Het concert (Ter Borch)
Het concert is een schilderij van de Nederlandse kunstschilder Gerard ter Borch, gedateerd tussen 1673 en 1675, olieverf op paneel, 56 x 44 centimeter groot. Het toont twee jongedames die musiceren in een huiselijke omgeving. Het werk bevindt zich thans in de Gemäldegalerie te Berlijn.
| Het concert | ||||
|---|---|---|---|---|
_-_The_Concert_-_WGA22142.jpg)
| ||||
| Kunstenaar | Gerard ter Borch | |||
| Jaar | 1673-1675 | |||
| Techniek | Olieverf op paneel (eiken) | |||
| Afmetingen | 56 × 44 cm | |||
| Museum | Gemäldegalerie | |||
| Locatie | Berlijn | |||
| RKD-gegevens | ||||
| ||||
Context bewerken
Ter Borch staat bekend als een schilder die veel aandacht had voor de narratieve aspecten van zijn schilderstukken. In psychologisch suggestieve taferelen roept hij op tot interpretatie en duiding van weergegeven gebeurtenis en de interactie die daarbij plaatsvindt. Bewust appelleert hij aan een bepaald nieuwsgierigheid naar de gedachten of gemoedstoestand van de afgebeelde personages. Daarbij geeft hij nauwelijks aanwijzingen, ook niet in de titels. Ieder mag er in diens gedachten een eigen verhaal bij construeren. Zo ook in het hier besproken werk Het concert.
Afbeelding bewerken
Het concert toont twee jonge vrouwen die musiceren in een huiselijke omgeving. De vrouw op de voorgrond speelt de cello, de jongedame op de achtergrond de klavecimbel. De onderlinge relatie tussen beide figuren blijft ongewis. De celliste zit met de rug naar de toeschouwer toe en wordt prominent in beeld gebracht. Ook met haar in contrasterende heldere wit en roodtinten uitgewerkte kleding trekt ze vol de aandacht. De zorgvuldig weergegeven texturen en de metaalachtige reflectie van de witte jurk en het rode jasje zijn kenmerkend voor Ter Borchs werkwijze. Diverse andere stijlaspecten in dit werk zijn dat echter niet, zoals de opvallend helder verlichte kamer, de in losse toets neergezette figuur op de achtergrond en de brede penseelstreken elders in het werk. Voor een belangrijk deel is die ogenschijnlijke stijlbreuk te wijten aan een tweetal ingrijpende veranderingen die het schilderij sinds haar ontstaan heeft ondergaan.
Een eerste verandering heeft Ter Borch zelf aangebracht door de figuur die de klavecimbel bespeelt over te schilderen van een jongeman naar een vrouw. Dit blijkt uit röntgenonderzoek en kan ook vastgesteld worden aan de hand van een getrouwe kopie die de kunstschilder waarschijnlijk zelf van het werk maakte, en dat nu onder de titel Musicerend paar in het Stedelijk Museum Zwolle hangt. De reden van deze omwerking kan te maken hebben met het creëren van het gewenste narratieve aspect, maar mogelijk ook met de wens van een opdrachtgever. De actie lijkt hem gezien de vele herstelacties die hij er voor nodig had niet eenvoudig te zijn afgegaan, of in elk geval niet tot snelle tevredenheid te hebben gestemd.
Een tweede verandering vond plaats in 1893, toen de Berlijnse professor Hauser het in slechte staat verkerende werk ingrijpend restaureerde en daarbij de kleuren sterk ophaalde. Hauser ging echter verder in zijn bewerkingen dan vanuit authenticiteitsoogpunt onder restaurateurs acceptabel kan worden geacht. Zo besloot hij in het bijzonder tot een drastische herbewerking van de eerder door Ter Borch omgewerkte vrouwfiguur op de achtergrond, waarbij in elk geval haar japon geheel herzag. Hauser schilderde ook belangrijke andere delen van het werk over met een hem eigen losse brede penseelvoering, waaronder het grote vlak van de achtergrond. Daarmee verloor het werk de typerende gladde en verfijnde structuur en kreeg het een welhaast impressionistisch karakter, zoals dat in die tijd erg overigens populair was.
Het bijzondere aan dit werk is echter dat het ook in de wellicht veel te drastisch gerestaureerde staat een sterke kwaliteit in zichzelf draagt. Daarmee wordt onderstreept hoe dicht de klassieke zeventiende-eeuwse schilderkunst aanleunt tegen meer modernistisch-realistische stromingen als het impressionisme, alsook hoe met enige aanpassingen de grondtoon van een werk ingrijpend kan veranderen.
Literatuur en bronnen bewerken
- Judikje Kiers, Fieke Tissink: Der Glanz des Goldenen Jahrhunderts. Holländische Kunst des 17.Jahrhunderts. Gemälde, Bildhauerkunst und Kunstgewerbe. Waanders, Zwolle, 2000, blz. 176-179. ISBN 9040094365
- John Sillevis e.a.: De schilderkunst der Lage Landen. De zeventiende en achttiende eeuw, deel 2, blz. 157-164. Amsterdam University Press, 2007. ISBN 978-90-5356-834-7