Gerard Bolland

G.J.P.J. Bolland
	Bolland (door Willy Sluiter, 1922)
Persoonlijke gegevens
Volledige naam	Gerardus Johannes Petrus Josephus Bolland
Geboren	Groningen, 9 juni 1854
Overleden	Leiden, 11 februari 1922
Nationaliteit	Nederlands
Werkzaamheden
Vakgebied	Wijsbegeerte
Universiteit	Universiteit Leiden
	Website
	Dbnl-profiel
Portaal	Onderwijs

Gerardus Johannes Petrus Josephus (Gerard) Bolland (Groningen, 9 juni 1854^[1] – Leiden, 11 februari 1922^[2]) was een Nederlands autodidactisch filosoof en taalkundige.

Bolland werd geboren in Groningen en kwam uit een eenvoudig katholiek gezin. Na het autodidactisch behalen van een baan als onderwijzer te Katwijk aan Zee en daarna leraar Engels en Duits in Batavia, solliciteerde Bolland in 1896 met succes naar de vrijgekomen positie van hoogleraar filosofie aan de Universiteit Leiden. In deze functie was hij verantwoordelijk voor de heropleving van het hegelianisme rond 1900 in Nederland, door het geven van de meest populaire colleges toentertijd. Bolland kan tevens als grondlegger van de fascistische beweging in Nederland worden beschouwd. In zijn laatste academische les De teekenen des tijds (1921) hield hij een fel betoog tegen de democratie (de "gepeupelregeering", p. 12), tegen het jodendom^[3], tegen de "tot heerschappij gekomen goddelooze arbeidersklasse" (p. 9), tegen democratisch onderwijs: "de liberaal bedoelde, maar democratisch ontwikkelde, dat is ontaarde, volksschool" (p. 34), tegen vrouwenemancipatie.^[4]

Bolland wist de filosofie van Hegel in Nederland te doen herleven (en was daarmee inspirator van, bijvoorbeeld, kunsthistoricus Louis Grondijs). Hij verzorgde onder meer een nieuwe uitgave van de werken van Hegel, en heeft daarmee de belangstelling voor de wijsbegeerte in Nederland in belangrijke mate gestimuleerd. Bolland had een zeer kenmerkend taalgebruik; zijn ‘kameelzinnen’ en het ‘hollands-bollands’ in het algemeen werden door de linguïst-filosoof J.A. Dèr Mouw scherp bekritiseerd. De Nederlandse dichter-zanger Koos Speenhoff schreef nog een vermakelijk gedicht over hem.^[5]

Publicaties bewerken

Het wereldraadsel. Wijsgeerige verhandelingen. Leiden: Adriani, 1896 Online versie (dbnl)
Zuivere rede en hare werkelijkheid. Leiden, 1904 (2e uitg. 1909, 3e uitg. 1912) Online versie (dbnl)
Collegium logicum. Leiden: Adriani, 1905 (2e ongewijzigde druk: Amsterdam: Versluys, 1931)
De teekenen des tijds. Academische les, den 28sten September 1921 te Leiden, en voorts te 's Gravenhage, Rotterdam en Amsterdam tot opening van colleges uitgesproken. Leiden: Adriani, 1921, 38 p.
Postuum: G.J.P.J. Bolland: Wijsbegeerte van den godsdienst. Bewerkt naar dictaten, geschriften en brieven, door G.W. Wolthuis. Amsterdam: Emmering, 1923 Online versie bij Delpher

Bronnen bewerken

Biografisch Woordenboek van Nederland Over G.J.P.J. Bolland
Teksten van en over G.J.P.J. Bolland bij de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (dbnl)
Profiel van het leven en denken van G.J.P.J. Bolland bij de Koninklijke Bibliotheek
Poortmans repertorium over G.J.P.J. Bolland bij de Koninklijke Bibliotheek
Siebethissen net over het Nederlands Hegelianisme
J.H. Speenhoff over Bolland, uit Willem Otterspeer, Bolland, een biografie. Hegelianisme

Literatuur bewerken

Jan Noordegraaf, 'Van Eeden, Bolland en Lady Welby. Significa in het licht der Rede'. Voortgang, jaarboek voor de Neerlandistiek 12 (1991), 281-298. (Ook in Jan Noordegraaf: Een kwestie van tijd. Vakhistorische studies. Münster: Nodus Publikationen, 2005, 116-133).
Jan Noordegraaf, 'Was Bolland taalgek? Over morfologie en ideologie'. Vragende wijs. Een bundel artikelen aangeboden aan L. Peeters. Amsterdam: Rodopi 1990, 183-191. (Uitgebreide en gewijzigde versie in Oorsprong en ideaal. Opstellen over taalzoekers door Jan Noordegraaf. Münster: Nodus Publikationen, 1995,121-133.
Willem Otterspeer, Bolland, een biografie. Amsterdam: Bert Bakker, 1995.
Ir. B. Wigersma, leeraar te Haarlem, G.J.P.J. Bolland. Een Schets. Haarlem: J.W. Boissevain & Co, 1922. Een ware 'oratio pro domo'.

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Geboorteakte Burgerlijke Stand Groningen 1854, aktenummer 536
↑ Overlijdensakte Burgerlijke Stand Leiden 1922, aktenummer 164
↑ bijv. p.20: "Een groot en niet te overzien aandeel aan de ontwrichting, vervuiling en ontreddering van de Europeesche samenleving onzer dagen () heeft boven en behalve de buitenlandsche vrijmetselarij, of als macht erin, het internationale Jodendom"; p.26: "ze [de Joden] blijven vreemdheden in óns onjoodsch organisme, onverteerbaarheden en onverwerkbaarheden, die in het Europeesche samenlevingsbestel ziekelijkheid van gevoel en onwelzijn veroorzaken, tot verettering toe"; p.27: "Hij [de Jood] is een geboren splijtzwam, spelbreker en vredeverstoorder, omwentelaar en anarchist" etc.
↑ p.14: "de fiets (...) [heeft] hare bedenkelijkheid en zelfs verderflijkheid als trillend en schokkend verderver vooral van den vrouwelijken onderbuik, om niet te spreken van den fiets als middel tot heimelijk verkeer en factor van gezag vernietigende of democratische verijdeling eener zedelijke opvoeding."
↑ UVA.NL J.H. Speenhof: Loflied op Prof. Bolland. Gearchiveerd op 26 november 2021. Geraadpleegd op 29 november 2021.

[1] Geboorteakte Burgerlijke Stand Groningen 1854, aktenummer 536

[2] Overlijdensakte Burgerlijke Stand Leiden 1922, aktenummer 164

[3] v. p.20: "Een groot en niet te overzien aandeel aan de ontwrichting, vervuiling en ontreddering van de Europeesche samenleving onzer dagen () heeft boven en behalve de buitenlandsche vrijmetselarij, of als macht erin, het internationale Jodendom"; p.26: "ze [de Joden] blijven vreemdheden in óns onjoodsch organisme, onverteerbaarheden en onverwerkbaarheden, die in het Europeesche samenlevingsbestel ziekelijkheid van gevoel en onwelzijn veroorzaken, tot verettering toe"; p.27: "Hij [de Jood] is een geboren splijtzwam, spelbreker en vredeverstoorder, omwentelaar en anarchist" etc.

[4] .14: "de fiets (...) [heeft] hare bedenkelijkheid en zelfs verderflijkheid als trillend en schokkend verderver vooral van den vrouwelijken onderbuik, om niet te spreken van den fiets als middel tot heimelijk verkeer en factor van gezag vernietigende of democratische verijdeling eener zedelijke opvoeding."

[5] UVA.NL J.H. Speenhof: Loflied op Prof. Bolland. Gearchiveerd op 26 november 2021. Geraadpleegd op 29 november 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]