Alphons Diepenbrock

Alphons Diepenbrock
	Diepenbrock (1891 - foto van Willem Witsen)
Algemene informatie
Volledige naam	Alphons Johannes Maria Diepenbrock
Geboren	9 september 1862
Geboorteplaats	Amsterdam
Overleden	5 april 1921
Overlijdensplaats	Amsterdam
Land	Nederland
Werk
Jaren actief	ca. 1880-1921
Genre(s)	Klassiek
Beroep	componist, classicus, schrijver
	(en) Discogs-profiel; (en) MusicBrainz-profiel;
Portaal	Muziek

Alphons Johannes Maria Diepenbrock (Amsterdam, 2 september 1862 - aldaar, 5 april 1921), zoon van Ferdinand Hubert Aloys Diepenbrock en Johanna Josephina Diepenbrock-Kuytenbrouwer, was een Nederlands componist en schrijver over muziek en andere onderwerpen.^[1]

In 1895 trouwde Diepenbrock met jonkvrouw Wilhelmina Elisabeth Petronella Cornelia de Jong van Beek en Donk, de zus van Cécile de Jong van Beek en Donk. Zij kregen twee dochters: Joanna en Thea, die beiden (tijdelijk) in de muziekwereld werkten.

Opleiding bewerken

Diepenbrocks portret door Jan Toorop (1900)

Diepenbrock wilde dirigent worden, maar studeerde klassieke talen op aandringen van zijn vader. In 1888 promoveerde hij summa cum laude op een dissertatie over Lucius Annaeus Seneca, getiteld L. Annaei Senecae philosophi Cordubensis vita (Amsterdam, 1888). Vervolgens werd hij leraar aan het Stedelijk Gymnasium in 's-Hertogenbosch. In 1894 gaf hij die baan op en ging hij terug naar Amsterdam. Daar gaf hij privéles in klassieke talen om in zijn levensonderhoud te voorzien. Zo veel mogelijk tijd besteedde hij echter aan het componeren.

Als kind kreeg Alphons les in piano en viool, later ook zangles. Op het gebied van componeren is Diepenbrock echter volledig autodidact, al leerde hij veel van de adviezen van de bevriende componist Carl Smulders. Niettemin wordt hij, met Jan Pieterszoon Sweelinck, tot de grootste Nederlandse componisten gerekend.^[2]

Invloeden bewerken

In het vroege werk van Diepenbrock is een romantische invloed van Richard Wagner herkenbaar. Als katholiek kende hij de muziek van Palestrina en diens polymelodische stijl is in zijn eigen koormuziek ook herkenbaar. Vanaf circa 1910 gebruikt Diepenbrock ook impressionistische klankcombinaties die ontleend zijn aan Claude Debussy, maar een echte impressionist is hij nooit geworden. Hij werd een persoonlijke vriend van Gustav Mahler, nadat deze in 1903 Amsterdam had bezocht.

Om een typisch "Hollandse stijl", zoals sommige tijdgenoten die nastreefden, heeft Diepenbrock zich nooit bekreund. De musicoloog Eduard Reeser schreef: "Hoewel er alle reden is om in Diepenbrock de grootste Nederlandse componist van zijn tijd te zien - al ware het reeds om de vele persoonlijke elementen in zijn stijl, die tot het einde toe steeds weer voor vernieuwing vatbaar bleken te zijn -, dit neemt niet weg, dat in tegenstelling tot het werk van Zweers en Wagenaar van typerend Nederlandse eigenschappen in zijn werk nauwelijks sprake kan zijn.^[3]

Door zijn tijdgenoten wordt Diepenbrock gewaardeerd om de wijze waarop hij poëzie en muziek combineert, de harmonie tussen zang en instrumentale begeleiding waarbij het woord nooit ondergeschikt werd aan de muziek.

Zijn 'doorbraak' bij het brede publiek kwam in 1902 met de uitvoering van het Te Deum onder leiding van Willem Mengelberg.

Oeuvre bewerken

Auf dem See van Goethe, op muziek gezet door Diepenbrock (autograaf)

In een zeer groot deel van het werk van Diepenbrock wordt de menselijke stem gebruikt. Zijn oeuvre omvat meer dan 150 composities: liederen, symfonische liederen, koorwerken met begeleiding (bijvoorbeeld met orkest en orgel in zijn Te Deum), a capella koorwerken en toneelmuziek. Opmerkelijk is dat orkestwerken en kamermuziek vrijwel geheel ontbreken.

De teksten/gedichten bij zijn composities ontleende Diepenbrock aanvankelijk aan de Duitse romantiek (Goethe, Heine, Novalis, Hölderlin en Nietzsche). Vanaf circa 1910 zette hij ook werken van Franse dichters (Verlaine, Baudelaire) op muziek. Ook werken van Nederlandse dichters zoals Vondel, Van Eeden, Perk, Verwey en Van Deyssel werden door Diepenbrock van muziek voorzien (hij was bevriend met vele Tachtigers).

Een deel van zijn werk werd uitgegeven door Muziekuitgeverij A.A. Noske. Diepenbrocks werk is na zijn dood grotendeels uitgegeven door het Alphons Diepenbrock-Fonds, opgericht in 1921. Diepenbrock schreef ook over muziek en andere onderwerpen. Zijn teksten zijn uitgegeven in de bundel Ommegangen.

Stichting het Alphons Diepenbrock-Fonds bewerken

Het Alphons Diepenbrock-fonds werd reeds kort na het overlijden van de componist op 3 juni 1921 opgericht. Doel van het fonds is het uitgeven, verspreiden en levendig houden van de werken van Diepenbrock, van wiens werken tijdens zijn leven heel weinig was gepubliceerd. Inmiddels is het gehele oeuvre van Diepenbrock in druk uitgegeven. De Stichting heeft de werken van Diepenbrock gecatalogiseerd, geëditeerd, uitgegeven en verspreid alsook de uitvoering ervan gestimuleerd. Mede door het Fonds is een wetenschappelijke uitgave van Brieven en Documenten uitgegeven, samengesteld en geannoteerd door prof. dr. Eduard Reeser. Reeser was van 1940-1968 secretaris en van 1969-1985 voorzitter van het Fonds.

Composities bewerken

Beeld door Mari Andriessen, Polygoonjournaal 1967

Diepenbrock in de serie Zomerzegels 1935

Blauw, blauw bloemelijn (1880) voor zang en piano
Academische feestmarsch (1882) voor harmonieorkest
Tibur (1884) voor mannenkoor a capella
Dämmerung (1884) voor gemengd koor a capella
XVe eeuws bruylofstlied (1884) voor gemengd koor a capella
De klare dag (1884) voor zang en piano
Dämmernd liegt der Sommerabend (1884) voor zang en piano
Mignon (1884) voor zang en piano
Drie Ballades (1885) voor zang en piano

Entsagung
Der Abend kommt gezogen
Der Fischer

Avondzang (1885) voor zang en piano
Maanlicht (1885) voor zang en piano
Rouw om het jaar (1886) voor koor met begeleiding
Wandrers Nachtlied (1886) voor mannenkoor met pianobegeleiding
Der König in Thule (1886) voor zang en piano
Mignons Verklärung (1886) voor zang en piano
Les Elfes (1887) voor vrouwenkoor, sopraan, bariton en orkest
Die Liebende schreibt (1887) voor zang en piano
Ave Maria (1889) voor zang en orgel
Jesu dulcis memoria (1889) voor zang en orgel
Missa (1891) voor mannenkoor en orgel^[4]
Es war ein alter König (1891) voor zang en piano
Canticum Sanctus Franciscus Xaverii (1893) voor zang en piano
Stabat Mater Dolorosa (1896) voor gemengd koor a capella
Stabat Mater Speciosa (1896) voor gemengd koor a capella
Caelestis Urbs Jerusalem (1897) voor gemengd koor a capella
Chanson d'Automne (1897) voor gemengd koor a capella
Te Deum laudamus (1897) voor gemengd koor en orkest
Hinüber wall ich (1897) voor zang en piano
Écoutez la chanson bien douce (1898) voor zang en piano
Sonnet (1898) voor zang en piano
Lied der Spinnerin (1898) voor zang en piano
Clair de lune (1898) voor zang en piano
Geistliches Lied (1898) voor zang en orgel
La lune blanche (1898) voor zang en piano
Hymne (1898) voor zang en orgel
Hymne (1898) voor viool en piano, later door de componist georkestreerd
Hymne an die Nacht I: Gehoben ist der Stein (1899), symfonisch lied (Novalis)
Hymne an die Nacht II: Muss immer der Morgen wiederkommen (1899), symfonisch lied (Novalis)
Zij sluimert (1900) voor zang en piano
Carmen Saeculare (1901) voor mannenkoor a capella
Tantum ergo (1901) voor mannenkoor en orgel
Den Uil (1902) voor gemengd koor a capella
Oud Paaschlied uit Twente (1902) voor gemengd koor a capella
Memorare (1902) voor zang en orgel
Kann ich im Busen heisze Wünsche tragen (1902) voor zang en piano
De groote hond en de kleine kat (1903) voor gemengd koor a capella
Ballade (1903) voor zang en piano
Vondel's Vaart naar Agrippine (1903), symfonisch lied (J.A. Alberdingk Thijm)
Hymne aan Rembrandt (1906) voor vrouwenkoor, sopraan en orkest (P.H. van Moerkerken)
Hymnus de Spiritu Sancto (1906) voor mannenkoor a capella
Wilhelmus (1906) voor gemengd koor a capella
Veni Creator (1906) voor mannenkoor a capella
Les Chats (1906) voor zang en piano
Im grossen Schweigen (1906) symfonisch lied (Friedrich Nietzsche), voor bariton en orkest
Recueillement (1907) voor zang en piano
Gleich zu Gleich (1908) voor gemengd koor a capella
Wandrers Nachtlied (1908) voor gemengd koor a capella
Auf dem See (1908) voor gemengd koor a capella
Ergo bibames (1908) voor gemengd koor a capella
Der Abend (1908) voor zang en piano
Celebrität (1908) voor zang en piano
Liebesklage (1908) voor zang en piano
Puisque l'aube grandit (1909) voor zang en piano
Mandoline (1909) voor zang en piano
En Sourdine (1910) voor zang en piano
Marsyas (1910), toneelmuziek bij het blijspel van Balthasar Verhagen
Bewerking van Vitali's Ciaconna (1910) voor viool en orkest
Die Nacht (1911), symfonisch lied (Friedrich Hölderlin) voor alt en orkest
Gijsbrecht van Aemstel (1912), toneelmuziek bij het drama van Joost van den Vondel
Berceuse (1912) voor zang, cello en piano
Serenade (1912) voor zang en piano
Bruiloftslied (1912) voor zang duet en kamerorkest
Het liedje voor Johanna en Dorothea (1912) voor vioolsolo
Ecce quomodo moritur (1913) voor gemengd koor a capella
Bewerking Kyrie en Gloria uit de Missa (1913) voor gemengd koor en orkest
l'Invitation au voyage (1913) voor zang en piano
Lydische Nacht (1913), symfonisch lied (Balthasar Verhagen)^[5]
Les Poilus de l'Argonne (1915) voor zang en piano
Landstormlied (1915) voor zang en piano
Avondschemer (1915) voor piano solo
Berceuse (1915) voor viool en piano
Beiaard (1916) voor zang en piano
Belges, debout! (1916) voor zang en piano
Incantation (1916) voor zang en piano
Le vin de la Revanche (1916) voor zang en piano
Zegeklanken (1916) voor carillon
Orkestratie van de Berceuse Heroïque van Claude Debussy (1916)
Come raggio di Sol (1917) voor zang en piano
De vogels (1917), toneelmuziek bij het blijspel van Aristophanes^[6]
Toneelmuziek voor Faust (1918), tekst van Johann Wolfgang von Goethe, vertaald door C.S. Adama van Scheltema
Elektra (1920), toneelmuziek bij het drama van Sophocles, vertaald door P.C. Boutens

Discografie (selectie) bewerken

Orchestral works and symphonic songs: Ouverture De Vogels, Marsyas-suite, Hymne voor viool & orkest, Elektra-suite, Die Nacht, Hymnen an die Nacht I & II, Im großen Schweigen. Linda Finnie, Christoph Homberg, Robert Holl, Emmy Verhey, Residentie Orkest, Hans Vonk (dirigent). 2 cd's, uitg. Chandos, 1989-90, heruitg. Brilliant Classics, 2007.
Hymne an die Nacht I, ouverture De Vogels, Elektra-suite. Arleen Augér, Koninklijk Concertgebouworkest, Riccardo Chailly (dirigent). Opn. 1989-1993, uitg. Donemus, 2002.
Songs I - II - III. Roberta Alexander, Jard van Nes, Christa Pfeiler, Christoph Prégardien, Robert Holl, Daniël Esser, Rudolf Jansen. 3 cd's, uitg. NM Classics, 1999.
Golden age: Reygezangen uit Gysbrecht van Aemstel, Hymne aan Rembrandt. Eva-Maria Westbroek, Radio Symfonie Orkest, Ed Spanjaard (dirigent), Groot Omroepkoor, Martin Wright (dirigent). Uitg. Donemus, 2001.

Literatuur bewerken

Diepenbrock met vrouw Elisabeth en twee dochters

Alphons Diepenbrock: Ommegangen. Verzamelde opstellen. Amsterdam, 1922.
Cor Backers: Nederlandsche componisten van 1400 tot op onzen tijd. J. Philip Kruseman, 's-Gravenhage, 1941. - (Beroemde musici, deel XXII), pag. 84 - 95. - Bevat gedetailleerde werkenlijst.
Eduard Reeser (red.) i.s.m. Thea Diepenbrock: Verzamelde geschriften van Alphons Diepenbrock. Utrecht, 1950. (in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren.)
Eduard Reeser (red.): Alphons Diepenbrock - Brieven en documenten. Dl. 1-9. Den Haag, 1962-1998. ISBN 978-90-6375-082-4
Wouter Paap: Alphons Diepenbrock. Een componist in de cultuur van zijn tijd. Haarlem / Bussum, 1980. ISBN 90-228-4928-7
Leo Samama: Alphons Diepenbrock. Componist van het vocale. Amsterdam, 2012. ISBN 978-90-8964-428-2
Elisabeth Leijnse: Cécile en Elsa. Strijdbare freules. Een biografie (De Geus) ISBN 978-90-445-3482-5

Externe links bewerken

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Het geslacht Diepenbrock is opgenomen in Nederland's Patriciaat 45 (1959: 129-134; 133 voor Alphons).
↑ Wouter Paap: ' Sweelinck en Diepenbrock'. In: Mens & melodie, vol. 17 (1962), pag. 359-360
↑ Reeser, Eduard: Een eeuw Nederlandse muziek 1815-1915. Amsterdam, 1950, pag. 232. Tweede druk, 1986, pag. 181. ISBN 90 214 7925 7
↑ In 1950 door Hendrik Andriessen bewerkt tot Missa in die festo voor gemengd koor en orkest
↑ In 1984 door Eduard Reeser bewerkt tot symfonisch gedicht Lydische Nacht zonder zang en declamatie
↑ Eduard Reeser stelde uit De vogels een vierdelige symfonische suite samen.

Zie de categorie Alphons Diepenbrock van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[1] Het geslacht Diepenbrock is opgenomen in Nederland's Patriciaat 45 (1959: 129-134; 133 voor Alphons).

[2] Wouter Paap: ' Sweelinck en Diepenbrock'. In: Mens & melodie, vol. 17 (1962), pag. 359-360

[3] Reeser, Eduard: Een eeuw Nederlandse muziek 1815-1915. Amsterdam, 1950, pag. 232. Tweede druk, 1986, pag. 181. ISBN 90 214 7925 7

[4] In 1950 door Hendrik Andriessen bewerkt tot Missa in die festo voor gemengd koor en orkest

[5] In 1984 door Eduard Reeser bewerkt tot symfonisch gedicht Lydische Nacht zonder zang en declamatie

[6] Eduard Reeser stelde uit De vogels een vierdelige symfonische suite samen.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]