Hagia Sophia (Trabzon)

Hagia Sophia (Kerk van de Heilige Wijsheid), Trabzon
	Kerk van de Heilige Wijsheid
Plaats	Trabzon
Denominatie	Oorspronkelijk: Grieks-orthodoxe Kerk Nu: Islamitische moskee
Coördinaten	41° 0′ NB, 39° 42′ OL
Gebouwd in	1238-1263
Architectuur
Stijlperiode	Byzantijnse architectuur
Afbeeldingen
	de klokkentoren
	Officiële website;
Portaal	Christendom

De Hagia Sophia of Aya Sophia (Turks: Aya sofya, Grieks: Ἁγία Σοφία; betekenis: Heilige Wijsheid) is een voormalige kerk en museum en sinds 2020 een moskee.^[1] De grootste^[bron?] bezienswaardigheid van Trabzon ligt enigszins buiten het centrum van de stad en betreft een van de weinige Byzantijnse monumenten in de regio dat de geschiedenis heeft weten te overleven. Het voormalige kerkgebouw gaat terug naar de 13e eeuw toen de stad Trabzon de hoofdstad was van het Grieks-Byzantijnse Keizerrijk Trebizonde en wordt omschreven als een van de mooiste voorbeelden van Byzantijnse architectuur.^[bron?]

Geschiedenis bewerken

De Hagia Sophia werd in de jaren 1238-1263 tijdens de regering van Manuel I in het toenmalige Trebizonde gebouwd. Het was vermoedelijk onderdeel van een naastgelegen klooster. Het heeft een vrijstaande klokkentoren, gebouwd in 1427 in opdracht van Genuese handelaren. Deze klokkentoren bevat vele fresco's en werd ook gebruikt om astronomische observaties te doen. Na de verovering van de stad op de byzantijnen door Mehmet II op 26 oktober 1461 ging de laatste Byzantijnse staat in Anatolië verloren. De Kerk van de Heilige Wijsheid werd echter niet direct tot moskee omgevormd, omdat hij buiten de stadsmuren lag. Pas ruim een eeuw later, in 1584, werd het gebouw in een moskee veranderd en verdwenen de fresco's die het interieur van het kerkgebouw sierden achter een laag witkalk.

Na de verovering van het gebied in het begin van de 20e eeuw door Rusland diende het gebouw tijdelijk als hospitaal en depot.

Sinds de afsluiting van de restauratiewerkzaamheden in 1964 is de Hagia Sophia kerk een museum (Turks: Ayasofya Müzesi). De fresco's die zijn bloot gelegd stammen allen uit de tijd van de bouw en zijn unieke voorbeelden van de Byzantijnse palaiologische renaissance. In de tuin van het museum worden oude vondsten en Ottomaanse grafstenen van deels bekende personen verzameld.^[2]

Sinds 2013 dient het gebouw als een moskee.^[1]

Controverse bewerken

Sinds de AKP de regering van Turkije vormt is de roep om oude byzantijnse kerkgebouwen in het land tot moskeeën te verbouwen toegenomen. Woordvoerders van de regering spannen zich actief voor dat doel in. In 2012 verklaarde vice-premier Bülent Arınç zich warm voorstander van de herbestemming van de Hagia Sophia tot moskee. Volgens hem bezette het Ministerie van Cultuur en Tourisme de Hagia Sophia illegaal en kon er geen andere bestemming voor het gebouw dan een (islamitisch) gebedshuis bestaan. In april 2013 werd na een lang juridisch gevecht de voormalige kerk als onvervreemdbaar eigendom aan de islamitische stichting "Sultan Mehmet" toegewezen. Ondanks talrijke protesten uit binnen- en buitenland werd de kerk tijdens een gebedsdienst voorafgaand aan de vastenmaand ramadan als moskee in gebruik genomen.^[3] Een deel van de christelijke fresco's verdween achter gordijnen en de oude klokkentoren diende als minaret. De Turkse Associatie van Archeologen gaf een woedende reactie: "de vernietiging van het eigendom van een museum als de Hagia Sophia, dat een kandidaat zou kunnen zijn voor het werelderfgoed, is een misdaad tegen zowel de cultuur als de mensheid". Tegenstanders beschuldigen de regering ervan dat zij de vrijheid van godsdienst beperken tot de vrijheid van soennitische moslims.^[4] Verschillende lokale organisaties zoals de vereniging van architecten van Trabzon, een voetbalfanclub, kunsthuizen en de muhtar (gekozen wijkburgemeester) hebben zich verenigd in een platform voor het behoud van het gebouw in originele vorm.^[5] Zij hebben het ministerie van religieuze zaken voor de rechter gedaagd, omdat de conversie in hun ogen onwettig is.

Een nieuw oordeel van een rechtbank in Trabzon in november 2013 bepaalde dat de Hagia Sophia een museum moet blijven. De reeds begonnen werkzaamheden om het gebouw geschikt te maken voor een islamitisch gebedshuis moesten worden stopgezet.^[6] Desondanks werd op 26 juli 2020 de renovatie van de Hagia Sophia voltooid en dient het weer als moskee.^[1]

Vloermozaïek van opus sectile, afgebeeld door Charles Texier in 1864.

Architectuur bewerken

De voormalige kerk is een belangrijk voorbeeld van laat-Byzantijnse architectuur. Het gebouw kenmerkt zich door een hoge centrale koepel die op vier door massieve zuilen gedragen bogen rust. Onder de koepel is de vloer bedekt met een veelkleurig mozaïek van opus sectile. Door de nadrukkelijk aanwezige portieken op het noorden en zuiden verkrijgt het gebouw de vorm van een kruis. De Hagia Sophia meet 22 meter lang, 11,6 meter breed en 12,7 meter hoog. Er is ten westen van de kerk een vrijstaande klokkentoren van 40 meter hoog. Deze klokkentoren werd gebouwd in 1427 en bevat eveneens fresco's. De fresco's beelden voor het grootste deel scènes uit het Nieuwe Testament uit en werden in de jaren 1958-1964 door deskundigen van de Universiteit van Edinburgh en de overheid gerestaureerd. De decoraties op de buitenmuren verwijzen naar plaatselijke tradities van Armeense en Georgische kerken.