b6p & c7p: 4,43 m
Aantal zitplaatsen	a2b7 1e klas: 12 a2b7 2e klas: 52 b9 2e klas: 72 c11 3e klas: 108
Aantal klapzittingen	a2b7: 6 b9: 4 b6p: 2
Maximumsnelheid	80-120 km/h
Portaal    Verkeer & Vervoer

Prototype

In het voorjaar van 1932 leverde Baume et Marpent het prototype af van het nieuwe rijtuigtype K voor binnenlands verkeer. Het proefrijtuig kreeg het nummer 47001. Later werd het rijtuig nog vernummerd in 23010, in 1933 werd dit 23001. In 1957 vond een andere nummerwijziging plaats tot 22032.

Serielevering

Tussen 1933 en 1935 werd vervolgens een 502-tal rijtuigen gebouwd door een negen bouwers. In totaal werden door deze bedrijven vijf verschillende rijtuigtypes gebouwd.

a2b7

• 122 rijtuigen type a2b7 met de oorspronkelijke nummering in de serie 20001 - 20122. De eerste 73 rijtuigen werden gebouwd door Baume et Marpent, de 20074 - 20122 door La Brugeoise. Deze rijtuigen hadden 2 afdelingen. De 1e klasse afdeling bestond uit 2 coupés met een zijgang met in totaal 12 zitplaatsen. Het 2e-klassegedeelte had zeven ramen en in totaal 52 zitplaatsen, naast een zestal klapstoelen.

K1 a2b7
20001 - 20122

Verbouwingen

Later werd een aantal rijtuigen van deze serie verbouwd tot andere types, om te voldoen aan de veranderende vraag. 29 rijtuigen gingen verloren tijdens de Tweede Wereldoorlog. 44 rijtuigen werden niet verbouwd. Wel werd tijdens de declassering van 1957 de oorspronkelijke indeling van een deel 1e klas en een gedeelte 2e klas gewijzigd tot één eerste klasse (A9).

• • Een negental beschadigde rijtuigen werd na de Tweede Wereldoorlog hersteld en ontdaan van de afdeling eerste klasse. De rijtuigen werden van het type b9 en kregen de nummering 22042 - 22048. Na het verdwijnen van de originele eerste klasse en de derde klasse werden deze negen rijtuigen hernummerd in de serie A9 21113 - 21115, 21131 - 21136.

Vernummeringen
K1 a2b7	K1 b9	K1 A9
20014	22042	21113
20023	22041	21131
20025	22043	21132
20033	22044	21133
20034	22049	21136
20046	22045	21134
20050	22046	21135
20087	22047	21114
20101	22048	21115

• • In 1952 werd ook een aantal andere rijtuigen van oorsprong a2b7 verbouwd. Vier rijtuigen, later in totaal 12 rijtuigen, verloren 1 coupe 1e klasse en kregen in die ruimte een opslagruimte voor een snackbardienst. Later werden bij de 8 laatste rijtuigen zowel de opslagruimte als de resterende 1e klasse coupe weggenomen.

Vernummeringen
K1 a2b7	K1 A8R	K1 B9
20013	21901
20018	21902
20027	21903
20018	21904
20037	21905	22603
20049	21906	22604
20053	21907	22605
20056	21908	22606
20064	21909	22607
20083	21910	22608
20098	21911	22609
20121	21912	22610

• • Twee rijtuigen werden in 1957 gedeclasseerd en vernummerd.

Vernummeringen
K1 a2b7	K1 A9	K1 B9
20036	21015	22601
20118	21050	22602

• • 15 rijtuigen werden in de jaren 50 verbouwd tot rijtuigen die voor de helft waren uitgevoerd als 1e klasse rijtuigen. De overige helft werd omgebouwd tot een bagageruimte met een kleine snackbarruimte. De rijtuigen kregen de aanduiding A5DR.

Vernummeringen
K1 a2b7	K1 A5DR
20004	28901
20010	28902
20011	28903
20015	28904
20020	28905
20024	28906
20026	28907
20045	28908
20060	28909
20069	28910
20077	28911
20081	28912
20102	28913
20115	28914
20120	28915

• • 10 rijtuigen werden verbouwd tot rijtuigen waarbij de eerste klasse afdeling werd vergroot ten koste van de afdeling 2e klasse. Het werden rijtuigen met de aanduiding A4B5.

Vernummeringen
K1 a2b7	K1 A9	K1 A4B5
20062	21027	23001
20063	21028	23002
20071	21032	23003
20091	21055	23009
20092	21039	23004
20094	21040	23005
20097	21056	23010
20104	21044	23006
20108	21045	23007
20166	21048	23008

• • 40 rijtuigen werden vernummerd en geschikt gemaakt voor internationale treindiensten. Hierbij werden ze geschikt om onder verschillende spanningen het interieur te verwarmen.

Vernummeringen
K1 a2b7	nummering 1957	later vernummering
20001 - 20003	21001 - 21003
20005 - 20009	21004 - 21008
20012	21009
20016	21010
20022	21011
20029	21012
20035	21014
20038	21016
20040	21018
20044	21020
20048	21021
20051	21022
20054	21023
20055	21024
20058	21025
20065	21029
20067	21030
20068	21031
20072	21033
20073	21052	21032
20074	21053	21039
20075	21034
20078	21035
20082	21036
20086	21054	21040
20088	21037
20090	21038
20096	21041	21013
20099	21042	21017
20100	21043	21019
20111	21046	21015
20112	21047	21026
20117	21049	21027
20122	21051	21028

b9

• 40 rijtuigen type b9 met de oorspronkelijke nummering in de serie 22001 - 22040. Deze rijtuigen werden tussen november 1934 en mei 1935 gebouwd door Baume et Marpent. De rijtuigen boden plaats aan 72 reizigers in de 2e klasse. De rijtuigen kenden een middengang. 13 rijtuigen werden verbouwd eind jaren 50 waarbij ze voorzien werden van elektrische verwarming en nieuwe ramen.

K1 b9
22001 - 22040

In 1957 werden de 27 resterende rijtuigen (13 waren verloren gegaan tijdens de Tweede Wereldoorlog) vernummerd tijdens de declassering.

Vernummeringen
K1 b9	K1 A9
22001	21116
22002	21101
22003	21117
22004	21118
22005	21102
22006	21103
22007	21119
22008	21104
22009	21105
22012	21120
22013	21106
22014	21121
22017	21122
22018	21123
22019	21107
22020	21124
22022	21108
22023	21125
22026	21126
22030	21109
22032	21127
22033	21128
22034	21129
22035	21130
22036	21110
22037	21111
22039	21112

c11

• Tussen 1931 en 1935 volgde de bestelling en levering van in totaal 247 of 248 rijtuigen met alleen 3e klasse. Er werd 1 prototype gebouwd, hierboven beschreven en genummerd met 23001 (later 23032). Later volgde serielevering van 247 rijtuigen. 50 rijtuigen serie 23002 - 23051 werden gebouwd door de Ateliers Métallurgiques de Nivelles, de 23052 - 23101 en 23168 - 23183 door Ateliers de la Dyle. De 23102 - 23167 werden gebouwd door Ateliers de Construction de Familleureux, de 23184 - 23235 door Anglo-Franco-Belge en ten slotte de 23236 - 23248 door Enghien St.-Eloi. Deze rijtuigen 3e klasse boden plaats aan 108 reizigers. Door verschillende soorten draaistellen hadden de rijtuigen een leeg gewicht dat varieerde tussen de 39 en 42 ton. 62 rijtuigen gingen verloren tijdens de Tweede Wereldoorlog, waardoor uiteindelijk 185 rijtuigen werden vernummerd tijdens de deklassering van 3e naar 2e klasse.

K1 c11	K1 B11 (vernummering resterende rijtuigen in 1957)
23001, 23002 - 23248	22001 - 22185 (niet op volgorde)

b6p

• In 1934 en 1935 werden 40 rijtuigen gebouwd met 6 afdelingen 2e klasse met de nummers 42201 - 42240. Daarnaast kregen deze rijtuigen een bagageruimte. Deze bagageruimte werd voorzien van een uitkijkpost, waardoor deze rijtuigen extra hoog waren. De eerste 16 rijtuigen werden gebouwd door Ateliers Métallurgiques de Nivelles, de restende 24 semi-bagagerijtuigen door Anglo-Franco-Belge. 5 rijtuigen gingen verloren tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1936 werden de rijtuigen 42219 - 42229 (uitgezonderd 42224) verbouwd naar internationale voorschriften. Zij werden toen vernummerd tot serie 41201 - 41209.

K1 b6p	vernummering 1954	vernummering 1957
42201 - 42240	26101 - 26127	28101 - 28127

c7p

• In 1933 en 1934 werden deze rijtuigen geleverd, behoorlijk identiek aan de b6p met het verschil dat deze rijtuigen 7 afdelingen 3e klasse kenden. De rijtuigen zijn op afstand te onderscheiden van de b6p door de aanwezigheid van een klein venster in de bagageruimte. De c7p werd gebouwd door drie verschillende fabrikanten: 42301 - 42312, 42346 - 42353: Braine Le Comte; 42313 - 42322: Enghien St.-Eloi en 42323 - 42345: Energie. Na enkele jaren werden 24 rijtuigen verbouwd voor internationaal verkeer en vernummerd tot 41301 - 41324. 8 rijtuigen gingen verloren tijdens de Tweede Wereldoorlog.

K1 c7p	vernummering 1954	vernummering 1957
42301 - 42353	27001 - 27018	29001 - 29018

UIC

De rijtuigen die nog in gebruik waren bij de NMBS tijdens de vernummering naar UIC-nummers kregen de volgende nummering:

NMBS	UIC
A9: 21001 - 21056	50 88 18 40 001 - 040 50 88 18 66 001 - 004
A8R: 21901 - 21912	50 88 84 48 001 - 004
A4B5: 23001 - 23010	50 88 39 48 001 - 004 50 88 39 66 001 - 006
B9: 22601 - 22610	50 88 29 48 001 - 008 50 88 29 66 001 - 002
A5DR: 28901 - 28915	50 88 87 48 001 - 015
A9: 21113 - 21115 A9: 21131 - 21136	50 88 19 48 013 - 015 50 88 19 48 030 - 035
A9: 21101 - 21112 A9: 21116 - 21130	50 88 19 48 001 - 012 50 88 19 48 016 - 029
B11: 22001 - 22185	50 88 21 48 001 - 065 50 88 21 66 001 - 114 50 88 21 40 001 - 006
A6D: 28001 - 28008	50 88 8 66 001 - 008
A6D: 28101 - 28127	50 88 81 48 001 - 025 50 88 8 66 009 - 010
B7D: 29001 - 29018	50 88 82 66 001 - 018
B7D: 29101 - 29127	50 88 82 48 001 - 014 80 88 82 66 019 - 031

Interieurfoto's

• 
  Interieur 1e klas
• 
  Interieur 1e klas
• 
  Gemoderniseerd interieur

Tweede leven

Een K1-rijtuig achter een locomotief van de Marokkaanse spoorwegen in 2002.

Hoewel het grootste gedeelte van de rijtuigen is gesloopt, is een klein deel bewaard gebleven en wordt gebruikt bij diverse museumspoorlijnen in België en Nederland.

Duitsland

Een onbekend aantal rijtuigen dat verdween tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam terecht bij de Deutsche Reichsbahn en deed soms nog tot in de jaren 70 dienst, zowel als personenrijtuig, dienstrijtuig of anders.

Marokko

Daarnaast werden 135 rijtuigen voor een tweede leven rond 1983 verkocht aan de Marokkaanse Spoorwegen. Nog in 2013 werden rijtuigen in die actieve dienst aangetroffen.

Museumrijtuigen

Nummer	Bij	Opmerking	Afbeelding
A9 21003	SDP	Oude nummering: a2B7 20003. Oorspronkelijk bewaard door SSN, later overgenomen door het patrimonium van de NMBS. In 2022 overgebracht naar Baasrode-Noord.
A9 21010	ZLSM	Oude nummering: a2B7 20016.
A9 21.013	Nene Valley Railway
A9 21016	ZLSM	Oude nummering: a2B7 20038.
A9 21019	TSP	Oude nummering: a2B7 20100 > A9 21043. In 2011 overgenomen van SSN
A9 21020	ZLSM	Oude nummering: a2B7 20044.
A9 21024	ZLSM	Oude nummering: a2B7 20055. Plukrijtuig
A9 21025	SSN	Oude nummering: a2B7 20058. Afkomstig van Vennbahn
A9 21026	CFV3V	Oude nummering: a2B7 20112 > A9 21047.
A9 21027	SSN	Oude nummering: a2B7 20117 > A9 21049.
A9 21028	ZLSM	Oude nummering: a2b7 20122 > A9 21051
A9 21031	ZLSM	Oude nummering: a2B7 20068.
A9 21.033	Nene Valley Railway	Oude nummering: a2B7 20072. In kleuren Compagnie Internationale des Wagons-Lits voor filmopnamen
A9 21035	ZLSM	Oude nummering: a2B7 20078.
A9 21036	SSN	Oude nummering: a2B7 20082.
A9 21040	ZLSM	Oude nummering: a2B7 20086 > A9 21054.
A9 21101	TSP	Oude nummering: b9 22002. In 2001 overgenomen van Vennbahn. Gesloopt
A9 21108	Kolenspoor	Oude nummering: b9 22022. Momenteel genummerd als 48008
AB9 21114	De Houtloods, Tilburg	Oude nummering: a2B7 20087 > b9 22047. Voorheen SGB.
A9 21122	TSP	Oude nummering: b9 22017. In 2001 overgenomen van Vennbahn.
A9 21125	TSP	Oude nummering: b9 22023.
A9 21127	TSP	Oude nummering: b9 22032. In 2001 overgenomen van Vennbahn.
B11 22020	CFV3V	Oude nummering: c11 23202.
B11 22028	CFV3V	Oude nummering: c11 23229
B11 22064	Eigendom van de CF3F Hombourg.	Oude nummering: c11 23041. gesloopt, ex derdeklasser
AB 23.009	Nene Valley Railway.
27801	Eigendom van de CF3F Hombourg
A6D 28106	ZLSM	Oude nummering: b6p 42206 > b6p 26106.
A6D 28110		Oude nummering b6p 42211 > b6p 26110. In 2016 te koop in Luxemburg.
AD28117	TSP	In 2001 overgenomen van Vennbahn. Gesloopt
D28122	Eigendom van de CF3F Hombourg
B7D 29123	CFV3V	Oude nummering: c7p 42335 > c7p 27123.
B7D 29126	TSP	Oude nummering: c7p 42350 > c7p 27126. In 2011 overgenomen van SSN
B7D 29127	ZLSM	Oude nummering: c7p 42351 > c7p 27127.

Bronnen, noten en/of referenties

• Pypen, W.: 50 jaar reizigersvervoer. De Metalen Rijtuigen van de NMBS deel I. Koninklijke Belgische Vereniging der Vrienden van het Spoor, 1985.
• Close, G., M. Thiry: 50 jaar reizigersvervoer. De Metalen Rijtuigen van de NMBS deel II. Koninklijke Belgische Vereniging der Vrienden van het Spoor, 1985.
• Zie ook "Naar de Sporen" : http://www.naardesporen.be/spotting%20rijtuig%20k.htm

Spoorwegmaterieel NMBS

Mediabestanden

Zie de categorie SNCB/NMBS K1 passenger car van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.