Glossarium van de rechtsgeleerdheid
Wikimedia-lijst
Onder andere de volgende rechtstermen worden in de rechtswetenschap gehanteerd. Ze kunnen al of niet in wetten voorkomen. Zo ja, dan al of niet met definitie. Zo niet, dan worden ze gebruikt bij het toelichten van wetten en/of het bespreken van (de toepassing van) wetten en andere juridische zaken.
A bewerken
- Aandeel
- Een stuk, bewijs van een deel van een onderneming.
- Aangifte
- Fiscaal recht: Het opgeven van belastinggevens aan de belastingdienst teneinde een berekening te maken van genoten inkomsten.
Strafrecht: Het opgeven van een strafbaar feit bij de politie of officier van justitie. - Aanmerkelijk belang
- Fiscaal recht: 5% of meer aandelen hebben in een onderneming, valt onder box 2 van de inkomstenbelasting. Wordt meestal afgekort; AB
- Abbb
- Zie algemene beginselen van behoorlijk bestuur.
- Acte clair
- Het is volstrekt duidelijk wat er bedoeld wordt, wordt gebruikt wanneer onder andere Europese wetgeving wordt geïnterpreteerd door een nationale rechter. Als het onzeker is, stelt de rechter een prejudiciële vraag, maar wanneer er sprake is van een acte clair is de zaak al zo duidelijk dat dit niet nodig is en de nationale rechter de zaak zelf, met inachtneming van het relevante Europese recht, kan afhandelen;
- Acte éclairé
- Er is al eerder een dergelijk probleem en oplossing geformuleerd. Er is een prejudiciële vraag gesteld en beantwoord, en de rechter kan volstaan met verwijzing naar het desbetreffende arrest van het Hof van Justitie. Zie ook prejudiciële vraag.
- Algemene beginselen van behoorlijk bestuur
- Beginselen in het staats- en bestuursrecht waardoor burgers beschermd worden. Het vertrouwensbeginsel, het verbod op détournement de pouvoir en het uitgangspunt van égalité devant les charges publiques zijn voorbeelden hiervan. Afk: Abbb.
- Algemene verbintenisscheppende beginselen
- Beginselen in de algemene rechtsgeleerdheid met betrekking tot contracten en andere verbintenissen van rechtswege. Afk: Avsb.
- Auctoritas rei iudicatae
- Nederlands recht: Gezag van gewijsde. Synoniem: autorité de la chose jugée.
- Avsb
- Zie algemene verbintenisscheppende beginselen.
B bewerken
- Bona fide
- Te goeder trouw, met oprechte bedoelingen. Antoniem: mala fide.
- Beschikkingsbeginsel
- In het burgerlijk recht geldt dat partijen zelf beslissen of ze al dan niet een vordering instellen. Bovendien leggen zij autonoom de grenzen van het rechtsgeschil (voorwerp en oorzaak van de vordering) vast.
C bewerken
- Cassatie
- 1. Beroep bij de Hoge Raad der Nederlanden tegen een (zelden) vonnis van een rechtbank of (veel vaker) arrest van een gerechtshof. 2. Vernietiging door de Hoge Raad van het vonnis waarvan beroep in cassatie is ingesteld.
- Causaliteit
- Oorzakelijkheid. Verband tussen een handeling en de rechtsgevolgen. Leer hiervan is welk (voorzienbaar) gevolg redelijkerwijs kan worden toegerekend aan een gedraging.
- Cautie
- Het attenderen van een verdachte dat hij een zwijgrecht heeft (art. 29 Sv). Niet naleving hiervan resulteert in een niet-ontvankelijkheidsverklaring door een rechter.
- Conditio sine qua non
- Causaal verband tussen een schadeveroorzakende gedraging en schade, zonder welk de schade niet zou zijn ingetreden.
- Concessie
- Een concessie is een (eenzijdig) Awb-besluit van een bestuursorgaan en verleent aan de concessiehouder een exclusief recht tot het uitoefenen van een wenselijke activiteit. Aan een concessie is altijd een publiek belang verbonden. Bijvoorbeeld de Vervoerconcessie voor het hoofdrailnet. De concessie wordt verleend als eenzijdig besluit en na (impliciete) aanvaarding door de concessiehouder ontstaat er een publiekrechtelijke overeenkomst (de concessieverhouding).
- Contra legem
- 1. Tegen de wet in. 2. Wederrechtelijk.
D bewerken
- Dagvaarding
- eerste akte in een civiele dagvaardingsprocedure of strafproces.
- De auditu
- Nederlands recht: van horen zeggen; m.b.t. een feit dat niet zelf door de getuige is waargenomen of ondervonden, maar wat deze heeft gehoord van een ander. Synoniem: (Belgisch) per relationem. Zie ook testimonium de auditu.
- Verbod op détournement de pouvoir
- een verbod voor bestuursorganen om bestuursbevoegdheden te gebruiken voor een ander doel dan waarvoor ze gegeven zijn.
E bewerken
- Echt
- Huwelijk. In de echt verbonden zijn, getrouwd zijn.
- EVRM
- Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens - Verdrag getekend in 1950 in Rome om onder andere fundamentele vrijheden te waarborgen.
- Egalité devant les charges publiques
- Een algemeen beginsel van behoorlijk bestuur (abbb), rechtsprincipe dat iedereen gelijk behandeld dient te worden.
- Exceptio non adimpleti contractus
- opschortingsrecht bij een overeenkomst
- Exploot
- door een deurwaarder opgemaakte akte waarin hij verslag doet van het betekenen.
F bewerken
- Fair trial
- Beginsel van een eerlijk proces, vastgelegd in onder andere artikel 6 EVRM.
- Fiscaal recht
- Belastingrecht.
- Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst - Economische Controledienst
- afkorting:FIOD-ECD - Speciale opsporingsdienst onder de hoede van het ministerie van Financiën, onderzoekt belastingmisdrijven.
- Formeel recht
- Wetgeving die is opgesteld om materieelrechtelijke (inhoudelijke) wetten af te dwingen. Dit komt meestal neer op proces-, beslag- en executierecht. Er bestaat zowel formeel privaatrecht (burgerlijk procesrecht) als formeel publiekrecht (bestuurs- en strafprocesrecht).
- Formele wet
- Wetten, zoals die door de wetgever zijn aangenomen, volgens de procedure van art. 81 Grondwet (Staten-Generaal en regering tezamen).
- Fundamentele vrijheden
- Vrijheden die door niets of niemand ontnomen mogen worden, ook niet door wetgeving.
G bewerken
H bewerken
- Horizontale werking
- Wanneer regels gelden tussen burgers onderling.
I bewerken
- In dubio pro reo
- Wanneer er twijfel bestaat, krijgt de verdachte het voordeel van de twijfel.
- Ius cogens
- Dwingend recht.
J bewerken
- Jus cogens
- alternatieve spelling voor ius cogens.
K bewerken
L bewerken
- Liberatoir
- Bevrijdend, m.b.t. overeenkomsten. Een liberatoire of bevrijdende overeenkomst is datgene waardoor een (of alle) contractant van een al dan niet contractuele verbintenis wordt bevrijd. Bijv. afstand, kwijtschelding, schikking, schuldoverneming (delegatie) en schuldvernieuwing (novatie).
M bewerken
- Mala fide
- Te kwader trouw, zonder oprechte bedoelingen. Antoniem: bona fide.
- Memorie van antwoord (MvA)
- Antwoord van de minister(s) op een wetsvoorstel.
- Memorie van toelichting (MvT)
- Verklaring van de minister(s) over het doel en inhoud van een wetsvoorstel, de motivering van het wetsvoorstel. Wordt veelal gebruikt voor een teleologische interpretatie van een wet.
N bewerken
- Ne bis in idem
- Niet twee keer worden berecht voor hetzelfde delict.
- Nemo iudex in causa sua
- Toepassing van het beginsel van onpartijdigheid van de rechter. Het is de rechter verboden een zaak te behandelen waarin hij persoonlijke belangen heeft. Mogelijke sanctie hierop is de wraking.
- Nemo tenetur se ipsum accusare
- Niemand is gehouden tegen zichzelf (bewijs) te leveren
O bewerken
- Objectief recht
- Het geheel van voor iedereen geldende rechtsregels.
- Obligatoir
- Verbintenisscheppend, m.b.t. overeenkomsten. Een obligatoire of verbintenisscheppende overeenkomst is datgene waarbij ten minste een verbintenis in het leven wordt geroepen.
P bewerken
- Pacta sunt servanda
- ‘Afspraken moet men dienen’. Regels moeten worden nageleefd. Ook: ‘Verdragen en overeenkomsten moeten worden nagekomen’.
- Pactum adjectum
- Bijbeding, nevenbeding.
- Pactum commissorum
- Contractuele vervalbeding. Synoniem: lex commissoria.
- Pactum de contrahendo
- Voorovereenkomst.
- Pactum in favorem tertii
- Nederlands recht: Derdenbeding, drie-partijen-overeenkomst. Synoniem: (Belgisch) stipulatio alteri.
- Pactum successorium
- Erfovereenkomst.
- pactum de succedendo: Contractuele erfstelling.
- pactum de non succedendo: Anticipatieve verzaking (of contractuele verzaking).
- pactum de hereditate tertii: Familiepact, familiaal pact, globale erfovereenkomst.
- Per facta concludentia
- Stilzwijgend.
- Per relationem
- Belgisch recht: van horen zeggen; m.b.t. een feit dat niet zelf door de getuige is waargenomen of ondervonden, maar wat deze heeft gehoord van een ander. Synoniem: (Nederlands) de auditu. Antoniem: ex propriis sensibus.
- Prejudiciële vragen
- Vraag van een rechter aan een hogere rechterlijke instantie over hoe hij het recht moet interpreteren. De rechter beschikt over die mogelijkheid ten aanzien van het Europese Hof van Justitie, het Benelux-Gerechtshof en het Grondwettelijk Hof (het vroegere Arbitragehof) (dit laatste enkel in België). Vergelijk: acte clair en acte éclairé.
Q bewerken
- Quid pro quo
- Iets voor iets. Vergelijk: do ut des.
R bewerken
- verbod van Reformatio in peius
- een burger mag door het instellen van bezwaar of beroep er niet nog slechter voor komen te staan dan wanneer hij dat niet had ingesteld.
Rubrica (legis) est lex: de titel van de wet is zelf wet. Artikelen kunnen onverbindend zijn als zij uit de context van hun afdeling worden gelezen. Zo is kortsluiting in het bestuursprocesrecht alleen van toepassing op voorlopige voorzieningen en niet daar buiten.
S bewerken
- Semper certa est mater etiamsi vulgo conceperit; pater vero est, quem verae nuptiae demonstrant
- Moederschap is vanzelfsprekend, vaderschap moet worden aangetoond.
- Species van het genus
- A is species van het genus B betekent dat de verzameling van alle A een deelverzameling is van de verzameling van alle B[1][2] (A is een hyponiem van B, B is een hyperoniem van A); als A toch een apart juridisch begrip is, is dat omdat de wetgeving voor A niet geheel overeenkomt met die voor B (er zijn aanvullingen of uitzonderingen).
- Stipulatio alteri
- Belgisch recht: Derdenbeding, drie-partijen-overeenkomst. Synoniem: (Nederlands) pactum in favorem tertii.
- Substance over form
- Beginsel waarin een rechter of de overheid de werkelijke situatie mag laten prevaleren boven de formele juridische situatie, wanneer deze laatste te gekunsteld en onrealitisch is (bijvoorbeeld een brievenbusfirma).
T bewerken
- Terbeschikkingstelling
- Strafrecht: Een maatregel opgelegd door de rechter voor verplichte opname na het plegen van een strafbaar feit waarbij bij de dader een psychische stoornis aanwezig was, waardoor de dader ontoerekeningsvatbaar is verklaard. (Zie: Terbeschikkingstelling (strafrecht))
Fiscaal recht: Wanneer een vermogensbestanddeel ter beschikking is gesteld, meestal aan een verbonden persoon waarover belasting moet worden betaald. (Zie: Terbeschikkingstellingsregeling). - Testimonium de auditu
- Strafrecht: Getuigenis van horen zeggen.
U bewerken
- Una via (afkorting van Electa una via non datur recursus ad alteram)
- Ongeschreven regel volgens dewelke een persoon die door een misdrijf benadeeld werd moest kiezen tussen de strafrechtbank en de burgerlijke rechtbank, waarna hij zijn keuze niet meer mocht veranderen.
- Voorbeeld: de belastingdienst kan in sommige gevallen kiezen een belastingplichtige bestuursrechtelijk of strafrechtelijk te vervolgen. De belastingdienst zal in dat geval een van de twee moeten kiezen en mag bovendien niet meer op die keuze terugkomen.
- Voorbeeld: de belastingdienst kan in sommige gevallen kiezen een belastingplichtige bestuursrechtelijk of strafrechtelijk te vervolgen. De belastingdienst zal in dat geval een van de twee moeten kiezen en mag bovendien niet meer op die keuze terugkomen.
- Ook: Het Una via-principe is ook van toepassing bij het hoger beroep: tegen een verstekvonnis kan men zowel verzet als hoger beroep instellen. De ene keuze sluit de andere keuze echter uit.
V bewerken
- verdachte
- Een natuurlijk persoon tegen wie uit feiten of omstandigheden een redelijk vermoeden van schuld aan een strafbaar feit voortvloeit, of een persoon waartegen een vervolging is gericht.
- Verdrag
- Overeenkomst tussen staten. Synoniemen: conventie, pact.
- Verdrag van Rome
- Elk verdrag dat in Rome is gesloten. Er zijn twee zeer bekende verdragen van Rome: het Verdrag getekend in 1950 om fundamentele rechten en vrijheden vast te leggen. Wordt vaak afgekort tot EVRM (Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens). Het andere bekende Verdrag van Rome is dat ter oprichting van de Europese Economische Gemeenschap (EEG), de feitelijke voorloper van de huidige Europese Unie; dit verdrag werd op 25 maart 1957 ondertekend door de Benelux-landen, Duitsland, Frankrijk en Italië.
- Vermogen
- Het geheel van goederen en schulden van een rechtssubject.
- Verticale werking
- Wanneer regels gelden tussen de staat en de burger.
- Verticale directe werking
- Wanneer een burger zich mag beroepen op regels teneinde een geschil met de staat te beslechten. Niet alle regels hebben verticale directe werking, de burger mag zich dus niet altijd beroepen op rechtsregels.
- Vis absoluta
- Absolute overmacht in strafrechtelijke zin.
- Vis compulsiva
- Relatieve overmacht in strafrechtelijke zin (psychische overmacht en overmacht-noodtoestand).
W bewerken
X bewerken
Y bewerken
Z bewerken
Bronnen, noten en/of referenties
|