Afghaans edelhert

Afghaans edelhert
	Afghaans edelhert in de dierentuin van Keulen
	Taxonomische indeling
Rijk:	Animalia (Dieren)
Stam:	Chordata (Chordadieren)
Klasse:	Mammalia (Zoogdieren)
Orde:	Artiodactyla (Evenhoevigen)
Familie:	Cervidae (Hertachtigen)
Geslacht:	Cervus
Soort:	Cervus hanglu (Kasjmir-edelhert)
	Ondersoort
	Cervus hanglu bactrianus; Lydekker, 1900
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Portaal	Biologie ; Zoogdieren

Het Afghaans edelhert^[1] of Bocharahert^[2] (Cervus hanglu bactrianus) is een ernstig bedreigde ondersoort van het Kasjmir-edelhert in de familie van de hertachtigen (Cervidae). Tot het begin van het millennium werd dit hert doorgaans beschouwd als een ondersoort van het edelhert (Cervus elaphus).

Het Afghaans edelhert of Bocharahert (naar de Oezbeekse stad Buchara), komt voor in laaglanden en rivierbosgebieden van Centraal-Azië. Het verspreidingsgebied omvat het stroomgebied van de rivier Amu Darja in de woestijnen en semiwoestijnen van westelijk Turkestan, waaronder Tadzjikistan, Turkmenistan, Oezbekistan en Noord-Afghanistan.^[3] Het Tiensjan-gebergte vormt de oostelijke grens van het verspreidingsgebied; ten oosten van dit gebergte begint het leefgebied van het Jarkandhert (naargelang de bron Cervus elaphus yarkandensis of Cervus hanglu yarkandensis).

De herten zijn asgrauw gekleurd, met een gele glans en een grijswitte vlek om het achterste. Ze hebben een rugstreep en zijn wit gekleurd om de lippen en kin. Het gewei is ook licht gekleurd. De nek is relatief kort.

Het Afghaans edelhert is te zien in de Kölner Zoo en werd ook in de dierentuin GaiaPark in Kerkrade enige tijd gehouden. In die laatste zijn ze niet meer aanwezig.

Taxonomie bewerken

Het dier, in 1900 onder de naam Cervus bactrianus voor het eerst beschreven door Richard Lydekker,^[4] werd twee jaar later door dezelfde auteur tot ondersoort van de wapiti (Cervus canadensis) gedegradeerd.^[5] De wapiti werd in de loop van de twintigste eeuw vaak opgevat als een van de ondersoorten van het edelhert (Cervus elaphus). In het begin van de 21e eeuw werd deze classificatie, mede door DNA-onderzoek, verlaten, en werd de wapiti weer opgewaardeerd tot soort, waarbij het Afghaans edelhert als ondersoort bij het edelhert werd geplaatst.^[6]^[7]^{[noot 1]}

In 2011 werden Cervus bactrianus, C. yarkandensis en C. hanglu alle drie opgewaardeerd tot soort, samen met diverse andere taxa die eerder als ondersoort van het edelhert werden beschouwd.^[8] Die opvatting kreeg weinig navolging.

In 2015 verschenen de resutaten van nieuw onderzoek naar de evolutie van het geslacht Cervus, waarin voor het eerst ook het Kasjmir-edelhert (Cervus elaphus hanglu) was meegenomen. De groep van drie taxa die uit het Tarimbekken stammen (C. hanglu, C. bactrianus en C. yarkandensis) kwam daaruit als nauw aan elkaar verwant naar voren. Op basis hiervan werd voorgesteld om het Kasjmir-edelhert de soortstatus te geven, met de twee andere als ondersoorten.^[9] Deze opvatting werd nog eens bevestigd in 2018.^[10] Het Afghaans edelhert wordt op basis van deze onderzoeken door onder meer de IUCN en de American Society of Mammalogists opgevat als een ondersoort van het Kasjmir-edelhert (Cervus hanglu Wagner, 1844). In die opvatting moet Cervus hanglu bactrianus als wetenschappelijke naam voor het Afghaans edelhert worden gebruikt.

Het bijvoeglijk naamwoord 'bactrianus' verwijst naar de stad en de landstreek Balch of Bactria in het huidige Afghanistan.

Bedreiging bewerken

Het had niet veel gescheeld of het Afghaans edelhert was rond de eeuwwisseling uitgestorven.

De populatie is sterk achteruitgegaan door habitatvernietiging (onder meer door irrigatieprojecten) en door grootschalige jacht en militaire conflicten na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. In 1999 waren er niet meer dan 400 Afghaans edelherten over, voornamelijk geconcentreerd in het stroomgebied van de Amu Darja-rivier in Turkmenistan en Oezbekistan.^[11]

Sindsdien hebben natuurbeschermingsorganisaties zoals het Wereld Natuur Fonds stappen ondernomen om het hert te redden, bijvoorbeeld door fok- en herintroductieprogramma's. In 2006 was de populatie weer gegroeid tot ongeveer 1000 individuen.^[12]

Het Afghaans edelhert staat sinds 1986 vermeld als bedreigde diersoort op de Rode Lijst van de IUCN. De ondersoort wordt ook beschermd door het CITES-verdrag, waaronder een speciaal memorandum of understanding (deelverdrag) uit 2002, ondertekend door Kazachstan, Tadzjikistan, Turkmenistan en Oezbekistan.^[13]

Externe link bewerken

Foto (dierentuin Keulen)

Bronnen, noten en/of referenties

Referenties

↑ Verordening (EG) nr. 407/2009 van de Commissie van 14 mei 2009 tot wijziging van Verordening (EG) nr. 338/97 van de Raad inzake de bescherming van in het wild levende dier- en plantensoorten door controle op het desbetreffende handelsverkeer (Nederlandse tekst)
↑ Grzimek, B. et al. (1969). Het leven der dieren: Deel XIII Zoogdieren 4. Uitgeverij Het Spectrum N.V., Utrecht/Antwerpen. ISBN 9789027486172
↑ IUCN Red List
↑ Lydekker, R. (1900). On an Unnamed Species of Cervus from Turkestan. The Annals and Magazine of Natural History ser. 7, 5(26): 195–196
↑ Lydekker, R. (1902). Exhibition of, and remarks upon, a mounted head of a Siberian Wapiti. Proceedings of the Zoological Society of London 2: 79
↑ Ludt, C.J., Schroeder, W., Rottmann, O. & Kuehn, R. (2004). Mitochondrial DNA phylogeography of red deer (Cervus elaphus). Molecular Phylogenetics and Evolution 31(3): 1064–1083; DOI:10.1016/j.ympev.2003.10.003
↑ Pitra, C., Fickel, J. Meijaard, E. & Groves, P.C. (2004). Evolution and phylogeny of old world deer. Molecular Phylogenetics and Evolution 33(3): 880–895; DOI:10.1016/j.ympev.2004.07.013
↑ Groves, P.C. & Grubb, P. (2011). Ungulate Taxonomy: 97; Johns Hopkins University Press
↑ Lorenzini, R. & Garofalo, L. (2015). Insights into the evolutionary history of Cervus (Cervidae, tribe Cervini) based on Bayesian analysis of mitochondrial marker sequences, with first indications for a new species. Journal of Zoological Systematics and Evolutionary Research 53(4): 340–349; DOI:10.1111/jzs.12104
↑ Meiri, M., Kosintsev, P., Conroy, K., Meiri, S., Barnes, I. & Lister, A. (2018). Subspecies dynamics in space and time: A study of the reddeer complex using ancient and modern DNA and morphology. Journal of Biogeography 45: 367–380; DOI:10.1111/jbi.13124
↑ Wereld Natuur Fonds^{[dode link]}
↑ WWF: Conservation of the Bukhara Deer and Leopard Populations
↑ Memorandum of Understanding concerning Conservation and Restoration of the Bukhara Deer (Cervus elaphus bactrianus)

Noten

↑ In deze beide studies (Ludt et al. en Pitra et al.) kwamen 'Cervus bactrianus' en 'Cervus yarkandensis' Blanford, 1892 als vrij nauw aan elkaar en niet erg nauw aan het edelhert verwant naar voren. 'Cervus hanglu' Wagner, 1844 werd als enige (onder)soort niet gesampled.

[1] Verordening (EG) nr. 407/2009 van de Commissie van 14 mei 2009 tot wijziging van Verordening (EG) nr. 338/97 van de Raad inzake de bescherming van in het wild levende dier- en plantensoorten door controle op het desbetreffende handelsverkeer (Nederlandse tekst)

[Grzimek-2] Grzimek, B. et al. (1969). Het leven der dieren: Deel XIII Zoogdieren 4. Uitgeverij Het Spectrum N.V., Utrecht/Antwerpen. ISBN 9789027486172

[3] IUCN Red List

[4] Lydekker, R. (1900). On an Unnamed Species of Cervus from Turkestan. The Annals and Magazine of Natural History ser. 7, 5(26): 195–196

[5] Lydekker, R. (1902). Exhibition of, and remarks upon, a mounted head of a Siberian Wapiti. Proceedings of the Zoological Society of London 2: 79

[6] Ludt, C.J., Schroeder, W., Rottmann, O. & Kuehn, R. (2004). Mitochondrial DNA phylogeography of red deer (Cervus elaphus). Molecular Phylogenetics and Evolution 31(3): 1064–1083; DOI:10.1016/j.ympev.2003.10.003

[7] Pitra, C., Fickel, J. Meijaard, E. & Groves, P.C. (2004). Evolution and phylogeny of old world deer. Molecular Phylogenetics and Evolution 33(3): 880–895; DOI:10.1016/j.ympev.2004.07.013

[9] Groves, P.C. & Grubb, P. (2011). Ungulate Taxonomy: 97; Johns Hopkins University Press

[10] Lorenzini, R. & Garofalo, L. (2015). Insights into the evolutionary history of Cervus (Cervidae, tribe Cervini) based on Bayesian analysis of mitochondrial marker sequences, with first indications for a new species. Journal of Zoological Systematics and Evolutionary Research 53(4): 340–349; DOI:10.1111/jzs.12104

[11] Meiri, M., Kosintsev, P., Conroy, K., Meiri, S., Barnes, I. & Lister, A. (2018). Subspecies dynamics in space and time: A study of the reddeer complex using ancient and modern DNA and morphology. Journal of Biogeography 45: 367–380; DOI:10.1111/jbi.13124

[12] Wereld Natuur Fonds^{[dode link]}

[13] WWF: Conservation of the Bukhara Deer and Leopard Populations

[14] Memorandum of Understanding concerning Conservation and Restoration of the Bukhara Deer (Cervus elaphus bactrianus)

[8] In deze beide studies (Ludt et al. en Pitra et al.) kwamen 'Cervus bactrianus' en 'Cervus yarkandensis' Blanford, 1892 als vrij nauw aan elkaar en niet erg nauw aan het edelhert verwant naar voren. 'Cervus hanglu' Wagner, 1844 werd als enige (onder)soort niet gesampled.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[noot 1]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]