Domein (biologie)

In de biologie is het domein de hoogste taxonomische rang, het hoogste taxonomische niveau waarin het leven wordt ingedeeld. In andere talen wordt ook wel een synoniem voor domein gebruikt: imperium (Latijn: imperium, Frans: empire, Engels: empire, superkingdom of realm). Omdat er behoefte bestond aan nog een hoge rang onder dat van domein wordt daarvoor in moderne studieboeken de term supergroep gebruikt.^[1]

De hiërarchie van de acht belangrijkste taxonomische rangen. Het leven is verdeeld in domeinen, die weer onderverdeeld zijn in andere groepen. Tussenliggende rangen zijn niet afgebeeld.

Het domein werd voorgesteld door Carl Woese en zijn team in 1990.^[2] Volgens het driedomeinensysteem van Woese is het leven te verdelen in drie domeinen: Archaea, Bacteria en Eukaryota. De eerste twee zijn micro-organismen met een eenvoudige cellulaire organisatie (prokaryoten). Alle organismen die over een celkern en organellen beschikken, worden ingedeeld bij de eukaryoten. Een argument voor het driedomeinensysteem is de uniciteit van het rRNA bij ieder domein.^[2]

Geschiedenis bewerken

Oorspronkelijk werd op het hoogste niveau een tweedeling in rijken gehanteerd: het dierenrijk en het plantenrijk. Dit systeem bleek echter voor microscopisch kleine organismen en voor schimmels niet goed te werken, de indeling hiervan in dieren en planten leek bij tijden erg willekeurig. Daarom werd een derde rijk, dat der Protista, toegevoegd. Later kregen ook de schimmels (fungi) en de bacteriën (bacteria) een eigen rijk.

Tegenwoordig wordt op grond van fylogenie algemeen een indeling gebruikt, waarbij rijken niet meer het hoogste taxon (indelingsniveau) zijn, maar worden de organismen ingedeeld in drie domeinen:

de bacteria, waartoe ook de cyanobacteriën worden gerekend.
de archaea, die samen met de bacteriën de prokaryoten vormen (vroeger nog met de naam bacteriën aangeduid). Archaea hebben in tegenstelling tot bacteriën een membraan van etherlipiden en zijn hierdoor in staat om in extreme omstandigheden te overleven.
de eukaryoten omvat de organismen van de traditionele, meestal grondig heringedeelde, maar alweer achterhaalde rijken: Plantae, Protista, Animalia, Chromista en Fungi.

Domeinen en rijken bewerken

Binnen deze domeinen werden volgens iets oudere opvattingen rijken onderscheiden, waarbij dieren, planten en schimmels elk een rijk vormden, maar vooral de verdeling van de eukaryotische protisten nog steeds een onderwerp van discussie was.

Linnaeus 1735	Haeckel 1866	Chatton 1925	Copeland 1938^[3]	Whittaker 1969^[4]	Woese e.a. 1990^[5]	Cavalier-Smith 1998^[6]
2 rijken	3 rijken	2 rijken	4 rijken	5 rijken	3 domeinen	6/7 rijken
(niet behandeld)	Protista	Prokaryota	Monera	Monera	Bacteria	Bacteria
		Prokaryota	Monera	Monera	Archaea	Archaea
		Eukaryota	Protoctista	Protista	Eucarya	"Protozoa"
			Protoctista	Protista		"Chromista"
Vegetabilia	Plantae		Plantae	Plantae		Plantae
Vegetabilia	Plantae		Plantae	Fungi		Fungi
Animalia	Animalia		Animalia	Animalia		Animalia

Domeinen en supergroepen bewerken

In de meer moderne indelingen op grond van de fylogenie worden de eukaryoten onderverdeeld in 5 supergroepen. Deze supergroepen hebben een minder intuïtieve omgrenzing dan de hierboven genoemde rijken. Binnen de 5 supergroepen zijn dan ca. 11 rijken ondergebracht. De groep van de protisten is nu verdeeld over alle vijf supergroepen. De rijken van de dieren, de schimmels komen bij elkaar in de supergroep Unikonta, de planten komen samen met de roodwieren in de supergroep Archaeplastida. De verschillende groepen van de algen zijn verspreid over verschillende supergroepen.

De vier of vijf supergroepen van de Eukaryoten zijn:

de supergroep Unikonta (met dieren, schimmels en amoeben),
de supergroep Excavata,

de Bikonta met:
2. de supergroep Chromalveolata (met onder andere de bruinwieren, de kiezelwieren, de dinoflagellaten, de ciliaten en de sporozoën),
3. de supergroep Rhizaria (met onder andere de Radiolaria en de Foraminifera), die ook wel opgenomen worden in de Chromalveolata, en
4. de supergroep Archaeplastida (met onder andere roodwieren, groenwieren en de planten).

De systematiek van deze hogere taxa is echter nog niet uitgekristalliseerd.

Linnaeus (1735) 2 rijken	Haeckel (1894) 3 rijken	Whittaker (1969) 5 rijken	Woese (1977) 6 rijken	Woese (1990)^[7] 3 domeinen	Cavalier-Smith (1998) 2 domeinen en 6 rijken		Keeling (2004) 3 domeinen en 5 supergroepen
Animalia	Animalia	Animalia	Animalia	Eucarya	Eukaryota	Animalia	Eukaryota	Unikonta
Vegetabilia	Plantae	Fungi	Fungi			Fungi		Excavata
		Plantae	Plantae			Plantae		Archaeplastida
		Protista	Protista			Chromista		Chromalveolata
niet behandeld	Protista	Protista	Protista			Protozoa		Rhizaria
		Monera	Archaebacteria	Archaea	Prokaryota	Bacteria	Archaea
		Monera	Eubacteria	Bacteria	Prokaryota	Bacteria	Bacteria

Bronnen

↑ Campbell, N.A. et al. (2008) Biology. 8th edition. Person International Edition, San Francisco. ISBN 978-0-321-53616-7
↑ ^a ^b (en) Woese C, Kandler O, Wheelis M (1990). Towards a natural system of organisms: proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya. Proc Natl Acad Sci USA 87 (12): 4576–9. PMID 2112744. DOI: 10.1073/pnas.87.12.4576. Gearchiveerd van origineel op 27 juni 2008. Geraadpleegd op 16 augustus 2020.
↑ (en) Copeland H. (1938). The kingdoms of organisms. Quarterly Review of Biology 13 (4): 383–420. DOI: 10.1086/394568.
↑ (en) Whittaker RH. (1969). New concepts of kingdoms of organisms. Science 163 (3863): 150–60. DOI: 10.1126/science.163.3863.150.
↑ (en) Woese C, Kandler O, Wheelis M. (1990). Towards a natural system of organisms:proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya. PNAS 87 (12): 4576–9. DOI: 10.1073/pnas.87.12.4576.
↑ (en) Cavalier-Smith T. (1998). A revised six-kingdom system of life. Biological Reviews 73 (3): 203–66. PMID 9809012. DOI: 10.1111/j.1469-185X.1998.tb00030.x.
↑ (en) Woese, C.R., Kandler, O. & Wheelis, M.L. (1990). Towards a natural system of organisms: proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 87 (12): 4576–9. PMID 2112744. PMC 54159. DOI: 10.1073/pnas.87.12.4576.

[1] Campbell, N.A. et al. (2008) Biology. 8th edition. Person International Edition, San Francisco. ISBN 978-0-321-53616-7

[Woese1990-2] (en) Woese C, Kandler O, Wheelis M (1990). Towards a natural system of organisms: proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya. Proc Natl Acad Sci USA 87 (12): 4576–9. PMID 2112744. DOI: 10.1073/pnas.87.12.4576. Gearchiveerd van origineel op 27 juni 2008. Geraadpleegd op 16 augustus 2020.

[Copeland1938-3] (en) Copeland H. (1938). The kingdoms of organisms. Quarterly Review of Biology 13 (4): 383–420. DOI: 10.1086/394568.

[4] (en) Whittaker RH. (1969). New concepts of kingdoms of organisms. Science 163 (3863): 150–60. DOI: 10.1126/science.163.3863.150.

[5] (en) Woese C, Kandler O, Wheelis M. (1990). Towards a natural system of organisms:proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya. PNAS 87 (12): 4576–9. DOI: 10.1073/pnas.87.12.4576.

[6] (en) Cavalier-Smith T. (1998). A revised six-kingdom system of life. Biological Reviews 73 (3): 203–66. PMID 9809012. DOI: 10.1111/j.1469-185X.1998.tb00030.x.

[Woese-7] (en) Woese, C.R., Kandler, O. & Wheelis, M.L. (1990). Towards a natural system of organisms: proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 87 (12): 4576–9. PMID 2112744. PMC 54159. DOI: 10.1073/pnas.87.12.4576.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]