Gebruiker:Rozemarijn vL/wist je dat
Ingebrachte wist-je-datjes voor het Wikiproject Wist je dat (2015).
Aantal ingediende weetjes: 81
Aantal goedgekeurde weetjes: 77 (eentje dubbel)
Soms ingekort/aangevuld/geredigeerd/gewijzigd door anderen.
Nog niet ingediend bewerken
Ondertekenen: {{G||ok=|afb=}}
... woorden als 'gabber', 'jatten', 'bajes' en 'smeris' uit het Bargoens komen, een geheimtaal voor dieven en landlopers?
... de voorloper van de koelkast de ijskelder was, waarin ijs van bijvoorbeeld bevroren meren werd bewaard om in de zomer bederfelijke etenswaren te koelen?
... een bakkersdozijn niet uit 12, maar uit 13 broodjes of gebakjes bestaat?
... er naast schilderijen en beeldhouwwerken ook bewegende kunst bestaat, zoals de wandelende strandbeesten van Theo Jansen?
... zanger Louis Davids, die onder meer bekend werd met Amsterdamse levensliederen, zoals 'In de Jordaan', van geboorte een Rotterdammer was?
... het voetballiedje 'Hup Holland, hup' in 1950 werd geschreven door Jan de Cler, die na enige jaren bij de radio huisarts werd in Amsterdam?
... het Eurovisiesongfestival viermaal door Nederland is gewonnen: door Corry Brokken (1957), Teddy Scholten (1959), Lenny Kuhr (1969) en Teach-In (1975)?
... Sandra Kim, die als dertien-jarige het Eurovisiesongfestival won (1986) met het liedje 'J'aime la vie', de jongste winnaar ooit was?
... dat naam 'Holland' teruggaat op de middeleeuwse naam van een streek in de buurt van Leiden, 'Holtlant', oftewel 'houtland'? (of het er op teruggaat is 'niet zeker').
... Gilgamesj-epos
... Inanna
Muziek bewerken
... het oudst opgetekende kinderlied in de Nederlanden (dat nadrukkelijk werd vermeld als "kijnder zang", met als opschrift "Ende de kinderkins van vlaenderen zonghen een liedekin") stamt uit de vijftiende eeuw (handschrift Brugge, ca. 1480-85)?
... er in de Nederlandse Liederenbank zo'n 170.000 Nederlandse volksliedjes, vanaf de Middeleeuwen tot en met de twintigste eeuw, zijn terug te vinden (waaronder kinderliedjes, sinterklaasliedjes, zeemansliederen, herdersliedjes, geuzenliederen enzovoort)?
... het kinderliedje 'Daar zaten zeven kikkertjes / Al in een boerensloot' van Jan Pieter Heije oorspronkelijk drie strofen telt en gaat over een kikkertje dat ten onrechte denkt dat hij mooier kan zingen dan een nachtegaal?
... veel hits van Boudewijn de Groot, zoals Welterusten, meneer de president, Verdronken vlinder, Testament en Meester Prikkebeen, zijn geschreven door tekstdichter Lennaert Nijgh?
... de Achterhoekse rockgroep Normaal, die in 1977 doorbrak met het in het Achterhoeks gezongen nummer Oerend hard, wel als de grondlegger van de dialectpop wordt beschouwd?
... het eerste, naamloze, album van de Britse rockgroep ELO in Amerika uitkwam met de titel No answer, door een misverstand nadat de telefoon niet was opgenomen?
Taal / literatuur bewerken
... de Nederlandse taal een groot aantal uitdrukkingen kent die aan de Bijbel zijn ontleend, zoals 'in zak en as zitten', 'hij is mijn oogappel' en 'dat is een teken aan de wand'?
... de eenmalige kinderboekenprijs Griffel der Griffels (2004) werd gewonnen door De brief voor de koning van Tonke Dragt, dat daarmee andere Gouden Griffel-winnaars als Kruistocht in spijkerbroek van Thea Beckman en De kleine kapitein van Paul Biegel achter zich liet?
... Richard Adams' boek Waterschapsheuvel - dat uiteindelijk in 18 talen werd vertaald, werd verfilmd en de Guardian Prize won - door zeven uitgevers werd afgewezen voor het in 1972 werd gedrukt?
... het humoristische sciencefictionboek Het Transgalactisch liftershandboek (1979) van Douglas Adams oorspronkelijk een hoorspel op de radio was?
... het Woordenboek der Nederlandsche Taal, met zijn 43 delen, het grootste woordenboek ter wereld is? --Afgewezen, dubbel--
... het middeleeuwse dierenepos Van den vos Reynaerde is geschreven door een zekere Willem die Madocke maakte, maar dat van dit geschrift de Madocke niets is overgeleverd?
... de dichter en diplomaat Constantijn Huygens in 1638 voor zijn overleden vrouw het sonnet 'Op de dood van Sterre' schreef, haar 50 jaar overleefde en nooit meer hertrouwde?
... er van de dichteres Vasalis tijdens haar leven slechts drie dichtbundels met in totaal zo'n honderd gedichten verschenen, maar dat zij hiervoor zowel de Constantijn Huygens-prijs als de P.C. Hooft-prijs ontving?
... de Portugese fado-zangeres Cristina Branco in 2000 een cd uitbracht waarvan alle liedteksten naar het Portugees vertaalde gedichten zijn van de Nederlandse dichter J. Slauerhoff?
... in 2000 tot de drie mooiste Nederlandse gedichten werden verkozen: 'Zeven maal om de aarde gaan' (van Ida Gerhardt), 'Ik ging naar Bommel om de brug te zien' (van M. Nijhoff) en 'Denkend aan Holland' (van H. Marsman)?
... de zin 'Alles van waarde is weerloos' een regel is uit het gedicht 'De zeer oude zingt' van de Nederlandse dichter Lucebert?
... de zin 'Een nieuwe lente en een nieuw geluid' de beginregel is van het gedicht 'Mei' (1889) van de Nederlandse dichter Herman Gorter?
... de uitdrukking 'Want tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren' regels zijn uit het gedicht 'Het huwelijk' van de Vlaamse dichter Willem Elsschot, over een man die overweegt zijn vrouw dood te slaan?
... de beginregel van het middeleeuwse Mariamirakel de Beatrijs ('Van dichten comt mi cleine bate') een klacht is van de dichter over het schrijverschap: "Schrijven levert me slechts weinig op. De mensen raden me aan het te laten…"?
... de Strofische gedichten van de middeleeuwse mystica Hadewijch 700 jaar lang werden beschouwd als gedichten, tot professor Louis Grijp in 1992 aantoonde dat het liederen waren door zes melodieën te achterhalen?
... de Utrechtse kinderboekenschrijver W.G. van de Hulst zo'n 100 kinderboeken schreef, waarvan in totaal meer dan 11 miljoen exemplaren werden verkocht?
... de Engelse afscheidsgroet goodbye is afgeleid van de wens God be with you ("God zij met u")?
... schrijver en politicus Jan Terlouw, bekend van kinderboeken als Koning van Katoren en Oorlogswinter, jarenlang werkzaam was als kernfysicus?
... Astrid Lindgren werd geïnspireerd tot het kinderboek over De gebroeders Leeuwenhart toen zij in 1972 op het kerkhof van Vimmerby een graf zag van twee broers die in hetzelfde jaar waren gestorven?
... de stripboeken over Lucky Luke, een cowboy in het Amerikaanse Wilde Westen, niet uit Amerika komen, maar zijn bedacht en getekend door de Belg Maurice De Bevere?
... de Vlaamse stripfiguren Suske en Wiske geen broer en zus zijn, maar dat Suske is geadopteerd door Wiskes tante Sidonia?
... Asterix en Obelix zijn vernoemd naar twee leestekens, asterisk (sterretje) en obelisk (kruis)?
... de Zuid-Afrikaanse dichteres Elisabeth Eybers de enige is die de P.C. Hooft-prijs heeft gewonnen voor een oeuvre in een andere taal dan het Nederlands?
... Dante Alighieri zijn meesterwerk De goddelijke komedie (1306-1321), over een reis door de hel en de hemel, schreef terwijl hij verbannen was uit Florence?
... de Duitse Jeugdliteratuurprijs meerdere malen door Nederlandse en Vlaamse kinderboekenschrijvers is gewonnen, door Guus Kuijer en An Rutgers van der Loeff zelfs elk tweemaal?
... 'sweer' en 'snare' oudere benamingen zijn voor 'schoonvader' en 'schoondochter' en dat van die middeleeuwse benamingen enkel 'zwager' nog altijd wordt gebruikt?
Maatschappij bewerken
... de eerste Kweekschool voor onderwijzers in 1795 in Haarlem werd opgericht door de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen?
... de Fries-Groningse dichteres Titia Brongersma in 1685 een hunebed liet uitgraven in Borger, wat dankzij haar gedicht "Lof op 't hunebed" de oudst bekende gedocumenteerde opgraving van een hunebed is?
... Helen Keller (1880-1968) de eerste doofblinde was die een universitaire opleiding afrondde, door in 1904 cum laude haar Bachelor of Arts-graad te behalen aan het Radcliffe College in Boston, dankzij haar lerares Anne Sullivan die alle lessen met het vingeralfabet in haar hand spelde?
... de naam 'woensdag' verwijst naar de Germaanse oppergod Wodan?
... de naam 'donderdag' verwijst naar de Germaanse god van de donder Donar?
... de naam 'vrijdag' verwijst naar een Germaanse godin van de liefde, Friia ofwel Freya?
Geschiedenis bewerken
... door de Heksenwaag van Oudewater, die door keizer Karel V werd aangewezen als enige waag in Europa voor een eerlijk heksenproces, nooit iemand tot heks werd veroordeeld?
... er aan de Deense schrijfster Karen Blixen, die in 1937 haar memoires Out of Africa uitbracht, twee musea zijn gewijd: zowel in haar ouderlijk huis in Denemarken als in haar woonhuis in Kenia?
... het Paushuize in Utrecht eigendom was van -de in Utrecht geboren- paus Adrianus VI, maar dat hij er nooit heeft gewoond?
... er tot in de negentiende eeuw sterk geloof werd gehecht aan het bestaan van de eenhoorn, omdat het dier (door een onjuiste vertaling) op meerdere plaatsen in de bijbel werd genoemd?
... de Nederlandse ontdekkingsreizigster en fotografe Alexandrine Tinne in 1869 op drieëndertig-jarige leeftijd tijdens een reis door de Sahara werd vermoord?
... ons woord 'vandalisme' terruggaat op de Germaanse stam de Vandalen, die in 406 Gallië binnenvielen, daarna verder trokken naar het Iberisch schiereiland en Noord-Afrika en in 455 de stad Rome plunderden?
... het Paard van Troje, waarmee de Grieken door een list de stad Troje konden innemen, was bedacht door koning Odysseus?
… er in Engeland tienduizenden onbezorgde Nederlandse brieven liggen uit de zeventiende en achttiende eeuw, afkomstig van gekaapte schepen?
Religie bewerken
... Jacoba Mossel de eerste vrouw was die in Nederland in de dienst is voorgegaan en preekte (in de periode 1891-1900, onder meer bij de De Vrije Gemeente)?
... de Utrechtse dichteres en kluizenares Suster Bertken 57 jaar lang ingekluisd zat in een kluis in de Buurkerk?
... Anne Zernike in 1911 in het Friese Bovenknijpe werd beroepen als eerste vrouwelijke predikant van Nederland?
... de Latijnse bijbelvertaling de Vulgaat, die rond 400 werd gemaakt door de kerkvader Hiëronymus, ruim 1100 jaar later als enige bijbel door het Concilie van Trente als gezaghebbend werd verklaard?
... het lieveheersbeestje onder de Germanen bekend stond als freyafugle ("Freyavogeltje"), boodschapper van de godin Freya, maar dat de naam ten tijde van de kerstening werd verchristelijkt tot onzelievevrouwebeestje of lieveheersbeestje?
Film bewerken
... er drie Nederlandse speelfilms zijn die de Oscar voor Beste buitenlandse film hebben gewonnen: De aanslag (1986), Antonia (1995) en Karakter (1997)?
... er drie films zijn die het recordaantal van 11 Oscars hebben gewonnen: Ben Hur (1959), Titanic (1997) en The return of the king (2003)?
... de film Jesus Christ Superstar uit 1973 geheel in Israël werd opgenomen, onder meer in de Negev-woestijn, bij de ruines van Avdat en bij de Dode Zee?
... de naam van de vrouwelijke kapitein Kathryn Janeway in de sciencefiction serie Star Trek: Voyager verwijst naar de feministische schrijfster Elizabeth Janeway?
... koning Abdoellah II van Jordanië in 1995, vier jaar voor de aanvang van zijn koningschap, als figurant meespeelde in een aflevering van Star Trek: Voyager?
Wetenschap bewerken
... in de eerste vijftig jaar van Ruimtevaart naar Mars bijna twee derde van alle lanceringen mislukte, wat wel de 'Vloek van Mars' werd genoemd?
... de Melkweg een lengte heeft van zo'n 100.000 lichtjaar - wat betekent dat als je met de snelheid van het licht zou reizen, je er 100.000 jaar over zou doen om van de ene naar de andere kant van ons sterrenstelsel te gaan?
... de aarde ruim een miljoen keer in de zon past?
... 1 tot 4% van het DNA van mensen uit Azië en Europa afkomstig is van Neanderthalers, terwijl daarvan geen genetische sporen zijn aangetroffen bij mensen in Afrika ten zuiden van de Sahara?
... als je de hele geschiedenis van het heelal weergeeft in één jaar, dat de Aarde dan ontstaat op 14 september, de moderne mens op 31 december 6 minuten voor middernacht verschijnt en onze jaartelling 4 seconden voor middernacht begint?
... dat de Britse wiskundige Ada Lovelace reeds in 1843 een programma schreef voor de dan nog ongebouwde mechanische computer van Babbage, waardoor zij wordt beschouwd als de allereerste computerprogrammeur ooit?
... de eerste grootschalig geproduceerde personal computer, de Apple II in 197x, slechts 4 kB RAM aan geheugen had?
... het wereldwijde web vanaf 1989 bij CERN werd ontwikkeld door de Engelse informaticus Tim Berners-Lee en de Vlaamse informaticus Robert Cailliau?
… je de witte bloedcellen in je eigen ogen kunt zien bewegen, als je naar de heldere, blauwe lucht kijkt?
Natuur bewerken
... van alle diersoorten die ooit op Aarde hebben bestaan, meer dan 99% is uitgestorven?
... walvissen zijn geëvolueerd uit landdieren?
Sport bewerken
... er in de twintigste eeuw 15 keer een officiële Elfstedentocht is verreden?
Spel bewerken
... het woord "schaak" is afgeleid van het Perzische woord shāh, dat "koning" betekent?
... het schaakstuk de dame eerst een mannelijk stuk was: de grootvizier of raadgever van de koning?
... het bordspel Ganzenbord al in de 16e eeuw werd gespeeld?
Landen bewerken
... de naam van het noordpoolgebied, Arctis, is afgeleid van het Griekse woord voor "beer" en verwijst naar de sterrenbeelden Grote Beer en Kleine Beer?
... de kleuren van de vlag van België teruggaan op het wapenschild van het hertogdom Brabant: het geel van de leeuw, het rood van de klauwen en tong, en het zwart van de achtergrond?
Monumenten bewerken
... Schokland, de molens bij Kinderdijk, de Waddenzee en de grachtengordel van Amsterdam allemaal op de Werelderfgoedlijst staan?
... de Vlaamse begijnhoven, de Grote Markt van Brussel, de binnenstad van Brugge en de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Doornik allemaal op de Werelderfgoedlijst staan?
... de Aboe Simbel-tempel in Egypte, die in de 13e eeuw voor Chr. uit een berg was gehakt en 10 meter hoog is, in de jaren 1964-1968 in stukken moest worden gezaagd en verhuisd, omdat hij onder water dreigde te verdwijnen?
Datum bewerken
... dierendag wordt gevierd op 4 oktober, omdat het de feestdag is van de heilige Franciscus van Assisi, die volgens een legende preekte voor dieren?
... België na de troonswisseling in 2013 anderhalf jaar lang maar liefst drie koninginnen telde?
(21 juli)
... de sinterklaasliedjes "O, kom er eens kijken" en "Hij komt, hij komt, die lieve goede Sint" (1898) zijn geschreven door de Groningse onderwijzeres Katharina Leopold?
... het sinterklaasliedje "Zie, de maan schijnt door de bomen" (1845) is geschreven door de Amsterdamse arts J.P. Heije en getoonzet door J.J. Viotta?
... de oorspronkelijke Duitse versie van het kerstliedje Stille nacht, heilige nacht van Joseph Mohr voor het eerst werd uitgevoerd op eerste kerstdag 1818?
... de tekst van het kerstlied Ere zij God (1857) teruggaat op het kerstverhaal in het Evangelie volgens Lucas, waarin engelen zeggen: "Ere zij God in de hoogste hemelen, en vrede op aarde, in de mensen een welbehagen"?