De Erven Loosjes

De Erven Loosjes was een Nederlandse boekhandel die van 1783 tot 1970 in Haarlem was gevestigd en vele generaties in handen was van leden van de familie Loosjes. De winkel is genoemd naar de oprichter Adriaan Loosjes. Behalve een boekhandel, beheerden familieleden ook een gelijknamige uitgeverij en drukkerij.

Eerste generatie bewerken

Adriaan Loosjes (1761-1817)

Adriaan Loosjes, die op Texel was geboren en net als zijn vader en grootvader was voorbestemd om predikant te worden, opende zijn boekwinkel in de herfst van 1783 in de Damstraat in Haarlem. Dit gebeurde nadat hij op 12 augustus 1783 op 22-jarige leeftijd was opgenomen in het betreffende gilde, het pand had gekocht en was getrouwd.

Loosjes verkocht niet alleen boeken, hij schreef ze ook, zo'n twee dozijn. Verder was hij medeoprichter van het Departement Haarlem van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen en van de Vereniging tot bevordering van de belangen des boekhandels. Ook was hij mededirecteur van Teylers Genootschap en vervulde hij vele betrekkingen in zijn kerkgenootschap.^[1]

Tweede generatie bewerken

Vincent Loosjes (1786-1841)

Na zijn overlijden in 1818 nam zijn enige zoon Vincent Loosjes (1786-1841), die een drukkerij bezat aan de Lange Veerstraat, de zaak over. De winkel kreeg een nieuwe naam: Wed. A. Loosjes Pzn. Ook Vincent speelde een voorname rol op letterkundig en maatschappelijk terrein. Bijvoorbeeld door het stichten van een leesbibliotheek.^[2]

Derde generatie bewerken

Na het overlijden van Vincent, kwam de winkel in handen van zijn zoons. Eerst van Vincent en na diens overlijden van Pieter (1836-1910). Deze gaf, wegens een zwakke gezondheid, de zaak over aan Jan Izaak (1839-1881). Inmiddels was de zaak verhuisd van de Damstraat naar de Oude Gracht 161 in wijk drie, een perceel dat na het dempen van de gracht in 1859 als nieuw huisnummer 88 kreeg.^{[noot 1]}

Vierde generatie bewerken

Affiche voor De Hollandsche Revue, 1910, vervaardigd door Johann Georg van Caspel

Toen Jan Izaak Loosjes in 1881 overleed, zette broer Pieter de zaken voort, totdat hij op 1 oktober 1898 een vennootschap aanging met zijn zoons Vincent^{[noot 2]} en Martinus. De eerste beheerde de boekhandel en de uitgeverij en de tweede de drukkerij. In 1901 trad Vincent, die van 1907 tot 1917 wethouder was in zijn woonplaats^[3], uit de vennootschap en zette onder zijn eigen naam de uitgeverij voort. In 1909 verkocht hij zijn fonds, behalve de Hollandsche Revue (1896-1936).

Vijfde generatie bewerken

Omslag van catalogus van boekhandel De Erven Loosjes, vervaardigd door Chris Lebeau

Nadat Vincent Loosjes (1869-1931) uit de vennootschap was getreden werden de boekhandel en de drukkerij voortgezet door zijn vader Pieter Loosjes en zijn broer Martinus (1870-1951), die ook een cruciale rol als secretaris-penningmeester vervulde voor de Haarlemsche Football Club.^[4]^[5] Nadat de oude Loosjes in 1910 was overleden, bestierde zijn zoon in zijn eentje de zaak, tot 1920.

In dat jaar werden boekhandel en drukkerij gescheiden. De boekhandel werd omgezet in een naamloze vennootschap. Tot directeur werd A. van Weerden benoemd, die vanaf 1916 in de boekhandel werkzaam was. De N.V. kreeg als naam Boekhandel De Erven Loosjes. President-commissaris werd Martinus Loosjes en commissaris Herman Diederic Tjeenk Willink (1872-1945). De drukkerij werd in 1921 verkocht.^{[noot 3]}

Op 24 april 1920 verhuisde de boekhandel van de Gedempte Oude Gracht naar een pand in de Grote Houtstraat 100, mede vanwege de daarachter gelegen garage aan de Nieuwstraat.^[6]

Jubileum bewerken

In 1933 werd van 30 oktober tot 4 november het 150-jarig bestaan van De Erven Loosjes gevierd met een kleine tentoonstelling in de winkel en een receptie, waar vele prominenten uit het boekenvak bij aanwezig waren.^[7]

Tot de vaste clientèle behoorden in de jaren dertig Lodewijk van Deyssel^{[noot 4]}, S.H. de Roos, Anton Pieck, de filosoof dr. Johannes Diderik Bierens de Haan en de wat excentrieke, uitsluitend Franslezende Freule Willink^[8] uit Bennebroek, bijgenaamd ‘de paarse freule’.^{[noot 5]}^[9]

Na 1945 bewerken

Vanaf de jaren vijftig had het bedrijf een filiaal aan de Rijksstraatweg in Haarlem-Noord. Het heette 'Loosjes Boeken' en ging vanaf 1999, na een overname verder onder de naam Boekhandel Gillissen & Co.

In 1970 werd boekhandel De Erven Loosjes gesloten, de firma De Slegte vestigde zich in het pand en trok in 1989 ook het perceel nummer 98 bij de winkel. Op 22 maart 2014 sloot De Slegte, toen Polare geheten, de deuren.^[6]^[10]

Zie ook bewerken

Boekhandel Gillissen & Co
Kennemer Boekhandel
Proefschrift over uitgeverij Bohn 1900-1940: Steven Claeyssens: 'De menschen koopen alleen boeken, welke ze nodig hebben'. Uitgeverij De Erven F. Bohn, 1900-1940. Leiden, 2014
Peter Gijsbers en Anton van Kempen (red.), 'Deugdelijke arrebeid vordert lang bepeinzen. Jubileumboek uitgegeven ter gelegenheid van het 250-jarig bestaan van uitgeverij Bohn 1752-2002, Bohn Stafleu Van Loghum, Houten, 2002.

Bronnen, noten en/of referenties

Noten

↑ Op nummer 27 van de Gedempte Oude Gracht is tegenwoordig boekhandel De Vries Van Stockum gevestigd en op nummer 70 bevindt zich het Haarlemse filiaal van Athenaeum Boekhandel, die zijn hoofdvestiging in Amsterdam heeft.
↑ Niet te verwarren met zijn neef, de predikant en letterkundige Vincent Loosjes, die leefde van 1855 tot 1932. Pieters zoon Vincent, geboren in 1869, bezocht het gymnasium in zijn geboortestad Haarlem en reisde vervolgens gedurende enige jaren door Duitsland, Frankrijk, Engeland en de Verenigde Staten. In 1892 vestigde hij zich weer Haarlem. Hij werd in 1905 voor de Liberale Unie in de gemeenteraad gekozen, waar hij een kwart eeuw, tot zijn overlijden, deel van zou uitmaken, en vervulde van 1909 tot 1917 het wethouderschap van onderwijs. Hij had een zoon, die eveneens Vincent heette.
↑ Nadat de drukkerij was verkocht werd deze voortgezet onder de naam Drukkerij Voorheen De Erven Loosjes. De drukkerij werd op 21 februari 1941 geliquideerd.
↑ Van Deyssel kondigde zijn komst telefonisch aan en liet zich in de winkel uitsluitend bedienen door J. Dekker. Deze was zijn carrière als vijftienjarige begonnen in zijn geboortestad Nijmegen bij boekhandel Ten Hoet voor een salaris van vijf gulden per maand en kwam in 1936 in dienst bij De Erven Loosjes. Uiteindelijk ging hij met pensioen als winkelchef bij de firma Lankamp en Brinkman, een fraaie boekhandel aan de Spiegelgracht in Amsterdam. Van hem hoorde Simon Carmiggelt dat Van Deyssel zich vanuit een leunstoel in de winkel door Dekker de boeken liet tonen die hem wellicht zouden kunnen interesseren. Carmiggelt: ‘Voor anderen was hij onbenaderbaar. Toen een jeugdige bediende het eens waagde hem een boek voor te houden met de woorden: ‘‘Dit kan ik u ook aanbevelen’’, sprak de meester: ‘‘Jongeman, je bent een grote nul voor mij. Ik ken je niet.’’ Aldus Carmiggelt in: Simon Carmiggelt en Peter van Straaten, Mooi kado, Uitgegeven door de Commissie voor de Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek en de Vereniging ter Bevordering van het Vlaamse Boekwezen (1979), pagina 70.
↑ Het gaat om Arnoldine Leonie Willink (1872-1950), de laatste vrouwe van Huis te Bennebroek, dat in 1970 is afgebroken en waar de freule woonde van 1928 tot haar overlijden in 1950.

Referenties

[3] Op nummer 27 van de Gedempte Oude Gracht is tegenwoordig boekhandel De Vries Van Stockum gevestigd en op nummer 70 bevindt zich het Haarlemse filiaal van Athenaeum Boekhandel, die zijn hoofdvestiging in Amsterdam heeft.

[4] Niet te verwarren met zijn neef, de predikant en letterkundige Vincent Loosjes, die leefde van 1855 tot 1932. Pieters zoon Vincent, geboren in 1869, bezocht het gymnasium in zijn geboortestad Haarlem en reisde vervolgens gedurende enige jaren door Duitsland, Frankrijk, Engeland en de Verenigde Staten. In 1892 vestigde hij zich weer Haarlem. Hij werd in 1905 voor de Liberale Unie in de gemeenteraad gekozen, waar hij een kwart eeuw, tot zijn overlijden, deel van zou uitmaken, en vervulde van 1909 tot 1917 het wethouderschap van onderwijs. Hij had een zoon, die eveneens Vincent heette.

[8] Nadat de drukkerij was verkocht werd deze voortgezet onder de naam Drukkerij Voorheen De Erven Loosjes. De drukkerij werd op 21 februari 1941 geliquideerd.

[11] Van Deyssel kondigde zijn komst telefonisch aan en liet zich in de winkel uitsluitend bedienen door J. Dekker. Deze was zijn carrière als vijftienjarige begonnen in zijn geboortestad Nijmegen bij boekhandel Ten Hoet voor een salaris van vijf gulden per maand en kwam in 1936 in dienst bij De Erven Loosjes. Uiteindelijk ging hij met pensioen als winkelchef bij de firma Lankamp en Brinkman, een fraaie boekhandel aan de Spiegelgracht in Amsterdam. Van hem hoorde Simon Carmiggelt dat Van Deyssel zich vanuit een leunstoel in de winkel door Dekker de boeken liet tonen die hem wellicht zouden kunnen interesseren. Carmiggelt: ‘Voor anderen was hij onbenaderbaar. Toen een jeugdige bediende het eens waagde hem een boek voor te houden met de woorden: ‘‘Dit kan ik u ook aanbevelen’’, sprak de meester: ‘‘Jongeman, je bent een grote nul voor mij. Ik ken je niet.’’ Aldus Carmiggelt in: Simon Carmiggelt en Peter van Straaten, Mooi kado, Uitgegeven door de Commissie voor de Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek en de Vereniging ter Bevordering van het Vlaamse Boekwezen (1979), pagina 70.

[13] Het gaat om Arnoldine Leonie Willink (1872-1950), de laatste vrouwe van Huis te Bennebroek, dat in 1970 is afgebroken en waar de freule woonde van 1928 tot haar overlijden in 1950.

[1] ttps://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010015030:mpeg21:a0283

[2] ttps://ilibrariana.wordpress.com/2012/05/23/lees-en-volksbibliotheken-in-heemstede-circa-1920-1970/. Gearchiveerd op 31 maart 2023.

[5] ttps://noord-hollandsarchief.nl/beelden/beeldbank/detail/e0cce268-fb8e-11df-9e4d-523bc2e286e2/media/78ebdedd-5524-f8e0-074e-90d143acca49?mode=detail&view=horizontal&q=Loosjes&rows=1&page=4^{[dode link]}

[6] ttps://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:002054063:mpeg21:a00200

[7] ttps://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011026027:mpeg21:a0072

[ralling.typepad.com-9] ttps://ralling.typepad.com/ralling-bouwhistorie-en-r/2016/01/complex-boekhandel-de-slegte-in-haarlem.html. Gearchiveerd op 25 maart 2023.

[10] ttps://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010015036:mpeg21:a0153

[12] ttps://www.genealogieonline.nl/genealogie-richard-remme/I248614.php. Gearchiveerd op 21 juni 2023.

[14] ttps://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010839804:mpeg21:a0142

[15] ttps://web.archive.org/web/20160730062828/http://www.boekhandelgillissen.nl/geschiedenisvandewinkel.php

[1]

[2]

[noot 1]

[noot 2]

[3]

[4]

[5]

[noot 3]

[6]

[7]

[noot 4]

[8]

[noot 5]

[9]

[10]